ጋምቢያ በሰብዓዊነት ላይ ለተፈፀመ ወንጀል የቀድሞ መሪዋን ለፍርድ ልታቆም ነዉ 
በጋምቢያ የተቋቋመዉ የእውነት፣ የእርቅና የታህድሶ ኮሚሽን በቀድሞዉ የጋምቢያ ፕሬዚዳንት በያህያ ጀሜህ የ22 ዓመት የግዛት ዘመን በፕሬዚዳንቱ እና በባለስልጣኖቻቸዉ  የተፈፀመዉን ግፍ እና የመብት ጥሰት ተከትሎ ፕሬዚዳንቱ ለፍርድ እንዲቀርቡ  ጠይቆአል።  
የጋምቢያ ባለ ሥልጣናት በቀድሞው ፕሬዚዳንት ያህያ ጃሜህ የግዛት ዘመን የተፈጸሙ ወንጀሎችን ለማጣራት የተቋቋመው የእውነት፣ የእርቅና የታህድሶ ኮሚሽን (TRRC) ለረጅም ጊዜ ይፋ ያደርጋል ተብሎ ሲጠበቅ የነበረዉን ነጭ ወረቀት የሚል ስያሜ የተሰጠዉ የተፈፀሙ የጭካኔ ወንጀሎች  ዝርዝር ዘገባ በያዝነዉ ሳምንት ረቡዕ ይፋ አድርገዋል። 
ኮሚሽኑ ከሁለት ዓመት በላይ የሰበሰባቸዉን ጥናቶች፤ እና የዓይን ምሥክር ቃሎች አዳምጦና መዝግቦ ይፋ እንዳደረገዉ ከባድ ድብደባ ፣ ግድያ፤ አስገድዶ መድፈር  የመሳሰሉ አስደንጋጭ መረጃዎች ተገኝተዋል ተብሎአል።  
የጋምቢያ የእውነት፣ የእርቅና የታህድሶ ኮሚሽን ነጭ ወረቀት ባለዉ መዘርዝር ላይ ካሰፈራቸዉ  ምክረ ሃሳቦች መካከል የቀድሞ የጋምቢያ መሪ ያህያ ጃሜህ እና ባለስልጣናቱ ጭካኔ በተሞላበት አምባገነን አገዛዝ ሰለባ ለሆኑ ሰዎች ድጋፍ መስጠት ይኖርበታል የሚልም ይገኝበታል።  
ኮሚሽኑ ነጭ ዉረቀት በሚል ስም በፕሬዚደንት ጃሜህ አገዛዝ ሥር የተፈፀሙ የሰብዓዊ መብት ጥቃቶች ዝርዝር ይፋ ያደረገዉ ተዘጋጅቶ ካበቃ ከስድስት ወራት በኋላ ነዉ።  
የጋምቢያ የፍትህ ሚኒስትር ዋዳ ጃሎ እንደተናገሩት ያለመከሰስ መብት ሁኔታን ለመፍታት በኮሚሽኑ ዝግጁነት የለም። ወንጀል የሰራ ሁሉም ተጠያቂ ነዉ።  
«የባለሥልጣናት ያለመከሰስ መብት አይነት ሁኔታን ለመፍታት ዝግጁ አይደለንም። ግልፅ ማድረግ የምንፈልገዉ ከባድ የሰብአዊ መብት ጥሰት የፈፀሙ፤  በመፈፀም ላይ ያሉ ሰዎችን ህብረተሰቡ አንድ ቀን ለወሰዱት እርምጃ ተጠያቂ እንደሚያደርጋቸው ጥርጥር የለዉም።»
የጋምቢያ የሰብአዊ መብት ጥሰት ሰለባዎች ማዕከል ሊቀመንበር ሼሪፍ ኪጄራ በበኩላቸዉ የጋምቢያ የፍትህ ሚኒስትር መግለጫ የመንግስት ቁርጠኝነትን እና የነጭ ወረቀት ዝርዝር መረጃ ምክረ ሃሳቦችን ተግባራዊ ለማድረግ ያለውን ፖለቲካዊ ፍቃድ በግልጽ የሚያሳይ ነው ብለዋል"  
