Nevladine organizacije uvek iznova upozoravaju: afričke zemlje ostaju uskraćene za milijarde poreskog novca – za to su odgovorne prije svega velike strane kompanije iz sektora energije i sirovina, ali sve češće i manje i srednje kompanije, kao što su organizatori Safarija u zemljama poput Kenije, Tanzanije, Južnoafričke Republike ili Egipta.

Godišnji gubici prelaze sumu od 50 milijardi američkih dolara, čak i sumu namijenjenu za razvojnu pomoć Afrike, ustanovila je prošle godine Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj. Prema procjeni Ekonomske komisije UN za Afriku radi se o 100 milijardi dolara, dok je prema nekim drugim prognozama riječ o još većim iznosima.

Istočna Afrika: niski poreski prihodi u sektoru sirovina

Na primjer istočna Afrika: u velikom obimu međunarodni konzorcijumi uzimaju gas, ugalj i rijetke sirovine u Tanzaniji i Mozambiku, ali jedva da tim zemljama plaćaju porez. Pri tom se oslanjaju na podružnice u jednoj od mnogih poreskih oaza na ovom svijetu. 

Otkrića Međunarodnog konzorcijuma istraživačkih novinara (ICIJ) pokazuju da se te kompanije u Africi služe međunarodno provjerenim metodama u izbjegavanju plaćanja poreza. Veliki dio zarade koju koncerni ostvaruju u Africi završava u poreskim oazama – iako su kompanije tamo aktivne samo na papiru. Rizici su ograničeni: birokratija je minimalna, službe u poreskim oazama ne postavljaju neugodna pitanja – i ne naplaćuju nikakve ili samo minimalne poreze na dobit.

U Mozambiku je država jedva u stanju da provjerava aktivnosti i bilans kompanija. Situaciju dodatno pogoršavaju korupcija, loša uprava i generalno slabe vlasti.

Kriminalna energija na štetu afričkog stanovništva

Još jedan omiljeni metod izbjegavanja plaćanja poreza je kada kompanije prijavljuju prekomjerne troškove, koji recimo nastaju u potrazi za novim nalazištima sirovina ili za smještaj zaposlenih u luksuznim vilama – time umanjuju profit, pa tako i poresko opterećenje. 

„Kada je riječ o resursima, uobičajena je praksa da rudarske kompanije daju pogrešne informacije o svom profitu. Mnoge brojke su izmišljene ili lažne, samo da bi na kraju porez ispao mali", kaže Dr. Jerg Vigarc sa Univeziteta u Lidsu. Dokaza ima. Sve češći su slučajevi podmićivanja visokih vladinih zvaničnika u Africi: „Velike firme im daju novac, a zauzvrat dobijaju zaštitu ljudi iz vlasti", kaže Vigarc. 

„Naravno da korupcije ima i kod istražnih organa, koji bi trebalo da spriječe ekonomske prevare. Onda se kaže: ostavite taj koncern na miru!" Zbog ograničenih zakonskih sredstava onda se dešava da se umjesto velikih koncerna na udaru nađu mali, lokalni preprodavci.

Rasplesti kompanija i podružnice

Stručnjaci su složni: poresko zakonodavstvo koje je prevladalo na međunarodnom planu je prilično štetno za globalnu poresku pravdu. Kompanije za sada nisu obavezne da otkrivaju koliki prihod u kojoj zemlji ostvaruju i gdje plaćaju porez. Multinacionalni koncerni tako mogu – i pored skandala – nesmetano da sakriju od javnosti svoj profit i da siromašne i bogate zemlje zakinu za poreski novac koji im pripada.

„To može da se promijeni", smatra Liza Grosman iz Mreže za poresku pravednost. Glavni zahtjev te mreže je da multinacionalni koncerni postanu obavezni da saopšte gdje su privredno aktivni i gdje ostvaruju zaradu, kako bi upravo tamo i plaćali poreze. 

„Niko ne može da tvrdi da Epl na Bermudskim ostrvima ima velike ekonomske aktivnosti. Upravo tako je i sa evropskim koncernima koji svoj profit bilježe u Holandiji ili Luksemburgu, iako u tim zemljama nemaju privrednih aktivnosti."

Pritom rješenja postoje: 

„Jedno rješenje bi bilo da se koncern sa svojim brojnim podružnicama i filijalama u poreskom smislu posmatra kao jedna jedina kompanija", kaže Liza Grosman. „Veliki poreski kolač te jedne kompanije onda bi mogao da bude podijeljen među zemljama u kojima je ta kompanija aktivna." Tako bi moglo da se utvrdi koliko zaposlenih kompanija ima u određenoj zemlji, koliki prihod tamo ostvaruje i koliko resursa troši.

Protiv dvostrukog morala Evrope

Ni u Evropi strategije za izbjegavanje plaćanja poreza nisu rado viđene. Više puta Komisija EU presudila je u korist građana, da američke kampanije, kao što su Gugl, Epl ili Amazon ne plaćaju dovoljno veliki porez. 

Sa druge strane, praksa velikih evropskih kompanija aktivnih u Africi gotovo da se ne razlikuje od prakse SAD kompanija u Evropi, kaže Liza Grosman. Sa time se slaže i Jerg Vigrac sa Univerziteta u Lidsu: "Ako otkrijemo prevaru – bilo da se radi o porezu ili drugim sektorima – onda to pokazuje da evropski i njemački koncerni u tim zemljama imaju jako veliku moć. Inače ne bi mogle da rade na takav način."

Kakva je praksa njemačkih kompanija u Africi – i kakav bi doprinos njemačkih kompanija srednje veličine mogao da bude u ostvarivanju veće poreske pravde? DW je odgovor na to pitanje zatražio od Afričkog udruženja njemačke privrede. Ali u tom udruženju, koje djeluje kao savez njemačkih privrednih kompanija u Africi, nisu bili u stanju u kratkom vremenskom roku da pronađu sagovornika koji bi nešto rekao o toj temi.

Čitajte nas i preko DW-aplikacije za Android