በ1979 (ዘመኑ በሙሉ እንደ ጎርጎሪያኑ አቆጣጠር) የያኔዉን የጋና ወታደራዊ መሪ የሌትናንት ጄኔራል ፍሬድሪክ ዊሊያም አኩፉን መንግሥት አስወግደዉ ሥልጣን የያዙት የአየር ኃይል መቶ አለቃ ጄሪ ጆን ሮሊግስ ፖለቲካን ለሚያነፈንፉ የጦር መኮንኖች የሚጥም አባባል ነበራቸዉ አሉ።«ሕዝቡ በልሒቃኑ የሚደቆስ ከሆነ» ይላሉ አሉ ሁለቴ በመፈንቅለ መንግስት ሥልጣን የያዙት፣ጋንን 20 ዓመት የገዙት ሮሊንግስ «ለሕዝቡ ነፃነቱን መስጠት ያለበት ጦሩ ነዉ።» ባለፈዉ መስከረም የጊኒን ፕሬዝደንት አልፋ ኮንዴን ያስወገዱት ኮሎኔል ማማዲይ ዶምቢዮ የሮሊንግስን አባባል ደገሙት።ኮሌኔል አሲሚ ጎይታ፣ኮሎኔል ፖል-ሔንሪ-ዳሚባም በቀጥታ አይበሉት እንጂ የየሐገራቸዉን መሪዎች ያስወገዱት በየሕዝባቸዉ ላይ የሚደርስ ግፍ-ጭቆና ሙስናን ለማስወገድ፣ የሰላም ጥማቱን ለማርካት ነዉ ባዮች ናቸዉ።ዓለም ግን እያወገዘ፣እየቀጣ፣እያስጠነቀቃቸዉ ነዉ።የመፈንቅለ መንግስቱን ምክንያት፣የዉግዘት ቅጣቱ ምንነት ያፍታ ዝግጅታችን ትኩረት ነዉ አብራችሁኝ ቆዩ። 
                             
መፈንቅለ መንግስት በብዙዎች ዘንድ መጥፎ ነዉ።ሕገ ወጥም።አፍሪቃ ግን ከቅኝ አገዛዝ ነፃ ከወጣች ወዲሕ በመፈንቅለ መንግስት ከዓለም አንደኛ ናት።ከ1950 ወዲሕ ከ200 በላይ መፈንቅለ መንግስታት ተደርገዋል።አብዛኞቹ መፈንቅለ መንግስታት በየሕዝቡ ላይ የሚደርሰዉን ግፍና በደል ለማስወገድ ያለሙ፣ ቀሪዎቹ የካፒታሊስት-ሾሊስት ሥርዓቶች ፍትጊያ የወለዳቸዉ ነበሩ።
ከሁለት መቶዎቹ መፈንቅለ መንግስታት ግማሹ ተሳክቷል።የተቀረዉ ከሽፏል።በተለይ በ1970ዎቹ መፈንቅለ መንግስት ለአፍሪቃዉያን እንደ ፋሽን የዓመት-ከዓመት ምግባር ነበር።በ1990ዎቹ የካፒታሊስቱ ሥርዓት አራማጆች በዓለም ላይ የበላይነትን አግኝተዉ ኮሚንስቶቹ ወይም ሶሻሊስቶቹ  ሲዳከሙ አፍሪቃም እንደአብዛኛዉ ዓለም «West is bestን» መዘመር፣የምዕራቦቹን የፖለቲካ ሥርዓት ማቀንቀን፣ እንደ ዴሞክራሲዉ ወግ በሕገ-መንግስት መገዛት፣ በሕዝብ በሚመረጡ ፖለቲከኞች መመራትን የሥርዓቷ አልፋ ወኦሜጋ አደረገች።ወይም ያደረገች መሰለች።
