Istočna Evropa je naučila svoju lekciju
2. maj 2019
Prvog maja 2004. godine je „željeznom zavjesom" podijeljena Evropa ponovo srasla. Istočni blok postao je zapadni blok: baltičke republike (Estonija, Latvija, Litva) i današnje zemlje Višegradske grupe (Poljska, Mađarska, Slovačka i Češka) ušle su u EU ali i Slovenija na jugoistoku kao i otočne države Kipar i Malta sa juga Evrope.
Unija je tako porasla sa 15 na 25 država i brojala je 20 posto više stanovnika nego ranije. Raspoloženje je bilo euforično i sve se činilo jasnim: ako istočni Evropljani budu postupali isto kao i zapadni Evropljani, onda bi i njima uskoro trebalo biti isto tako dobro kao i Zapadu. To je dobro funkcioniralo nekoliko godina. Korak po korak, Istok se otvorio prema Zapadu.
Stagnacija umjesto ekonomskog čuda
A onda je uslijedila ekonomska kriza 2009. godine i ponovo se otvorio jaz između Istoka i Zapada. Ljudi na Istoku su, umjesto ekonomskih čuda, doživljavali stagnaciju. Umjesto bogatstva, zapadnjačka integracija donijela je tanki sloj besramno bogatih profitera i egzistencijalnu nesigurnost. Cijene su rasle, a prihodi su ostali niski. Nikada se nije znalo koliko dugo će se neko zadržati na svom radnom mjestu, rijetko ko je mogao priuštiti putovanje na odmor, dvije cijele plate nisu bile dovoljne za izdržavanje četveročlane porodice. Mizeran ali siguran život u komunizmu pretvorio se u borbu za opstanak u kapitalizmu. Nakon EU-euforije, uslijedilo je veliko razočarenje.
Posljedica svega je bila lekcija koju su naučili iz tog procesa: vjerojatno nije bila najbolja ideja da se sve radi isto kao na Zapadu, jer privreda i društvo na Istoku nisu bili tako stabilni i sazreli kao na Zapadu. Birači su na vlast doveli vlade, koje su kontrirale zapadnim Evropljanima. Država se snažnije uplitala u privredu. Od zapadnih koncerna, kojima se do tada udvaralo, traženo je da plate posebne poreze. Zemlje Višegradske grupe formirale su svojevrsnu uniju samoodbrane, kako bi bolje branile svoje interese unutar EU-a. Nove ideje sa Zapada bivale su skeptično preispitivane i djelimično odbacivane: kultura dobrodošlice spram migranata, slabljenje nacionalnih država, sve više moći za tijela EU- a - to za nas nema smisla, govorili su istočni Evropljani. Zajednička vojska EU-a, odgovorna ekonomska politika sa manjim javnim dugom – sve to je, nasuprot onoga što se dešava, imalo smisla.
Istočne zemlje EU-a dogovorile su se da, umjesto da uvijek gledaju u pravcu Zapada, uzajamno jačaju svoje ekonomije. Zato je od 2012. društveni proizvod u regiji porastao skoro dvostruko brže nego u ostatku EU-a. Konačno, i prihodi rastu, ponegdje i rapidno. Sve u svemu, nove članice su naučile svoju lekciju: kako pametno djelovati unutar Unije i stvarati koalicije kako bi na najbolji način podsticale vlastite interese.
Nigdje podrška Evropskoj uniji nije veća
To je priča o uspjehu, koja se u staroj EU često zbog glasnog moralizma ne razumije. Tu je uglavnom riječ o djelimice opravdanim optužbama o nedostatku pravne države i o tome kako su istočni Evropljani autoritarni ili nedemokratski, a prije svega, nezahvalni i anti-evropski. Istina je pak da nigdje podrška EU-u nije veća, nigdje manje građani ne žele da njihove zemlje napuste EU nego na istoku Evrope. Kriza povjerenja u EU je kriza između zemalja zapadne i južne Evrope, a ne istočne Evrope. Sva ispitivanja to dokazuju.
Istočni Evropljani su, na temelju svojih gorkih historijskih iskustava, realisti. Oni su razumjeli kako funkcionira postojeća EU i kako se odlučnom politikom suprotstaviti, kako se ne bi izgubili. Oni samopouzdano oblikuju panevropski diskurs - to je ujedno i njihova Evropa. Oni u njoj imaju pravo glasa i oni taj glas podižu. Kroz to je EU postala raznovrsnija. Drugim riječima, ima više sporova. Ali spor je pouzdan način pronalaženja rješenja.
Boris Kálnoky (rođen 1961.) radi kao mađarski dopisnik sa sjedištem u Budimpešti za njemačke dnevne novine "Die Welt" i ostale medije na njemačkom govornom području.