በዓለም አቀፉ የሠራተኞች ድርጅት (ILO) ጥናት መሠረት በኢትዮጵያ አማካኝ ወርሀዊ ደመወዝ 3000 ብር ነው። ይኸ አማካኝ ወርሀዊ የደመወዝ መጠን ግን የሠራተኞችን መሠረታዊ ፍላጎት እንኳ ለመሙላት የሚችል አይደለም።

የዓለም አቀፉ የሠራተኞች ድርጅት የደመወዝ ባለሙያ ጊዮም ዴሎርት “በ2018 በሠራንው ጥናት በኢትዮጵያ የመኖሪያ ደመወዝ በወር 5,000 ብር ገደማ እንደሆነ ደርሰንበታል” ሲሉ ለዶይቼ ቬለ ተናግረዋል። ይኸ ሠራተኞች መሠረታዊ ፍላጎቶቻቸውን ለመሙላት ከሚያስፈልጋቸው በ2000 ብር ዝቅ ያለ ነው።

የመኖሪያ ደመወዝ (Living Wage) የቤት ኪራይ፣ የምግብ፣ የአልባሳት፣ የመጓጓዣ፣ የጤና አገልግሎት የመሳሰሉ የሠራተኞች መሠረታዊ ወጪዎች ተሰልተው የሚሰራ የገቢ መጠን ነው። በሚያዝያ 2015 አጠቃላይ የዋጋ ግሽበት 33.5 በመቶ ገደማ ደርሶ የነበረ በመሆኑ መሠረታዊ ፍላጎቶችን ለማሟላት የሚያስፈልገው የገቢ መጠን በዚያው ልክ መጨመሩ አይቀርም። ዓለም አቀፍ አሠራሮችን በመከተል የኢትዮጵያ መንግሥት ዝቅተኛ የደመወዝ ወለል ቢወስን እንኳ መሠረታዊ ፍላጎት ለመሙላት ከሚያስፈልገው የመኖሪያ ደመወዝ ጋር የሚስተካከል አይሆንም።

“3000 ሺሕ ብር አማካኝ ደመወዝ ነው። የአማካኙ ሁለት ሦስተኛ ሁለት ሺሕ ብር ይሆናል” የሚሉት ጊዮም ዴሎርት  ባደጉት ሀገሮች “ከሞላ ጎደል” ዝቅተኛ የደመወዝ ወለል ተደርጎ የሚደነገገው የአማካኝ ደመወዝ ሁለት ሶስተኛ እንደሆነ ይናገራሉ። “የአማካኝ ደመወዝ ሁለት ሦስተኛው ዝቅተኛ የደመወዝ ወለል ቢሆን ከሠራተኞች ቁጥር አኳያ በአንጻራዊነት ጠንካራ ይሆናል። ነገር ግን ለቀጣሪዎች በደመወዝ ክፍያ የተወሰነ ነው” የሚሉት ባለሙያው ከመኖሪያ ደመወዝ (Living Wage) አኳያ “እጅግ ዝቅተኛ ነው” የሚል አቋም አላቸው።

የኢትዮጵያ መንግሥት የሠራተኞችን ዝቅተኛ የደመወዝ መጠን እንዲያሻሽል ግፊት የሚያደርጉ ድምጾች በአለፍ አገደም ባለፉት ዓመታት ሲሰሙ ቆይተዋል። የኑሮ ውድነት የሚፈታተነውን ሠራተኛ ለመታደግ የጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ መንግሥት ዝቅተኛ የደመወዝ መጠን የሚወስነውን ቦርድ የሚያቋቁም ደንብ እንዲያወጣ ግፊት በማድረግ ቀዳሚ የሆነው የኢትዮጵያ ሠራተኛ ማኅበራት ኮንፌዴሬሽን ነው። ቦርዱ እንዲቋቋም የሚፈቅደው የአሠሪ እና ሠራተኛ ጉዳይ አዋጅ የጸደቀው ከአምስት ዓመታት በፊት ነው።  

የዓለም አቀፉ የሠራተኞች ድርጅት ባልደረባ የሆኑት ጊዮም ዴሎትር ኢትዮጵያ ዝቅተኛ የደመወዝ ወለልን መደንገግ እንዳለባት ይስማማሉ። ይሁንና ባለሙያው የኢትዮጵያ መንግሥት ዝቅተኛ የደመወዝ መጠን መሠረታዊ ፍላጎቶች ለመሙላት ከሚያስፈልገው የገቢ መጠን ዕኩል ማድረግ ይችላል የሚል እምነት የላቸውም።