በየሸፈቱበት ጫካ ያጎፈሩትን ፀጉር ተስተካከለዉ፣ከአዉሮጳ አሜሪካ ተመልሰዉ ወይም የጦር ማዕረግ፣ የደንብ ልብሳቸዉ በሱፍ ከራቫት ቀይረዉ በየአብያተ መንግስታቱ የተሰገሰጉ ጮሌዎች በኃይል የያዙትን ሥልጣን «ምርጫ» ባሉት ወግ እያስመረቁ ገዢነታቸዉን አረጋገጡ።ምዕራቦች ሰልፉን ያሳመረ ታማኛቸዉን እያወደሱ፣ ተቀናቃኞቻቸዉን እያወገዙ የበላይነታቸዉን ሲያረጋግጡ አፍሪቃን የሚንጠዉ መፈንቅለ መንግስትም ጋብ ብሎ ነበር።
ይሁንና ባለፈዉ ሳምንት በፈንቅለ መንግስት የተናወጠችዉ የዋጋዱጉ ነዋሪ እንዳለዉ እኒያ ብዙ ጊዜ በተጭበረበረ ምርጫ ሥልጣን የያዙት፣ዘመነ-ሥልጣናቸዉ ሲያበቃ  የየራሳቸዉን ሕግ እየሻሩ፤ የተቃወማቸዉን እያጠፉ ግን የምዕራቦች ታማኝ በመሆናቸዉ ብቻ ሥልጣንን ሙጥኝ እንዳሉ የቀጠሉት መሪዎች ከአመፅ በመለስ ሌላ ሊገራቸዉ፣ሊገባቸዉም አልቻለም።
የዋጋዱጉዉ ነዋሪ ይጠይቃልም «መሪ ተመሪዉን ካልሰማ ምን ይደረግ ዕይነት» እያለ።
«ሰዉ ሐገር ሲመራ የሕዝቡን ጥያቄ መስማት አለበት።በቅርቡ አንድ የመግሥት ቃል አቀባይ +መንግስት ለሚደርሰዉ ጥፋት ተጠያቂ አይደለም+ ያለዉ በጣም አስፈሪ ነገር ነዉ።መንግስት ለመረጠዉ ሕዝብ ፍትሕን ካላሰፈነ፣ተጠያቂነቱን ካላረጋገጠ----እንዴት ነዉ (ሐገር) የሚመራዉ»
በ1990ዎቹ መጀመሪያ ዴሞክራሲ፣ የመድብለ ፓርቲ ሥርዓት፣ የፕረስ ነፃነት፣ ሰብአዊ መብት፣  ምርጫ ወዘተ የሚሉ ፅንሰ ሐሳቦች ከአዉሮጳና ከአሜሪካ እየተወረወሩ የአፍሪቃ የፖለቲካ ዓየርን ማወዳቸዉ ለዩጋንዳዉ ፕሬዝደንት ዩዌሪ ካጉታ ሙሴቬኒ ብዙ የሚጥም አልሆነም።
ሙሴ ቬኒ በአንድ የአፍሪቃ አንድነት ድርጅት ጉባኤ ላይ የምዕራቦቹን ግፊት ጠቃቅሰዉ «እንግዲሕ እኛም ፓርቲያችን ለሁለትና ለሶስት እየከፋፈልን----የዩጋንዳ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ (UDP)፣  የዩጋንዳ ሕዝብ ዴሞክራሲያዊ ሕብረት (UPDU) ወዘት ማለት ይኖርብናል» በማለት ሲያሾፉ ሰምቼቻዋለሁ።ጊዜዉ ራቀ።ብቻ ከአዲስ አበባ እስከ ዳካር ዴሞክራሲ፣ ሕዝብ፣ እና ፍትሕን የሚወክሉት የእንግሊዝኛ ፊደሎች አፍሪቃ ዉስጥ ስራ የበዛባቸዉ፣ እንደ አሸን የፈሉት የፖለቲካ ፓርቲዎች ማድመቂያ የነበሩበት ዘመን ነበር።
