ስለ ሻካ ዙሉ መፅሀፍ መፃፍ ለምን አስፈለገ?
ማክስዌል ሻማሴ ፦ ከአፍሪቃዊ እይታ አንጻር ስለ ንጉስ ሻካ የተፃፈው በጣም ጥቂት ነው። አንዳንድ አፍሪካዊ ባልሆኑ ሰዎች የተፃፉት ነገሮች ደግሞ ከእውነታው የራቁ እና የተሳሳቱ ናቸው ፡፡ ስለሆነም ታሪኩን ከአፍሪቃውያን አመለካከት መግለፅ ስለፈለግን ነው።
ንጉስ ሻካን እንዴት ይገልጿቸዋል?
ሻካ ከመወለዳቸው በፊት ሶታዪ የሚል ስም የነበራቸው አንዲት ነብይት “አዲስ ሥርዓትና አዲስ ሕዝብ የሚያመጣ አንድ ልጅ ይወለዳል” በማለት ተንብየው ነበር ፡፡ እርሳቸውም ድንቅ አፍሪቃዊ የሀገር ገዥ፣ የብሔር መስራች እንጂ ደም የተጠሙ እና ጨካኝ ነፍሰ ገዳይ አልነበሩም።
ሻካ የት እና መቼ ተወለዱ?
ሻካ በጎርጎሮሲያኑ ሐምሌ 1787 የእናታቸው ሀገር በሆነው ኢላንጌኒ ሰዎች መካከል ተወለዱ።
ሻካ ዙሉ የሚለውን መጠሪያ ከየት አገኙ?
አባታቸው ልኡል ሴንዛንጋክሆና ይባሉ ነበር። እናታቸው ልዕልት ናንዱ የምህሎንጎ ንጉሣዊ ቤተሰብ ሲሆኑ ኢላንጌኒ የተባለ ቦታ ይኖሩ ነበር። ሻካ የሚለው መጠሪያ የመጣው «ኢሻካ» ከሚባል በሽታ ነው። በሽታው የሴቶችን ገላ ያቆስል፣ ያዳክማቸው እና ያወፍራቸው እንደነበር ይገለፃል።  በወቅቱ ታድያ ትዳር ያልመሠረቱት እናታቸው ያረገዙ ጊዜ ሰዎች ኢሻካ ይዟቸው ነው ይሏቸው ነበር። በዚህ አጋጣሚ ነው ሻካ የተባሉት።
 ስለሆነም ሻካ ካሴንዛንጋክሆና ተብለው ይጠሩ ነበር። ሴንዛንጋክሆና የአባታቸው ስም ሲሆን  በእነዚያ ወቅት ሰዎች በአያታቸው ስም ሳይሆን በአባታቸው ስም ነበር የሚጠሩት። የሻካ አያት ስም ዙሉ ነበር። ሻካ ንጉስ ሲሆኑም የምንገለፅበት ወጥ የሆነ ስም እንዲኖረን ራሳችንን የዙሉ ህዝብ ብለን እንጠራ አሉ። ህዝቡን ‹የዙሉ ህዝብ› ብለው የጠሩትም የመጀመሪያው ሰው ናቸው። ምንም እንኳን ቀድሞም የነበረን ዙፋን ቢወርሱም የዙሉ ህዝብ መስራች በመባል ይታወቃሉ ፡፡
አባታቸው ሴንዛንጋክሆና ወላጅ መሆናቸውን ለምን መካድ ፈለጉ?  
አባታቸው ንጉሥ ዙሉን ስለፈሩ ሴንዛንጋክሆና ይህንን ለመካድ ሞክረው ነበር። እሳቸው እንዳደረጉት ከትዳር በፊት ሴት ልጅን ማስረገዝ ትልቅ ውርደት ብቻ ሳይሆን ዙፋኑን የመረከብ መብታቸውን እስከማጣት ሊያደርሳቸው ይችል ነበር። ኃላ ግን ቤተሰባቸው ተስማምቶ ሴንዛንጋክሆናም የሙሽሪቷን ዋጋ ከፍለው ናንዲ ወደ ቤተሰቦቻቸው እንዲቀላቀሉ አደረጉ።   
በኋላ ላይ ናንዲ እና ሻካ ከሴንዛንጋክሆና ቦታ ለቀው መውጣት ነበረባቸው። ለምን?
ናንዲ እብሪተኛ ነበሩ እና ከባድ ባህሪ ነበራቸው። ስለዚህ ግንኙነታቸው አስቸጋሪ ነበር ፡፡ ሴንዛንጋክሆና ከዚያ በላይ መታገስ አልቻሉም። ስለዚህ ከሻካ ጋር አንድ ላይ አባረሯቸው፡፡ ሁለቱም የሚገቡበት አጥተው ይንከራተቱ ነበር። ከዚያ ግን ናንዲ ከንግዋቲ ጋር ተገናኙ። እነሱም ፍቅር መስርተው ሲኖሩ የሻካ እህትን ወለዱ ፡፡

ንግዋቲ እያሳደዷቸው በነበሩ ሰዎች የተገደሉ ጊዜ ናንዲ እና ሁለቱ ልጆቻቸው ንጉስ ዲንጊስዋዮ ጋር ተወስደው ነበር። ታድያ ሻካ እንዴት የምቴዋን ጦር ተቀላቀሉ?