“ዝቅተኛ የደመወዝ ወለልን መወሰን ብቻ ሳይሆን በሌሎች መስኮች ለምሳሌ የቢዝነሶችን ምርታማነት መጨመር፤ ተጋላጭ የሆኑ ማኅበረሰቦችን የሚያግዙ የማኅበራዊ ጥበቃ ስልቶች ተግባራዊ ማድረግ የመሳሰሉ እርምጃዎች ያስፈልጋሉ” ሲሉ ጊዮም ዴሎትር ተናግረዋል።

“ዝቅተኛ ደመወዝ 2000 ወይም 3000 ብር ቢደረግ” ዝቅተኛ ደመወዝ በሚከፈልባቸው እንደ ግብርና ያሉ ዘርፎች ጠቃሚ ቢሆንም ፋይዳው “በሌሎች ዘርፎች እጅግ በጣም አነስተኛ ይሆናል” የሚል እምነታቸውን ለዶይቼ ቬለ አስረድተዋል።

የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት የፕላን፣ በጀት እና ፋይናንስ ጉዳዮች ቋሚ ኮሚቴ ባለፈው ሣምንት ለ2017 በተዘጋጀው ረቂቅ በጀት ላይ ከተለያዩ የመንግሥት መስሪያ ቤቶች እና የከፍተኛ ትምህርት ተቋማት ተወካዮች ጋር ውይይት ባደረገበት ወቅት ከተነሱ አንዱ ይኸው የደመወዝ ጉዳይ ነበር። የመንግሥት ሠራተኞች ምግብ እና የቤት ኪራይ ወጪዎቻቸውን መሸፈን እንደተቸገሩ የገለጹት ከፌድራል ዋና ኦዲተር መሥሪያ ቤት የተወከሉት አቶ ደጀኔ ደቦጭ የ2017 በጀት መፍትሔ ያበጅ እንደሁ ጠይቀው ነበር።

ከፌድራል ዋና ኦዲተር መሥሪያ ቤት ተወክለው በውይይቱ የታደሙት  አቶ ደጀኔ ደቦጭ “የበታች ሆኖ እየኖረ ያለው [ሠራተኛ] ቤት ኪራይ ተከራይቶ መኖር እየቻለ አይደለም፤ ተመግቦ እየኖረ አይደለም” ሲሉ ተደምጠዋል። አቶ ደጀኔ መነሻ “የደመወዝ ወለል ካልተሻሻለ ሠራተኛ ባለህበት ሒድ ነው የሚሆነው” ሲሉ ተናግረዋል።

የጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ መንግሥት ወጪውን ለመሸፈን ነባር የገቢ መሰብሰቢያ ግብሮችን ሲያሻሻሽል እና እንደ የማኅበራዊ ልማት ቀረጥ እና የንብረት ግብር የመሳሰሉትን ሥራ ላይ ሲያውል ጫናው ዝቅተኛ ደመወዝ በሚከፈለው ሠራተኛ ላይ ይበረታል የሚለው በውይይቱ የተነሳ ሌላ ሥጋት ነው።

ከፍትኅ ሚኒስቴር ተወክለው በውይይቱ የተሳተፉት አቶ የኋላሸት አግዝ “ደመወዝ አገሪቱ ባላቅ አቅም፣ አሁን ባለው ምጣኔ ባይቻል እንኳ ከታች ያሉት እርከኖችን፣ ከታች ያሉትን የደረጃ ዕድገቶች” ለምን አይስተካከሉም ሲሉ ጠይቀዋል። “የደረጃ ዕድገት ለምን አይሰጥም? የእርከን እድገት ለምን አይሰጥም?” የሚል ጥያቄ ሲቀርብ ሲቪል ሰርቪስ የበጀት ጉዳይን እንደሚያነሳ የገለጹት የኋላሸት “አማራጭ መፍትሔዎችን እየወሰድን ቢያንስ ትንንሾቹን ክፍተቶች መፍታት የለብንም ወይ?” ሲሉ የገንዘብ ሚኒስትር ዴኤታ ኢዮብ ተካልኝ በተሳተፉበት ውይይት ላይ ጠይቀዋል።

በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ማክሰኚ ሰኔ 25 ቀን 2016 በተካሔደ በተካሔደ ሌላ ውይይት ተመሳሳይ የደመወዝ ጥያቄ የቀረበላቸው የገንዘብ ሚኒስትሩ አቶ አሕመድ ሽዴ “ዝቅተኛ ደመወዝ ተከፋይ” የሆነው ሠራተኛ ኑሮ እንደከፋበት አምነዋል። “የሲቪል ሰርቪስ ኮሚሽን የተለያዩ አማራጮች እያጠና ይገኛል” ያሉት የገንዘብ ሚኒስትሩ “ይኸ ጥናት በሚያልቅበት ጊዜ በሪፎርም ማዕቀፍ የሚታይ እና ወደፊት ውሳኔ የሚያገኝ ነው” የሚል ምላሽ ሰጥተዋል።

በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ውይይት እየተደረገበት የሚገኘው የፌዴራል መንግሥት ሠራተኞች ረቂቅ አዋጅ የሜሪት እና የደመወዝ ቦርድን ያቋቁማል። ቦርዱን በሰብሳቢነት የሚመሩት ጠቅላይ ሚኒስትሩ ናቸው። ጠቅላይ ሚኒስትሩ ከሰብሳቢነታቸው ባሻገር ምክትል ሰብሳቢውን ጭምር የመሾም ሥልጣን ተሰጥቷቸዋል። ቦርዱ የፕላን እና ልማት ሚኒስትር፣ የገንዘብ ሚኒስትር፣ የኢትዮጵያ ስታስቲክስ አገልግሎት ዋና ዳይሬክተር እና የሲቪል ሰርቪስ ኮሚሽነርን ጨምሮ ከስምንት በላይ አባላት ይኖሩታል።

በረቂቅ አዋጁ “የመንግሥት ሠራተኞች ደመወዝ ስኬል ማስተካከያ፣ የደመወዝ ጭማሪ፣ የክፍያ እና ጥቅማ ጥቅም እና ማትጊያ ወይም ማበረታቻ ጥናትን ተመልክቶ ለሚኒስትሮች ምክር ቤት መቅረብ ያለበትን የኮሚሽኑን ውሳኔ ሀሳብ” የማረጋገጥ ኃላፊነት ለዚህ ቦርድ የተሰጠ ነው።

የሲቪል ሰርቪስ ኮሚሽን “የመንግሥት ሠራተኞች የደመወዝ ስኬል ማስተካከያ የመንግስትን የፋይናንስ አቅም፣ የህዝቡን አጠቃላይ የኑሮ ሁኔታ፣ የዋጋ ደረጃዎች፣ ግሽበት እና አግባብነት ያላቸውን ሌሎች ሁኔታዎች ባገናዘበ መንገድ በየጊዜው እያጠና” ለሚኒስትሮች ምክር ቤት አቅርቦ የማስወሰን ኃላፊነት አለበት።

“የሥራ ደረጃ መነሻ ዝቅተኛ ደመወዝ እና ከፍተኛ ደመወዝ ጣሪያ በየአራት አመቱ አጥንቶ ለሚኒስትሮች ምክር ቤት አቅርቦ” የማስወሰን እና አፈጻጸሙን የመቆጣጠር ሥልጣን በአሁኑ ወቅት መኩሪያ ኃይሌ ለሚመሩት የሲቪል ሰርቪስ ኮሚሽን ተሰጥቷል።

ኢትዮጵያ እንደ ጎረቤቶቿ ኤርትራ፣ ሶማሊያ፣ ጅቡቲ እና ደቡብ ሱዳን ዝቅተኛ የደመወዝ መጠንን ካልደነገጉ የመጨረሻዎቹ የአፍሪካ ሀገራት አንዷ ናት። ሌሎች የአፍሪካ ሀገራት በሕግ ዝቅተኛውን የደመመወዝ መጠን በሕግ ደንግገዋል፤ አሊያም ሠራተኞች ከቀጣሪዎቻቸው ተደራድረው መብታቸውን የሚያስከብሩበት ሥልት አበጅተዋል።

ጊዮም ዴሎትር “በ2021 በኢትዮጵያ ደመወዝ የሚከፈላቸው ከአጠቃላይ ሠራተኞች 30 በመቶ ብቻ ናቸው። ከ80 በመቶ በላይ የሚሆኑት በራሳቸው ሥራ የተሰማሩ ወይም በቤተሰቦቻቸው የተቀጠሩ ደመወዝ የማይከፈላቸው ናቸው” ሲሉ ለዶይቼ ቬለ አስረድተዋል።