በነገራችን ላይ ኢሕዴን ወደ ብአዴን ዝቅ ያለዉ፣ የኤርትራ ሕዝብ ነፃነ አዉጪ ግንባር (EPLF) ወይም ሻዕቢያ ወደ ሕዝባዊ ግንባር ለዴሞክራሲና ለፍትሕ (PFDJ) ከፍ ያለዉ ያኔ ነበር።ሁለተኛዉ ሙሴ ቬኒ ካሉት ሶስቱንም ይዟል ሕዝብ፣ ዴሞክራሲ እና ፍትሕ።ድንቅ ስም።
ሐያ ዓመት ግድም ያስቆጠረዉ የዴሞክራሲ፣ የፍትሕ፣ የነፃነት ሥርዓት ጅምር በአብዛኞቹ የአፍሪቃ ሐገራት ለስልጣን ያበቃቸዉ ወገኖች የየሐገራቸዉን ሕዝብ እንዴ በጎሳ፣ በኃይማኖት ሌላ ጊዜ በፖለቲካ እየከፋፈሉ እርስበርስ ከማጋጨት፣ በየጦርነቱ ከመማገድ፣በድሕነት፣ረሐብ ከማሰቃየት ሌላ እስካሁን የተከሩት የለም።
ከመሪነት ወደለየለት ገዢነት የተለወጡት ፖለቲከኞች ከደሐዉ ጉሮሮ በሚቀሙት ሐብት መካከለኛዉ ምሥራቅ፣ እስያና አዉሮጳ ላይ «አሼሼ ገዳሜ» ሲረግጡ ብሶተኛዉ ሕዝብ አንድም በአደባባይ ሰልፍ፣ አለያም በጦር ኃይሉ ብረት እያሽቀነጠረ ይጥላቸዉ ገባ።በባማኮ፣ ማሊ የፀጥታ ጥናት ተቋም (ISS) ባልደረባ ሮድሪክ ኮኔ እንደሚሉት አፍሪቃ ዉስጥ የሚደረገዉ ምርጫ ሒደትና ዉጤቱ በጣም አሳሳቢ እየሆነ ነዉ።
«እንዲሕ ዓይነት የአመራረጥ ጥንቅርና የምርጫ ሒደት ከሕዝቡ ፍላጎትና ጥያቄ ጋር ሲመዘን ብዙ ዉጤታማ መሆኑ አጠራጣሪ ነዉ።የምርጫ ሥርዓታቸዉ መጭበርበሩን ያዉቃሉ።በተጭበረበረዉ ምርጫ ሥርዓትና ሒደት ሥልጣን የሚይዙት በሙስና የተዘፈቁ፣ድሕነትን መቀነስ ያልቻሉ፣ባንድ በኩል በሕዝብ መካከል አንዱን ከሌላዉ የሚያስበልጡ፣ በሌላ በኩል ደግሞ ለሕዝቡ የደሕንነት ዋስትና የማይሰጡ ናቸዉ።በዚሕም ምክንያት የምርጫ ሥርዓትና ሒደት ተዓማኒነት ያጣል።»
ከ2017 ወዲሕ በዓለም ላይ 12 መፈንቅለ መንግስታት ተደርገዋል።አምና የካቲት ምያንማር ዉስጥ ከተደረገዉ ዉጪ የተቀረዉ 11ዱ የተደረገዉ አፍሪቃ ዉስጥ ነዉ።ከ2017 ወዲሕ ከሐራሬ እስከ ካርቱም የተደረጉት መፈንቅለ መንግስቶች በነጄሪ ሮሊንግስ ዘመን እንደነበሩት ድንገት የተደረጉ ሳይሆኑ ከተደጋጋሚ ሕዝባዊ አመፅ፤ ካደባባይ ሰልፍና ከመብት ተሟጋቾች ጩኸት በኋላ የተደጉ በመሆናቸዉ በአብዛኛዉ ሕዝብ ዘንድ ለጊዜዉም ቢሆን ድጋፍ አልተለያቸዉም።