ሻካ ገና በ 16 ዓመታቸው ነው የንጉስ ዲንጊዋዮ የክፍል አለቃ የሆኑት። ይህ የሆነው ደግሞ በነበራቸው ድፍረት እና እውቀት ነው። ብዙም ሳይቆዩ ደግሞ ለጦሩ ወታደር ሆነው ተመለመሉ። 

ሻካ ዙሉ በምቴዋን ሠራዊት ውስጥ ምን አይነት ተጽዕኖ ነበራቸው?
የጦር አዛዥ እንደመሆናቸው ሰራዊቱ ጫማ እንዲያወልቅ እና ባዶ እግሩን እንዲዘምት አዘዋል። በተጨማሪም ተዋጊዎች በጠላት ላይ የሚወረውሯቸውን ረዥም ጦሮች አስቁመዋል፡፡ በምትኩ አጭር ‹ኢክልዋ’ የተባሉ ጦሮችን እንዲጠቀሙ አድርገዋል። ይህ ደግሞ ተዋጊዎቹ ጠላቶቻቸውን ከቅርብ እንዲዋጉ ያስገድዳቸው ስለነበር ተመሳሳይ ጦሩን ሌላ ሰው ላይ ሊጠቀሙ ችለዋል። በሌሎች ጎሳዎች እና ነገስታትም በጣም የተፈሩ እና ታዋቂ ከመሆናቸው የተነሳ ሻካ «ኖዱምህሌሊ» ማለትም ተቀምጦም መሬትን ማናወጥ የሚችል በሚለው መጠሪያ ይታወቁ ነበር። 

ሻካ በመጨረሻ የሴንዛንክሆና ዙፋንን ተረክዋል የሚለው አያከራክርም ማለት ነው?

