የኬንያ የሀገር ውስጥ ጉዳይ ሚስቴር ሁለት የስደተኛ መጠለያ ጣቢያዎችን ለመዝጋት መዘጀቱን ከሰሞኑ አስታውቋል። የኬንያ መንግሥት በግዛቱ ግማሽ ሚሊየን የሚሆኑ ስደተኞች የተጠለሉባቸውን ሁለት ጣቢያዎች ለመዝጋት ማቀዱን ለተመ የስደተኞች ከፍተኛ ኮሚሽን ባለፉት ቀናት በማመልከት የሁለት ሳምንት ጊዜ ሰጥቷል። በስደተኛ መጠለያ ጣቢያው የሚገኙበት በአብዛኛው ከጎረቤት ሶማሊያ የተሰደዱ ናቸው።

የኬንያ የሀገር ውስጥ ሚኒስትር ፍሬድ ማቲያንጊ ለሀገራቸው ዴይሊ ኔሽን ጋዜጣ እንደተናገሩት UNHCR በተሰጡት የ14 ቀናት ጊዜ ውስጥ ስደተኞቹን በቀጣይ አራት ወራት ውስጥ እንዴት ወደየመጡበት ለመመለስ እንደሚችል የሚያሳይ ዕቅዱን እንዲያቀርብ ይፈልጋሉ። እሳቸው እንደሚሉትም መንግሥታቸው ከጎርጎሪዮሳዊው 2016 ዓ,ም ጀምሮ በምሥራቅ ኬንያ የሚገኘውን ታዋቂውን ዳዳብ የስደተኞች መጠለያ ለመዝጋት ሲዘጋጅ መቆየቱን ያመለከተ በመሆኑ አሁን «ለድርድር» ቦታ የለውም።  ከዳዳብ ሌላ ለደቡን ሲዳን የሚቀርበውና በሰሜን ምዕራብ ኬንያ የሚገኘው ካኩማ የስደተኞች መጠለያም እንዲዘጋ ይፈለጋል። ስደተኞችን የሚያስተናግደው የመንግሥታቱ ድርጅት በተባለው ጊዜ መጠለያ ጣባያዎቹን መዝጋት ካልቻለ ግን የኬንያ መንግሥት እራሱ ስደተኞቹን ወደ ሶማሊያ ድንበር እንደሚያጓጉዛቸው ባለሥልጣኑ ለጋዜጣው ተናግረዋል።

የተመ የስደተኞች ጉዳይ ከፍተኛ ኮሚሽን በበኩሉ የስደተኛ መጠለያዎቹን ለመዝጋት የተሰጠኝ ጊዜ አጭር ነው ይላል። ሁኔታዎች በኮቪድ 19 ወረርሽኝ ምክንያት በተወሳሰቡበት በዚህ ወቅት የኬንያ የሀገር ውስጥ ሚኒስትር ያሳለፈው ይኽ ውሳኔ በሀገሪቱ ለሚገኙ ስደተኞች በሚደረገው ጥበቃ ላይ ጫና እንደሚያሳድርም አሳስቧል። የኬንያ መንግሥት በዚህ ረገድ የሚያሳልፈው ውሳኔም ተስማሚና ዘላቂነት ያለው መፍትሄ ለመፈለግ ዕድል የሚሰጥ እንዲሆንም ተማጽኗል።

 ዳዳብ ከሶማሊያ ጦርነትና ድርቅ የሸሹ ስደተኞች እንዲጠለሉበት በጎርጎሪዮሳዊው 1991 የተቋቋመ መጠለያ ሲሆን ካኩማ ደግሞ በአብዛኛው ከደቡብ ሱዳን ለተሰደዱ መጠጊያ የሆነ ስፍራ ነው። ሁለቱ መጠለያዎችም በጥቅሉ 512 ሺህ ስደተኞችና ጥገኝነት ፈላጊዎችን ይዘዋል። በካኩማ መጠያ ከኢትዮጵያ፣ ቡሩንዲ፣ ከዴሞክራቲክ ኮንጎ እና ከሱዳን የተሰደዱ ወገኖችም ይገኛሉ። በዚያም ላይ ኬንያ ሌሎች በሺህዎች የሚገመቱ ስደተኞችን በሰሜን ምዕራብ የሀገሪቱ ክፍል ካሎቤይ እና በዋና ከተማ ናይሮቢ አቅራቢያ በሚገኙ አነስ አነስ ያትሉ መጠለያ ጣቢያዎች አስጠግታለች።