ለየሐገሩ ሕዝብ መሰረታዊ ጥያቄ ተገቢዉን መልስ ማምጣታቸዉ ግን ሲበዛ አጠራጣሪ ነዉ።የብሪታኒያዉ ጥናት ተቋም የቻተም ሐዉስ አጥኚ አሌክስ ቬነስ እንደሚሉት ደግሞ በየሐገሩ በመፈንቅለ መንሥት ሥልጣን የሚይዙት ወታደራዊ ሁንታዎች ዴሞክራሲን መገንባት አይደለም ሰላምና መረጋጋት ማስፈንም አይችሉም።
«(መፈንቅለ መንግስቱ) የሚደረገዉ በጣም ደካማ መንግሥታትና ጠንካራ የጦር ኃይል ባለባቸዉ ሐገራት ነዉ።የጦሩ ርምጃ በሕዝቡ በተለይም በከተማዉ ሕዝብ ዘንድ ድጋፍ አለዉ።ምክንያቱም ሕዝቡ በፀጥታ መደፍረስ፣ በሙስናና በሥርዓት አልበኝነት በጣም የተሰላቸ በመሆኑ መፈንቅለ መንግስቱን ይደግፋል።እንደ እዉነቱ ከሆነ ግን መፈንቅለ መንግስቱ የተሻለ መረጋጋት ማስፈን አይችልም።»
የአፍሪቃ ሕብረት፣ የምዕራብ አፍሪቃ የምጣኔ ሐብት ማሕበረሰብ (ECOWAS) እና ሌሎች  አካባቢያዊ ማሕበራትና ተቋማትም ወታደራዊ ሁንታዎችን ከአባልነት ያስወግዳሉ። 
የአዉሮጳ ሕብረት፣ ብሪታንያ እና ዩናይትድ ስቴትስም በየሐገሩ የሚደረጉ መፈንቅለ መንግስታትን ያወግዛሉ፣ በወታደራዊ ሁንታዎቹ ላይም ማዕቀብ ይጥላሉ።የአፍሪቃ ማሕበራት በተለይም  የምዕራባዉያኑ ዉገዘትና ዕቀባ እንደየመፈንቅለ መንግስት አድራጊዉ ጉልበት ወይም እንደየጥቅማቸዉ እንዴትነት መለያየቱ ነዉ አነጋጋሪዉ።
የግብፁ የጦር መሪ ፊልድ ማርሻል አብዱልፈታሕ አልሲሲ በሕዝብ የተመረጡት መሐመድ ሙርሲን ኃምሌ 2013 በመፈንቅለ መንግስት አስወግደዉ ሥልጣን ያዙ።የአፍሪቃ ሕብረት ግብፅን ለጊዜዉ ከአባልነት አገደ።በዘጠነኛ ወሩ ሚዚያ ላይ የአፍሪቃ ሕብረትና የአዉሮጳ ሕብረት አባል ሐገራት መሪዎች ብራስልስ ላይ ባደረጉት ጉባኤ ላይ እንዲካፈሉ ብራስልሶች ቀድመዉ ከጋበዟቸዉ መሪዎች ሁለቱ ከአፍሪቃ አባልነት የታገደችዉ የግብፅ ወታደራዊ ሁንታ መሪ እና ከአፍሪቃ ሕብረት አባልነት እራስዋን ያገለለችዉ የሞሮኮ ንጉስ ነበሩ።
የአፍሪቃ የነፃነት አርበኛ፣የቅኝ ገዢዎች ቀንደኛ ጠላትና የሕብረቱ አንጋፋ መሪ ሮበርት ሙጋቤ ግን ባለቤታቸዉን ይዘዉ እንዳይመጡ በመከልከላቸዉ ከጉባኤዉ ቀሩ።የአፍሪቃ አንድነትም ሕብረትም መስራች የሆነችዉ የሱዳን፣ የኤርትራና የሳሕራዊ አረብ ሪፐብሊክ መሪዎችም ለጉባኤዉ አልተጋበዙም።