አባታቸው ሴንዛንክሆና ሲሞቱ ንጉስ ዲንጊስዋዮ ወደ አባታቸው ሕዝብ እንዲመለሱ እና ስልጣኑን እንዲረከቡ እንዲረዷቸው ሁለት ተዋጊዎችን ሰጥተዋቸው ነበር። ነገር ግን ሴንዛንክሆና ለጠቅላይ ሚኒስትሩ ሙድሊ ሌላኛው ልጃቸው ሲጉጃና እንጂ ሻካ ዙፋኑን እንደማይወርሱ አስጠንቅቀዋቸው ነበር። ሻካ እንደደረሱም ግማሽ ወንድማቸው ሲጉጃናን በመግደል እ.ጎ.አ. በ 1816 ዙፋኑን ተቆጣጠሩ።   ንጉስ ዲንጊስዋዮ ከሞቱ በኋላ ሻካ በንጉሱ ስር ያሉትን የምቴዋ ሰዎችን እና በሻካ ወታደራዊ አመራር ስር ዲንጊስዋዮ ያሸነፏቸውን ጎሳዎች በመቆጣጠር መንግሥታቸውን አስፍተዋል።  
ሻካ ስለ ጋብቻ በጣም መጥፎ አመለካከት ነበራቸው ፣ አንዳንድ ሰዎች እንደውም የተመሳሳይ ፆታ አፍቃሪ ሳይሆኑ አይቀርም ይሏቸው ነበር። ለዚህ ምክንያቱ ምንድነው?
ለትዳር ያላቸው መጥፎ አመለካከት የመጣው እናታቸው ባሳለፉት ህይወት ምክንያት ነው። እሳቸውም ያለ አባት እና ያለ ጎሳቸው በማደጋቸው ብዙ ይተነኮሱ ነበር። ከሴቶች ጋር ግንኙነት ነበራቸው። ሴቶቹ ሲያረግዙም ደካማ ነበሩ ለሚባሉት ወንድማቸው ምፓንዴ አሳልፈው ይሰጡዋቸው ነበር።   
እንደሚባለው ሻካ ዙሉ ያስረገዟቸውን ሰዎች ገድለዋል? 
ይሄ እውነት ሊሆን አይችልም ፡፡ ነጭ ነጋዴዎች አንዲት ከፍተኛ ትኩሳት ይዟት ወድቃ የነበረች ሴትን ማግኘታቸውን እናውቃለን ፡፡ ሻካ እና ህዝቡ ግን የሞተች መስሏቸው ነበር። እና ከሞት መነሳቷን እንደ ትንሣኤ ያዩ ነበር ፡፡ ከዛ ሻካ ነጋዴዎቹ ሙታንን ማስነሳት ይችሉ እንደሆነ የማወቅ ጉጉት ስላደረባቸው ሻካ ሌላ አንዲት ሴት እንድትገደል አዘዙ እና ነጋዴዎቹን ያላቸውን ሀይል እንዲያሳዩ ጠየቀ ፡፡ግን ይህንን ማድረግ እንደማይችሉ ግልፅ ነበር። የሆነ ጊዜ ላይ ግን አንዲት ነፍሰ ጡር ሴት ሆዷ ውስጥ እንዴት ልጅ እንደሚያድግ ለማሳየት ሲሉ ሆዷን ማስቀደዳቸው ይነገረን ነበር። 
ሻካ አንድ ሚሊዮን የሚደርሱ ሰዎችን በከንቱ እንዳስገደሉ ይነገራል። ለምሳሌ ሰዎቹ አጭር በመሆናቸው ብቻ። እውነት ነው?
ያ የምዕራባዊ እይታ ነው እና እውነት አይደለም። በአንደኛው የዓለም ጦርነት ከሞቱት በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች በተጨማሪ 50 ሚሊዮን ሰዎች በሁለተኛው የዓለም ጦርነት እንደሞቱ አስታውሱ ፡፡ ስለዚህ በሻካ እና በእነዚህ በመጀመሪያ እና በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ጀርባ ከነበሩ አውሮፓውያን መካከል የከፋው ሰው ማን ነበር? በዚያን ጊዜ ግድያ ሰዎች የለመዱት ነበር። ለምሳሌ ፣ ጠንቋይ የተባሉ ሰዎች ይገደሉ ነበር። ነገሥታት በዚያን ጊዜ የኖሩት ተቀናቃኞቻቸውን በማስወገድ ነበር ፡፡
ሻካ ዙሉ እንዴት ሞቱ?
ሻካ እ.ጎ.አ. መስከረም 1828 ተገደሉ ፡፡ አክስታቸው ናቸው ያስገደሏቸው የሚባል ግምት አለ።  ዋናው ምክንያት እናታቸው ናንዲ ከሞቱ በኋላ ሻካ ሥነ ልቦናዊ ጉዳት ስለደረሰባቸው በሀዘኑ ምክንያት ዝምብለው ብዙ ሰዎችን ገድሏል። የገደሉት የተወሰኑት ሰዎች በልጅነት ዕድሜያቸው ያበሳጯቸው ሰዎች ሲሆኑ ሌሎቹ ደግሞ በቂ ሀዘን ባለማሳየታቸው ነው።

ሻካን 'ጥቁሩ ወይም አፍሪቃዊ ናፖሊዮን' ተብለው ቢጠሩ ችግር አለው?
እሳቸው አፍሪቃዊ የወታደር ጀግና እንጂ ጥቁር ናፖሊዮን አይደሉም። ናፖሊዮን ለምን ነጭ ሻካ ነው አይባልም? ወደ አውሮፓ በጭራሽ አይሄዱም ፣ ከጦርነት ጋር በተያያዘ ያከናወኗቸውን ነገሮች ማንም አውሮፓዊ አላስተማራቸውም ፡፡ የራሳቸው ተሰጥኦ ብቻ ነበር።
ሻካ ዙሉ በአሁኑ ዘመን እንዴት ይታወሳሉ?
ሻካ የዙሉ አንድነት መሰረት ናቸው ፡፡ በኢንካታ ነጻነት ፓርቲ ውስጥ አብላጫውን የሆኑት የኩዋዙሉ ናታል ሰዎች ንጉስ ሻካ እንደመሰረቷቸው ያረጋግጣሉ ፡፡ የዙሉ ነገሥታት እና ሰዎች እስከዛሬ ድረስ ለንጉሥ ሻካ ዙፋን ይሰግዳሉ ፡፡
ይህ ዘገባ አፍሪካዊ ሥረ-መሠረት በሚል ከጌርዳ ሔንክል ተቋም ጋር በመተባበር የሚቀርብ ዝግጅት ነው። የዘገባው ሳይንሳዊ ምክር የተገኘው ከፕሮፌሰር ጉዳዬ ኮናቴ፣ ሊሊ ማፌላ Ph.D እና ፕሩፌሰር ክሪስቶፈር ኦግቦግቦ ነው።