 

የኬንያ የሀገር ውስጥ ሚኒስትር ከሰሞኑ ሁለቱን ትላልቅ የስደተኛ መጠለያዎች ለመዝጋት የወሰነው ከሶማሊያ መንግሥት ጋር በገባበት የዲፕሎማሲ ውዝግብ መነሻነት ሳይሆን ዜጎቼን ከአሸባብ ጥቃት ለመከላከል ነው ባይ ነው። ሶማሊያ እና ኬንያ በውኃ ድንበራቸው ምክንያት ወደ ውዝግብ ከገቡ ሰነባብተዋል። በሌላ በኩል ደግሞ ኬንያ ውስጥ የሚፈጸሙ የሽብር ጥቃቶች በመጠለያ ጣቢያው ውስጥ ይጠነሰሳሉ የሚል ክስ የሚያቀርቡም ባለሥልጣናት መኖራቸውን ዘገባዎች ያመለክታሉ።

የመንግሥታቱ የስደተኞች ከፍተኛ ኮሚሽን ኬንያ በየሀገራቸው የሚቀርብባቸውን ክስ ሸሽተው በግዛቷ ለተጠጉ በሺህዎች ለሚቆጠሩ ስደተኞች አስተማማኝ ዓለም አቀፍ ከለላ በመስጠት ቀዳሚ ሚና ስትጫወት መቆየቷን አስታውሷል። ሆኖም የኬንያ መንግሥት የስደተኛ መጠለያዎችን ለመዝጋት መነሳቱ ከፍተኛ ስጋት እንዳሳደረበት ነው ያመለከተው። ከአራት ዓመታት በፊት የኬንያ ከፍተኛ ፍርድ ቤት እንዲህ ያለውን የመንግሥት ውሳኔ ማገዱ አይዘነጋም።

በፈቃደኝነት የስደተኞች መመለስ

ከጎርጎሪዮሳዊው 2013 ጀምሮ ኬንያ፣ ሶማሊያ እና የመንግሥታቱ ድርጅት ከፍተኛ ኮሚሽን ተሰዳጆች በፈቃዳቸው እንዲመለሱ ለማመቻቸት ተስማምተዋል። በዚህም ኬንያ ውስጥ የቆዩ የሶማሊያ ስደተኞች ወደ ሀገራቸው እየሄዱ በባይደዋ እና መቃዲዮ ሁኔታውን በመመልከት ተመልሰዋል። ባለፈው ጎርጎሪዮሳዊ ዓመት በፈቃዳቸው የተመለሱት 26 ብቻ ሲሆን 53ቱ ደግሞ ወደ ሌሎች ሃገራት  እንዲሻገሩ ተደርጓል።

