ፖርቹጋል ውስጥ ሕይወቱ ካለፈ ከበርካታ አስርት ዓመታት በኋላ ግን፤ መታወሻው የተረሳው ንጉሥ የአውሮጳ ኢምፔሪያሊዝምን በመቃወም ተምሳሌትነት ዳግም አንሰራርቷል።

በአፍሪቃ ሁለተኛ ትልቅ ግዛት የሆነችውን በደቡብ ምስራቅ አፍሪቃ የምትገኘውን የጋዛ ግዛትን በ19ኛው ክፍለ ዘመን ለመመስረት ብዙ ጦርነቶች ተካሂደዋል። በግጭት እና በክህደት መካከል "የጋዛ አንበሳ" በመባል የሚታወቀው ንጉንጉንያኔ በ1884 ስልጣን ያዘ።

 የጋዛ የመጨረሻው ንጉሥ የነበረዉ ንጉንጉንያኔ ለ11 አመታት ገዝቷል። ግዛቱ ዛሬ በስተ ደቡብ ሞዛምቢክ የሚገኘዉን አካባቢ ያጠቃልላል። የእሳቸዉ ወደ ስልጣን መምጣት አውሮጳውያኖቹ አፍሪቃን ለመቆጣጠር ካሰቡበት ጊዜ ጋር ይገናኛል። በዚህ አውድ ዉስጥ ንጉንጉንያኔ የተዋጣለት ዲፕሎማት ሰው መሆኑን ማረጋገጡን ሞዛምቢካዊዉ ጸሐፊ ሚያ ኮቶ ይናገራል። 

«የውስጥ ግጭቶችን እንዲሁም የተለያዩ የቅኝ አገዛዝ ኃይሎችን ተጽእኖዎች የመጠቀም ችሎታ ነበረዉ። ከእንግሊዝና ከፖርቹጋል ጋር ጥምረት በመፍጠር ግኑኝነታቸዉን ለራሱ በሚበጅ መልኩ ጥቅም ላይ አውሏል። ከምንም በላይ በኃይል አስተዳደር ረገድ በጣም ብልህ ሰው ነበር።»

ሆኖም ግን ንጉንጉንያኔ በምንም መንገድ የማያከራክር መሪ አልነበረም። ስልጣኑንም በአውሮጳውያኑ ስልት በመጠቀሙምው ተተችቷል።

«የአውሮጵያኑን የቅኝ አገዛዝ ይቃወም ነበር፤ ነገር ግን እራሱ የሀገር ውስጥ ወይም የአፍሪቃ ቅኝ ግዛት መሥርቷል። አንዳንዶቹን በጉልበት፤ ሌሎቹን ደግሞ ጥምረት በመፍጠርና በጋብቻ። ይህም ብዙዎቹን ቡድኖች አስገርሟል።»

የጋዛ ግዛት በስልጣን ጥማትና ከተለያዩ ጎሣዎች ጋር በሚፈጠር ግጭት የታወቀ እንደነበር በሞዛምቢክ ጀርመናዊው የታርክ ምሁርና ፕሮፌሰር ጌርሃርድ ሊዝጋንግ ይናገራሉ።

«ንጉንጉንያኔ የሚለው ስም ሕጎችን የማያከብር ሰዉ በመባልም ይታወቅ ነበር። በዚህም ምክንያት ዝናው እንደ ፍትሀዊ ንጉሥ ሳይሆን የገዛ አገሩን እንዳሸበረ ሰው ነው።»

ከጊዜ በኋላ የጋዛ ስረወ-መንግሥት በፖርቹጋል ወራሪዎች ተበለጠ። ከብዙ ጦርነት በኋላም ንጉንጉንያኔ እንደ አዉሮጳ አቆጣጠር በ1895 በቅኝ ግዛት ኃይሎች ተሸነፈ። አያቱ በቆረቆሯት እና በተቀበሩባት ቻይሚቴ ምትባለው ስፍራ ታሰረ። በዚያን ጊዜም  የመጨረሻው የጋዛ ንጉሥ በበርካታ ወገኖቹ ዘንድ ተአማኒነትን አጥቶ ነበር።

ንጉንጉንያኔ እና ጓደኞቹ ወደ ሊዝበን ተወስደው ለሕዝብ ከታዩ በኋላ አዞረስ በሚባሉት ደሴቶች ዉስጥ አንዷ ወደ ሆነችው ተርሴእራ ደሴት ተዘዋወሩ። በእስር ላይ እያለ ማንበብና መጻፍ ተምሮ በግዳጅ ክርስትናን ተቀበለ። በጭንቅላቱ ላይ በተከሰተው የደም መፍሰስ ምክንያትም ንጉንጉንኛኔ እንደ አዉሮጳ አቆጣጠር በታኅሣሥ ወር 23 ቀን 1906 ዓ/ም ሞተ።

ታሪሉክ እዚህ ላይ ማብቃት ነበረበት። ከሞተ ከበርካታ አስርት ዓመታት በኋላ ንጉንጉንያኔ ተረሳ። ይሁን እንጂ ከ70 ዓመታት ገደማ በኋላ ሞዛምቢክ ከቅኝ ግዛት ነጻ ስትወጣ አንድ ሰው የጋዛዉን የመጨረሻ ንጉሥ አስታወሰ።

«ታሪካዊ ክስተት አለበት። የመጀመሪያው የሞዛምቢክ ፕሬዝዳንት ጋዛ ተወለዱ። ከRENAMO ጋር የእርስ በእርስ ጦርነት ሲካሄድ ፕሬዝዳንቱ አንድ የሞዛምቢክን ጀግና በአርአያነት መያዝ  ጥሩ እንደሚሆን አሰበ።»

የነፃዋ ሞዛምቢክ የመጀመሪያ ፕሬዚዳንት ሳሞራ ማሼል እንደ አዉሮጳ አቆጣጠር ሰኔ 15 ቀን 1985 ባቀረቡት ጥያቄ መሠረት የንጉንጉንኛኔ ቅሬተአፅም ተምሳሌት ተደርጎ ለመታሰቢያነት ከመቃብሩ ቦታ አፈር ቀቆንጥሮ መጣ። ወቅቱ ደግሞ ሞዛምቢክ ነፃ የወጣችበት የ10ኛ አመት ክብረ በዓል ነበር። ማሼል ብሄራዊ አንድነትን የሚሰብክ አንድ ጀግና ይፈልጉ ነበር። ሆኖም ግን በአንዳንዶች እየተወደደ፤ በሌሎች የሚጠላው አወዛጋቢ ሰዉ የታሰበውን አለማ ሳያሳካ እንደገና ወዲያው ተረሳ። አንዳንዶች እንደውም በጣም መዘንጋቱን ይናገራሉ።

(ይህ ዘገባ አፍሪካዊ ሥረ መሠረት በሚል ከጌርዳ ሔንክል ተቋም ጋር በመተባበር የሚቀርብ ልዩ ዝግጅት አካል ነው)

መርጋ ዮናስ

ግሎርያ ሳዉሳ

ሸዋየ ለገሰ 

ይህ ዘገባ አፍሪቃዊ ሥረ መሠረት በሚል ከጌርዳ ሔንክል ተቋም ጋር በመተባበር የሚቀርብ ልዩ ዝግጅት አካል ነው።

This report is part of African Roots, a project realized in cooperation with the Gerda Henkel foundation.