የአዉሮጳ ሕብረትን አድሏዊ እርምጃ በመቃወም ከጉባኤዉ በሌላ ሰበብ የቀሩት የያኔዉ የደቡብ አፍሪቃ ፕሬዝደንት ጄኮብ ዙማ ነበሩ።ሌሎቹ እየተሽቀዳደሙ ብራስልስ ገቡ።
የአፍሪቃ ሕብረት ኮሚሽን ፕሬዝደንት ሙሳ ፋኪ መሐሜት የሕብረቱን የመሪነት ሥልጣን ከመያዛቸዉ በፊት የቻድ ዉጪ ጉዳይ ሚንስትር ነበሩ።በ1991 የቻድን የመሪነት ሥልጣን በኃይል የያዙት የኢድርስ ዴቢ የፖለቲካ ፓርቲ አባልም ናቸዉ።
ሙሳ ፋኪ የሚመሩት የአፍሪቃ ሕብረት 35ኛ የመሪዎች ጉባኤ በጀመርነዉ ሳምንት አዲስ አበባ ዉስጥ ይደረጋል።በጉባኤዉ ላይ በቅርቡ በመፈንቅለ መንግስት ሥልጣን የያዙት የማሊ፣የጊኒ እና የቡርኪና ፋሶ ወታደራዊ ሁንታ መሪዎች አይገኙም።ምክንያቱም የምዕራብ አፍሪቃ የምጣኔ ሐብት ማሕበረሰብ ኤኮዋስ ሶስቱን ሐገራት ከአባልነት አግዷል።የቡርኪናፋሶ ወታደራዊ ሁንታን የሚደግፈዉ የዋጋዱጉዉ ነዋሪ እገዳ ማዕቀቡን ከቁብ አልቆጠረዉም።
ይሁንና የኤኮዋስ ዉሳኔ የአፍሪቃ ሕብረትም በመሆኑ የሶስቱ ሐገራት ወታደራዊ መሪዎች በጉባኤዉ ላይ አይካፈሉም።
የሙሳ ፋኪ ሐገር ቻድን የሚመሩት ጄኔራል መሐመድ ኢቢን ኢድሪስ ዴቢ ኢቶ ናቸዉ።ጄኔራሉ አባታቸዉ ጦር ሜዳ ሲሞቱ ባዶዉን ወንበር ወረሱ እንጂ የመረጣቸዉ ሕዝብ የለም።አዲስ አበባ ይመጡ ይሆን? አናዉቅም።የምናዉቀዉ የማሊ፣ የጊኒ፣ የቡርኪና ፋሶን ወታደራዊ ሁንታዎች የሚያወግዙት የአዲስ አበባና የአክራ ማሕበራት፣ የፓሪስ፣ የብራስልስ፣ የለንደን ዋሽግተን ፖለቲከኞችም ወጣቱን ጄኔራል ብዙ አለማዉገዛቸዉን ነዉ።
አፍሪቃ ዉስጥ ከ2017 ጀምሮ ከተደረጉ መፈንቅለ መንግስቶች ሁለቱን የመሩት ጄኔራል አብዱል ፈታሕ አል ቡርሐን ናቸዉ።የአልቡርሐን ወታደራዊ ሁንታ ከአብደላ ሐምዶክ ጋር እንደ ወዳጅ «በሚደንሱበት» ወቅት የፓሪስ፣ብራስልስ፣ የዋሽግተን እስራኤል ተሻሪኪዎች፣ ቢሊዮነ-ቢሊዮናት ዶላር ዕዳ ሰርዘዉላቸዉ ቢሊዮነ-ቢሊዮናት ዶላር ብድር ሲያንቆረቁሩላቸዉ ነበር።
መፈንቅለ መንግስት ብዙዎች እንደሚሉት ለአፍሪቃም፣ለአዉሮጳ አሜሪካም ሕገ-ወጥ ነዉ።ሕግ የሚያከብር፣ የሚስከብረዉስ ማነዉ? የአፍሪቃ ሕብረት፣ አዉሮጳ ወይስ አሜሪካ?

ነጋሽ መሐመድ 

ኂሩት መለሰ