Budući koncept Evropske unije morate zamisliti kao jelovnik u restoranu, pokušao je da objasni situaciju jedan diplomata EU u Versaju: „Svako traži ono što mu se dopada, i što može da svari". Zemlje EU bi ubuduće trebalo da same odluče na kojim političkim poljima će tješnje sarađivati. Tako će biti formirane grupe država koje će se kretati različitim brzinama. Taj koncept je do sada kod manjih država stvarao bojazan da bi mogle da budu ostavljene na cjedilu.

Različite brzine

„Ideja diferencirane Evrope, Evrope različitih brzina, dugo je stvarala velike otpore. Ali, danas se ta ideja nameće. Ili će Evropa eksplodirati", rekao je domaćin samita četvorih zemalja, predsjednik Francuske Fransoa Oland, u intervjuu za evropske listove. Učesnici sastanka, njemačka kancelarka Angela Merkel, italijanski prelazni premijer Paolo Đentiloni, premijer Španije Marijano Rahoj i domaćin Oland bili su složni u ocjeni da koncept „diferencirane Evrope" može biti izlaz iz krize EU. „Moramo imati hrabrost i omogućiti da neki prednjače", rekla je Angela Merkel u Versaju: „Različite brzine su neophodne". Prinude ne smije biti.

Spor oko azilanata

Planiran izlazak Velike Britanije iz Evropske unije dodatno je zaoštrio krizu. Ali, ona je postojala i ranije, smatraju diplomate EU. Kada su zemlje Istočne Evrope u jesen 2015. odbile da sprovedu u djelo većinski donijetu odluku o raspodjeli izbjeglica, bilo je jasno da je Evropska unija stigla do granica svojih mogućnosti.

Sada odlazeći francuski predsjednik Fransoa Oland želi da riješi tu blokadu. EU bi morala da bude prije svega brža i efikasnija. „Evropa postupa najčešće ispravno, ali prekasno, uvijek prekasno", kaže Oland. On se požalio da svaka želja slijedi svoje neposredne interese. Evropskoj uniji je, veli, potreban nov duh, inače će ona postati razvodnjena i na kraju propasti.

Njemačka kancelarka Angela Merkel to vidi slično kao i Oland. „Mi smo u teškoj i nervoznoj fazi", rekla je, „Evropska unija je djelo mira – a on može da se nađe u opasnosti brže nego što se misli". Italijanski predsjednik se založio za zajedničku azilnu politiku. On smatra da se svih 27 država moraju baviti temom migracije.

Težište na odbrambenoj politici

Prvi zajednički projekat „koalicije voljnih" bi trebalo da bude odbrambena politika. Nakon što je Velika Britanija riješila da napusti EU, većina zemalja te zajednice hoće da bolje koordiniše svoju odbrambenu politiku i da formira zajednički glavni štab. No, diplomate EU su potvrdile da neće biti stvarana evropska armija, koja bi mogla biti pogrešno shvaćena kao konkurencija NATO-savezu. I predsjednik Evropske komisije Žan-Klod Junker, u svojoj Bijeloj knjizi objavljenoj prošle nedjelje naglašava da je prvi projekat „diferencirane Evrope" – bezbjednosna politika. I oko toga je uspjela da se složi većina zemalja EU. Prijetnja koju predstavljaju Rusija i međunarodni terorizam kao i novo izolacionističko ponašanje Trampove vlade u SAD traže evropski odgovor, smatra Junker.

Portparol Evropske narodne stranke u Evropskom parlamentu Mihael Galer, rekao je da se EU nalazi na putu ka „odbrambenoj uniji": „Zemlje koje to hoće, već mogu da o tome donesu odluku kvalifikovanom većinom a da pri tome ne moraju biti izmijenjeni Lisabonski ugovori", izjavio je Galer u Briselu. Po njegovim riječima, bar će o zajedničkom finansiranju projekata naoružavanja i vojnih operacija moći da se brže odlučuje.

Kritika iz Varšave

Na predstojećem rođendanskom samitu EU u Rimu krajem marta Oland i Merkel će pokušati da ubijede druge šefove država ili vlada da od dosadašnjeg izuzetka načine – pravilo. Odgovarajući koncept bi trebalo da bude gotov prije početka samita. Ali, taj plan više ne važi. Sada bi trebalo da počne prava diskusija koja će biti okončana krajem godine. Otpor tome pružaju prije svega četiri „višegradske" države – Poljska, Češka, Mađarska i Slovačka.

Poljska premijerka Beata Šidlo je prošle nedjelje rekla da bi EU u Rimu morala da donese konkretan projekat reforme, te da"različite brzine" ne smiju dovesti do izopštavanja određenih zemalja. Beata Šidlo inače nije pozvana u Pariz iako se nalazi na čelu pete po veličini zemlje EU. Diplomate EU u Versaju smatraju da je razlog možda u tome što Poljska nastoji da spriječi novi izbor Donalda Tuska za predsjednika Savjeta EU. Poljak Tusk je u Poljskoj opozicioni političar, ali ga njemačka kancelarka Merkel i predsjednik Francuske Oland podržavaju. Osim toga, EU upravo vodi postupak protiv Poljske u kojoj vidi povrede principa pravne države.

„Poslednja obaveza"

Predsjednik Oland se, i pored toga što je raspoloženje bilo u skladu s krizom, potrudio da poslednji put za vrijeme svog mandata svemu da bar malo sjaja. Osim toga, on želi da po svaku cijenu spriječi i pobjedu protivnice EU Marin Lepen na predstojećim predsjedničkim izborima.

„Moja poslednja obaveza je da učinim sve da Francuska ne bi morala da preuzme tako veliku odgovornost", rekao je Oland u jednom novinskom intervjuu. Lepenova želi izlazak iz Evropske unije i evrozone. Predsjednik smatra da to može biti smrtna kazna za Evropu. On je rekao i da je Versaj, u kojem je zapečaćen kraj Prvog svjetskog rata, mjesto sa posebnom simbolikom: „Prije 100 godina, evropsko jedinstvo je bilo daleki san koji je tek poslije Drugog svjetskog rata postao realnost. Ta perspektiva ujedinjuje."