“ዝቅተኛ ደመወዝ ለመወሰን አሁን ትክክለኛው ጊዜ ነው። ምክንያቱም የሀገሪቱ ኢንዱስትሪ እያደገ ነው፤ የደመወዝ ክፍያም እየጨመረ ነው” የሚሉት የዓለም አቀፉ የሠራተኞች ድርጅት ባልደረባ “ዝቅተኛ ደመወዝን መወሰን ከአሁን ይልቅ ከአምስት ዓመታት በኋላ በእርግጠኝነት የበጠለ ከባድ ይሆናል” ሲሉ ይሞግታሉ።

ዝቅተኛ የደመወዝ ወለል አለመደንገግ በሠራተኞች ሕይወት ላይ ካስከተለው ብርቱ ጫና ባሻገር የአምራች ኢንዱስትሪዎችን የሚፈታተን ጣጣ አስከትሏል። በዓለም አቀፉ የሠራተኞች ድርጅት ጥናት መሠረት የውጭ ኩባንያዎች ንብረት የሆኑ የጨርቃ ጨርቃ ማምረቻ ፋብሪካዎች ሠራተኞች 48 በመቶው በዝቅተኛ ክፍያ ምክንያት ሥራቸውን ለቀዋል።

“የሠራተኞችን ምርታማነት እና የሥራ አፈጻጸም ለማሳደግ፣ በገበያው ከሚገኙ ሌሎች ተዋናዮች ለመወዳደር” ካስፈለገ ዝቅተኛ የደመወዝ ወለል መደንገግ እንደሚኖርባት የገለጹት ጊዮም ኢትዮጵያ በጨርቃ ጨርቅ አምራችነት ቪየትናም እና ካምቦዲያን ከመሳሰሉ ሀገሮች ለመፎካከል ካሻት ጥሩ ደመወዝ መክፈል እንደሚያስፈልጋት ተናግረዋል።

ሠራተኞች በሥራ ገበታቸው ቆይተው አዳዲስ ክህሎቶች እንዲማሩ እና ውጤታማ እንዲሆኑ ግን ዝቅተኛ የደመወዝ መጠን መወሰን ብቻውን በቂ አይደለም። የክፍያው መጠን በየወቅቱ መስተካከል ይኖርበታል። “ዝቅተኛ የደመወዝ ወለል በአመት አንድ ጊዜ ቢስተካከል ጥሩ ነው። የዋጋ ግሽበትን መሠረት በማረግም ማስተካከል ይቻላል” ሲሉ ተናግረዋል።

የጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ መንግሥት ዝቅተኛ የደመወዝ ወለል ስንት መሆን እንዳለበት በሕግ ካልደነገገ በኢትዮጵያ የሚገኙ የውጭ ኩባንያዎች በተለይ አውሮፓውያን አማራጭ ለመፈለግ ሊገደዱ ይችላሉ። የአውሮፓ ኅብረት ፓርላማ እንደ ኢትዮጵያ ባሉ ሀገራት የሚሰሩ ኩባንያዎች የሰብአዊ መብቶች እና የአካባቢ ጥበቃ ጉዳዮችን በቅጡ እንዲያጤኑ የሚያስገድድ ሕግ ከሁለት ወራት በፊት አጽድቋል።

ሕጉ ሥራ ላይ የሚውለው በመጪዎቹ ዓመታት ቢሆንም ኩባንያዎቹ የግዢ ሥርዓታቸውን ከመኖሪያ ደመወዝ እና ገቢ ጋር እንዲያጣጥሙ የሚያስገድድ ነው። “የአውሮፓ ዓለም አቀፍ ኩባንያዎች በኢትዮጵያ ኢንቨስት ሲያደርጉ፤ ወይም ከኢትዮጵያ ሲሸምቱ በሕጉ የተቀመጠውብ ቅድመ-ሁኔታ ለማሟላታቸው እርግጠኛ ካልሆኑ ወደ ሌላ ሀገር ይሔዳሉ” ሲሉ ጊዮም ዴሎትር ያሳስባሉ።

እሸቴ በቀለ

ዮሐንስ ገብረእግዚዓብሔር