የጋምቢያ የእውነት፣ የእርቅና የታህድሶ ኮሚሽን በጃሜህ አገዛዝ ወቅት ጋዜጠኞችን ጨምሮ  ከ240 እስከ 250 የሚደርሱ ሰዎች በመንግሥት እጅ መገደላቸዉን አረጋግጧል። ጎልተው ከሚጠቀሱት ሟቾች መካከል በቅጥረኛ ገዳዮች የተገደለዉ የፈረንሳይ ዜና ወኪል የአዣንስ ፍራንስ ፕሬስ ጋዜጠኛ ይገኝበታል። 
ቢ ሎው ተብሎ በመገናኛ ብዙኃን የተገለጸ ጋዜጠኛዉን የገደለዉ ወንጀለኛ ቡድን አንዱ አባል በጀርመን ዉስጥ ተገኝቶ ፍርድ ቤት መቅረቡ ተገልፆአል ። 
መዲና ባንጁል የሚገኙት እና በያህያ ጃሜህ የግዛት ዘመን ጥቃት የደረሰባቸዉ ሰዎች ጠበቃ የሆኑት ኢሳቱ ጀሜህ ለዶቼ ቬለ እንደተናገሩት ሃሩና የተባሉት አባታቸዉ በጎርጎረሳዉያኑ 2005 ዓ.ም በተሰማሩ ገዳይ ቡድኖች ተገድለዋል። ሃሩና የቀድሞው ፕሬዝዳንት የያህያ ጃሜህ የአጎት ልጅ ናቸዉ።  የአባቴ አስከሬን ፈጽሞ አልተገኘም ሲሉ ልጃቸዉ ኢሳቱ በቁጭት ተናግረዋል። የአባታቸዉ ነፍሰ ገዳዮች ለፍርድ እንዲቀርቡና አስከሬን ተገኝቶ በአግባቡ እንዲቀበርም ይፈልጋሉ።
« ከነጭ ወረቀት የሰለቦች ዝርዝር የምጠብቀው ከፍተኛ ኃላፊነት የተሸከሙ ሰዎች ፍርድ ቤት እንዲቀርቡ ነው። የጋምቢያ መንግስት የተገደሉ ሰዎች አስከሬንን ተገኝቶ ለተገቢው የቀብር ስነ ስርዓት ወደ ቤተሰቦቻቸው እንዲመለስ እና በክብር እንዲቀበሩ እፈልጋለሁ።»
የጋምቢያ መንግስት በያህያ ጀሜህ አገዛዝ ስር የሆነው ነገር ሁሉ ዳግመኛ እንዳይከሰት ማድረግ እና ማረጋገጥ አለበት ሲሉ የጥቃት ሰለቦቹ ጠበቃ አክለዋል። 
በጎርጎረሳዉያኑ ሚያዝያ ወር 2016 ዓ.ም ሌላዋ የፍትህ ተሟጋች ፋቱማታ ሳንዳንግ፤ አባቷ ሶሎ ሳንድንግ ያለመንግስት ፈቃድ የአደባባይ ተቃውሞ በመምራት ምክንያት ታስረዉ እንደነበር ለዶቼ ቬለ ተናግረዋል። 
ሶሎ ሳንድንግ በጋምቢያ የተቃዋሚው ዩናይትድ ዴሞክራቲክ ፓርቲ ከፍተኛ አባል ነበሩ። እሳቸዉና ሌሎች በርካታ የተቃዋሚ ደጋፊዎች በጋምቢያ የምርጫ ተሃድሶ እንዲካሄድ በመጠየቅ ተቃውሞ አሰምተዉ ነበር። ለልጃቸዉ ፋቱማታ የቀድሞዉ የጋምቢያ ፕሬዚዳንት ያህያ ጀሜህ እና ተባባሪዎቹ ላይ የተመሰረተዉ ክስ ለሀገሪቱ ትክክለኛ ፈውስ በጣም አስፈላጊ ነው ባይ ናቸዉ።