የኮሮና ክትባትና አፍሪቃ

ከሁለት ሳምንታት በፊት ከ1,7 ሚሊየን የሚበልጥ አስትራዛኒካ የኮቪድ 19 ክትባት ዴሞክራቲክ ሪፑብሊክ ኮንጎ ሲደርስ የጤና ሚኒስትር ኢተኒ ሎንጎንዶ ራሳቸው ነበሩ በአካል ተገኝተው የተረከቡት። «ክትባቱ ሕይወትን ለመጠበቅና ለማትረፍ ይረዳናል። ክትባቱን እንዲወስድ የታለመው የኅብረተሰብ ክፍል እንዲከተብ ማበረታታት አለብን። » ይላል የተመድ። ከመነሻው የኮንጎ መንግሥት  ከዜጎቹ 20 በመቶ የሚሆኑትን ለመከተብ ነበር ያቀደው። ክትባቱም የጤና ባለሙያዎችን ጨምሮ ዕድሜያቸው ከ55 ዓመት በላይ ለሆነ እንዲሁም እንደኩላሊት፣ የደም ግፊት እና የስኳር ታማሚዎች ይሰጣል። ሆኖም አሁን ዕቅዱ በታሰበው መንገድ የሚሄድ አይመስልም። ክትባቱ ባሳየው የጎንዮሽ የጤና እክል ስጋት ምክንያት የኮንጎ መንግሥት የአስታራዛኒካን ክትባት ለጊዜው መስጠት እንደሚያቆም አስታውቋል። የጤና ሚኒስትር ሎንጎንዶ ክትባት መስጠቱ የተቋረጠበትን ያስረዳሉ።

«በአውሮጳውያንና በእኛም የሳይንስ ባለሙያዎች ኮሚቴ በመካሄድ ላይ ያለው ምርምር ውጤቱ ይፋ እስኪሆን እየጠበቅን ነው። ከዚያም የመጨረሻውን ውሳኔ እንወስዳለን። የደረሱበት መደምደሚያ በቀጣይ ሁለት ወይም ሦስት ሳምንት ውስጥ እናገኛለን።»

ክትባቱን መስጠት ያቋረጠችው አፍሪቃዊት ሀገር ዴሞክራቲክ ኮንጎ ብቻ አይደለችም። የካሜሮን የጤና ሚኒስትር ማናውዳ ማላቺም ሀገራቸው ክትባቱን መስጠት ማቆሟን አረጋግጠዋል።

«የመጀመሪያው የምርመራ ሂደት እስኪጠናቀቅ ክትባቱን መስጠት እንድናቆም ሃሳብ ያቀረበው የሳይንሳዊ ምርምር ምክር ቤት ነው። ለመቀበይ ያቀድነውን የክትባት መጠን መውሰዳችን አይቀርም ሆኖም ጉዳዩ በግልጽ እስኪጠራ ድረስ መጠበቅ ይኖርብናል።»

የካሜሮንም ውሳኔ የክትባቱ አስተማማኝነትና አሉ የሚባሉ ተጓዳኝ ተጽዕኖዎች በግልጽ እስኪታወቅ በሚል የተወሰደ ነው። ይኽን መሰሉ ውሳኔ በአፍሪቃ ሃገራት ብቻ የተገደበ አይደለም። በርከት ያሉ የአውሮጳ ሃገራትም የአስትራዛኒካ ክትባት ያስከትላል የተባለውን አደገኛ የደም መርጋት በመስጋት ክትባቱን መስጠት አቁመዋል። የአውሮጳ የመድኃኒት ተቋም እና የዓለም የጤና ድርጅት በጋራ በመሆንም የቀረቡ መረጃዎችን እየመረመሩ ነው።  

ይኽ በእንዲህ እንዳለም የዓለም የጤና ድርጅት ሃገራት የአስትራዜኒካ ክትባትን መስጠት እንዲቀጥሉ እየተማጸነ ነው። ድርጅቱ ባወጣው መግለጫም የአስትራዜኒካ ክትባት ያስከትላል ከሚባለው የጎንዮሽ ጉዳት ይልቅ የሚሰጠው ጥቅም ያመዝናል በሚል ክትባቱን መስጠት የጀመሩ እንዲገፉበት ተማጽኗል። በማንኛው ክትባት ወቅት መሰል ጥርጣሬዎችና ስጋት እንደሚያጋጥሙ ያመለከተው የዓለም የጤና ድርጅት ችግሮቹ የግድ ከክትባቱ ጋር የሚገናኙ ላይሆኑ እንደሚችሉም አመላክቷል። ይኽንን ቢልም ግን አለ የሚባለው የጎንዮሽ ችግር ላይ ምርመራ እንዲካሄድ አሳስቧል። በርካታ ሃገራትም ይኽን የድርጅቱን ምክር የተቀበሉ ይመስላል። ከእነዚህ መካከልም ዶቼ ቬለ ሁኔታውን አንስቶ የጠየቃቸው የኢትዮጵያ የጤና ሚኒስቴር አማካሪ ሙሉቀን ዮሐንስ «ተጨባጭ የደህንነት ስጋት መኖሩን የሚያሳይ መረጃ እስካልቀረበ ድረስ የአስትራዜኒካን ክትባት መስጠት ይቀጥላል» ብለዋል። ጋናም ክትባቱን መስጠት ከቀጠሉ ሃገራት አንዷ ናት። በሞቃታማ አካባቢ በሽታዎች ህክምና ከፍተኛ ባለሙያ የሆኑት አጉስቲና ሲልቨርኪን እስካሁን ያለምን እንከን ክትባቱ እየተሰጠ ነው ይላሉ።

