آینده کار • انقلاب صنعتی چهارم، آمیزه‌ای از شیفتگی و وحشت
۱۳۹۷ اردیبهشت ۱۴, جمعه
خبرگزاری آلمان روز پنجشنبه ۳ ماه مه (۱۳ اردیبهشت) گزارشی از یک کنفرانس درباره نقش انقلاب صنعتی چهارم در بازار کار منتشر کرده است. این کنفرانس در سالن "رپوبلیکای" برلین برگزار شده است.
پرسش محوری کنفرانس یادشده نقش و جایگاه دیجیتالی شدن جهان ماست. آیا انقلاب صنعتی چهارم باید زمینه‌ای باشد برای نگرانی از آینده کار در جوامع بشری یا اینکه امکانی است برای تسهیل کار انسان؟
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
سخن گفتن از نقش ماشین‌های هوشمند و روبات‌ها در خطوط تولید، موضوع جدیدی نیست. به موازات آن، بسیاری از کارهای خدماتی نیز هم اکنون توسط هوش مصنوعی سامان داده می‌شود. خودروهای بدون راننده نیز بخش زیادی از وظایف مربوط به حمل و نقل را انجام می‌دهند.
آیا باید نگران فرصت‌های شغلی بود؟
نقش روبات‌ها و ماشین‌های هوشمند تنها به خطوط تولید محدود نمی‌شود. به‌زودی بسیاری از وظایف خدماتی نیز برعهده دستگاه‌هایی قرار خواهد گرفت که با بهره گرفتن از هوش مصنوعی هدایت می‌شوند. به عنوان نمونه، محاسبه مبلغ بیمه مربوط به یک تصادف، در آینده‌ای نه چندان دور، توسط چنین دستگاه‌های هوشمندی انجام خواهد شد.
اگر جهان دیجیتالی با شتابی که در تحول خود دارد، بتواند چنین وظایفی را برعهده بگیرد، آنگاه این پرسش مطرح می‌شود که با تحول دیجیتالی ماشین، کار و اشتغال چه سرنوشتی می‌یابد؟
در همایش اقتصادی جهان در داووس، دو سال پیش، یکی از مسائلی که توجه‌برانگیز شد، نقش و تاثیر دیجیتالی شدن تولید در کشورهای صنعتی بود. در آن همایش، پیش‌بینی شد که تنها در کشورهای صنعتی تا سال ۲۰۲۰ حدود ۵ میلیون فرصت شغلی در اثر دیجیتالیزه شدن تولید از بین می‌رود.
تولد مشاغل جدید
هوبرتوس هایل، وزیر کار و امور اجتماعی آلمان، به سناریوهای وحشتناک نابودی کار در سایه دیجیتالی شدن اقتصاد و انقلاب صنعتی چهارم باور ندارد. او معتقد است که نوع کار البته تغییر می‌کند و در ازای از بین رفتن برخی از حرفه‌ها، مشاغل جدیدی شکل می‌گیرند.
وزیر کار آلمان از این رو معتقد است که باید دوره‌های کارآموزی و آموزش‌های حرفه‌‌ای جدیدی برای مقابله با تاثیرات ناشی از دیجیتالی شدن اقتصاد بر بازار کار عرضه شوند.
بیورن بونینگ، معاون وزیر کار و امور اجتماعی نیز در همین باره گفته است که پیش‌بینی وضعیت بازار کار در ۳۰ یا ۵۰ سال آینده، در حال حاضر ممکن نیست. اما اگر این سناریوهای وحشت‌انگیز واقعیت یابند، آنگاه می‌توان گفت که تا سال ۲۰۳۰ حدود ۴۰ درصد فرصت‌های شغلی از بین خواهد رفت.
معاون وزیر کار و امور اجتماعی آلمان افزون بر آن معتقد است که اگر دامنه تاثیرات انقلاب صنعتی چهارم را بر دیگر حوزه‌های کاری و از جمله در بخش خدمات نیز منظور کنیم، آنگاه ۱۰ تا ۱۲ درصد دیگر از فرصت‌های شغلی نیز در سایه دیجیتالی شدن اقتصاد از بین می‌روند.
آموزش مادام‌العمر
جابه‌جایی‌های ناشی از انقلاب صنعتی چهارم، آمادگی انسان را برای آموزش حرفه‌های جدید الزامی می‌سازد. اگر مشاغل جدیدی ایجاد شوند، شهروندان نیز به فراخور آن باید پیش‌شرط‌های انجام این مشاغل را تامین کنند.
از این رو، بشر می‌بایست پا به پای تحول دیجیتالی جهان، نوع کار و حوزه اشتغال خود را از نو تعریف کند. این روند انتها ندارد. همین موضوع را برخی از کارشناسان "آموزش مادام‌العمر" نام نهاده‌اند.
از سوی دیگر، بشر نمی‌تواند از فواید و مزایای دیجیتالیزه شدن اقتصاد و انقلاب صنعتی چهارم چشم‌پوشی کند. لیونل کامرون، یکی از مدیران شرکت آمریکایی "آتودسک" گفته است که اگر جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ به ۱۰ میلیارد نفر برسد، تامین زیرساخت‌های اقتصادی و تهیه مسکن و کالاهای ضروری برای این تعداد از انسا‌ن‌ها بدون بهره گرفتن از مزایای دیجیتالی شدن تولید ممکن نخواهد بود.
هشدار فلسفی
بسیاری از کارشناسان به تاثیرات اجتماعی ناشی از انقلاب صنعتی چهارم پرداخته‌اند. به باور آن‌ها، این انقلاب از همان ابتدا چالش‌های اجتماعی متعددی در برابر سیاست و اقتصاد قرار داده است.
تحولات دنیای دیجیتال چنان شتابان است، که دولت‌ها نمی‌توانند از وظیفه پرداختن به چالش‌های ناشی از آن شانه خالی کنند. برخی اما پرسیده‌اند که آیا اصولا سیاست می‌تواند و یا مایل است در شکل‌دهی به آینده بازار کار در سایه انقلاب صنعتی نقشی ایفا کند؟
ریشارد داوید پرشت، نویسنده و فیلسوف نام‌آشنای معاصر آلمان، نسبت به پیامدهای دیجیتالی شدن اقتصاد هشدار می‌دهد. به باور او انقلاب صنعتی پیشین بار کار طاقت‌فرسا را از دوش انسان برداشت و وظایف خدماتی را ایجاد کرد. حال آنکه در سایه این انقلاب جدید، خدمات نیز دیجیتالی شده و توسط هوش مصنوعی انجام می‌شوند.
به باور پرشت، ده‌ها میلیون نفر در اثر این انقلاب صنعتی جدید کار خود را از دست می‌دهند. او به پیامدهای احتمالی این انقلاب صنعتی جدید هم در سطح کشوری و هم در سطح جهانی اشاره می‌کند.
این نویسنده آلمانی می‌پرسد: در چنین شرایطی وظیفه دولت رفاه و جامعه‌محور چه خواهد بود؟ هرگاه دولت‌ها نتوانند میلیون‌ها انسانی که در سایه دیجیتالیزه شدن اقتصاد کار خود را از دست می‌دهند، مجددا به بازار کار جذب کنند، آنگاه امنیت عمومی و رفاه اجتماعی در این جوامع به مخاطره می‌افتد.