« ሁሌም ያለ ፍትህ እርቅ የለም እላለሁ። ተጠቂዎች ፍትህን ሳያገኙ እንዲታረቁ ማስገደድ የሚሆን አይደለም። የተረጋጋ ጋምቢያ እንድትኖር የነጭ ወረቀት ምክረ ሃሳቦች ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ መሆን አለባቸው። የያህያ ጀሜህ ሰለባዎች የፈውስ ሂደቱ እንዲጀመር እንፈልጋለን።»
የጋምቢያ የእውነት፣ የእርቅና የታህድሶ ኮሚሽን ይፋ ባደረገዉ እንደ ነጩ ወረቀት ዝርዝር  ዘገባ ከሆነ በጋምቢያ የሚገኙ የሲቪል ማህበረሰብ ድርጅቶች በ 22 ዓመቱ የጃሜህ አገዛዝ ዘመን ግፍ በፈፀሙ ላይ ሁሉ ክስ እንዲመሰረት ግፊት አድርገዋል።
የጋምቢያ ወቅታዊ ፕሬዝዳንት አዳማ ባሮው የሃገሪቱን የደህንነት ሁኔታ እንደሚያስተካክሉ  ብሩህ ተስፋ እንዳላቸው ተጎጂዎች ተስፋቸዉን ገልፀዋል። የማረሚያ ቤት፣ የመገናኛ ብዙኃንና የህዝብ ስርዓተ ህግን እንደሚያሻሽሉ፤ እንዲሁም የወንጀል ድርጊቶች እንዳይደገሙ እንደሚያደርጉ ተስፋቸዉን አክለዋል። 

የቀድሞዉ የጋምቢያ ፕሬዚዳንት ያህያ ጀሜህ በጎርጎረሳዉያኑ 2016 ዓ.ም በተካሄደ ምርጫ ተሸንፈዉ ስልጣናቸዉ በተመራጩ በፕሬዚዳንት አዳማ ባሮው ከተወሰደ ወዲህ ጋምቢያን ለቀዉ በግዞት ኢኳቶሪያል ጊኒ ይገኛሉ። 
ጃሜህን ለፍርድ እንዲቀርቡ ኢኳቶሪያል ጊኒ ጃሜህን አሳልፊ እስጣለሁ ስትል መስማማት ይኖርባታል። ይሁንና ይህ ተግባራዊ እንዲሆን በአሁኑ ወቅት በሁለቱ ሃገራት መካከል ምንም አይነት የግዳጅ ስምምነት የለም ። ሌላዉ ጃሜህ ወደ ጋምቢያ ተመልሰዉ ለፍርድ እንዲቀርቡ ሁለት ሦስተኛው የጋምቢያ ፓርላማ በይሁንታ ህግ ማፅደቅ ግድ ይኖርበታል።
የጋምቢያ የእውነት፣ የእርቅና የታህድሶ ኮሚሽን የቀድሞዉን ፕሬዚደንት ፍርድ ለማቅረብ ዓለምአቀፍ ፍርድ ቤትን ወይም በጎረቤት ሀገር ውስጥ ለችሎት ማቅረብ ሲል  ምክረ ሀሳብ አቅርቧል። ይሁንና ጋምቢያን ለ 22 ዓመት የገዙት የቀድሞዉ ፕሬዚዳንት ያህያ ጀሜህ የተጣለባቸዉን ክስ ሁሉ ሃሰት ሲሉ ወድቅ አድርገዋል። በአሜሪካን  ጨምሮ በተለያዩ ሃገራት በሚሊዮኖች የሚቆጠር ገዶላር እንዳሸሹ የሚነገርላቸዉ የቀድሞዉ የጋምቢያ ፕሬዚደንት ያህያ ጃሜህ የኢኳቶሪያል ጊኒን መንግሥት ጥገኝነት ጠይቀዉ መኖር ከጀመሩ አምስት ዓመት ሆናቸዉ። 

 

አዜብ ታደሰ

ሸዋዬ ለገሠ