«ይኽን ተሐዋሲ የሚከላከል ክትባት እንዲመጣ ተስፋ አድርገን በመጸለይ ጠብቀናል። ጋና በኮቫክስ አማካኝነት በርካታ ክትባት ካገኙ ቀዳሚ ሀገር በመሆንዋ ሁላችን ተደስተናል። እንደ ሀገር ተቀብለነዋል፤ በመሆኑም በርካታ ሰዎች ተከትበዋል፤ እስካሁንም ምንም አስጊ መረጃ አልደረሰንም።»

እንዲያም ሆኖ ምንም እንኳን የመድኃኒት አስተዳደር አካላትን ከፍተኛ ባለሙያዎች ክትባቱን መስጠቱ እንዲቀጥል ቢያሳስቡም፤ በአስትራዜኒካ ክትባት ጉዳይ በቀጠለው ውዝግብ ምክንያት የአፍሪቃ ክትባቱን የማዳረስ ርምጃ ሊደናቀፍ እንደሚችል የሚናገሩ አሉ። ሰኒ ኩዋንዳ የአፍሪቃ የማኅበረሰብ ጤና ተቋም ተመራማሪ አንዷናቸው።

«በሽታው ስለመኖሩ የሚጠራጠሩ በርካታ ሰዎች አሉ። ለእነሱ ክትባቱም ያው ነው።  ተጓዳኝ የጤና ችግሩ ለእነሱ ከአማላክት የተላከ አይነት ነው።»

እንዲህ ያሉት ሰዎች ደግሞ አስትራዛኒካ ላይ የተከፈተው ዘመቻ ከቀጠለ  ክትባቱን ለመውሰድ ፈቃደኛ አይደሉም ነው የሚሉት። አስትራዛኒካ ክትባት መጀመሪያው አካባቢ በተለይ በአዳጊ ሃገራት ተሐዋሲውን ለመዋጋት እንደ ዋና ስኬት ታይቶ ነበር። ከዋጋው ርካሽነት ባሻገር ከነፋይዘር ባዮንቴክ ክትባት ጋር ሲነጻጸር መድኃኒቱን ከቦታ ቦታ ለመውሰድና ለማዳረስ ከፍተኛ ሙቀትን መቋቋሙ የሚችል መሆኑ ተመራጭ ያደርገዋል። የፋይዘርና ባዮንቴክ የኮቪድ 19 ክትባት መቀመጥ ያለበት እጅግ ቀዝቃዛ በሆነ ማቆያ ነው።  እስካሁን 25 የአፍሪቃ ሃገራት በኮቫክስ እና በዓለም የጤና ድርጅት እንዲሁም በዓለም አቀፉ የክትባት ጥምረት ጋቪ አማካኝነት የአስትራዛኒካ ክትባት ቀርቦላቸዋል። በርካቶቹ ለጊዜው ያስከትላል በተባለው የጎንዮሽ እክል ምክንያት መስጠቱን ማቆማቸው ክትባቱን ማዳረስ የሚደረገውን ጥረት ያደናቅፋል የሚል ስጋት አለ።

ሸዋዬ ለገሠ