Teško je odgovoriti na zapravo jednostavno pitanje o najstarijem jeziku na svijetu. Jer, jezici su se mogli prenositi usmeno vijekovima, ali su zaboravljeni osim ako nisu ostavili pisani trag.

Samo pisani jezik ostavlja tragove. I to samo ako je napisan na materijalu koji je izdržao test vremena. Napisi na organskim materijalima kao što je kora drveta su uglavnom izgubljeni, dok su tekstovi na kamenu ili glini preživjeli hiljadama godina. Da li ih i danas možemo čitati i razumjeti, drugo je pitanje.

Najstariji pisani dokaz

Najraniji dokumentovani pisani jezik je klinasto pismo ili klinopis, u kome su klinopisni znakovi utiskivani najčešće trskom u još meke glinene ploče. Najstarija poznata klinasta pisma potiču od Sumerana, koja su nastala u Mesopotamiji, „zemlji između rijeka" Eufrata i Tigra (u današnjem Iraku), iz 4. milenijuma prije nove ere. Već od oko 3.200 godina p.n.e. tekstovi su sačuvani. Kao ep o Gilgamešu, na primjer, koji je najpoznatije djelo na sumerskom jeziku. Klinopisni jezici su takođe bili odlučujući za kasniji razvoj evropskih pisama.

Slične starosti su i egipatski hijeroglifi, koji su urezani u grobnicu faraona Peribsena (2775-2650 p.n.e.) i tako sačuvani za potomstvo. Rečenicu koja se tamo nalazi, „Ujedinio je dvije zemlje za svog sina, dvostrukog kralja Peribsena“, stručnjaci smatraju najranijom potpuno napisanom rečenicom.

Pismo je doduše sačuvano, ali možemo samo da nagađamo kako su zvučali najstariji pisani jezici: sumerski, akadski i staroegipatski. Zato što su sva tri jezika izumrla, pa se više ne koriste i nemaju živih potomaka.

Globalna jezička raznolikost

Danas u svijetu postoji 7.100 jezika, od kojih je 40 odsto ugroženo izumiranjem. Neke jezike govori samo manje od 1.000 ljudi i postoji rizik da će nestati za nekoliko generacija. To bi takođe značilo da bi se izgubio suštinski dio kulturnog identiteta.

S druge strane, više od polovine svjetske populacije koristi 23 jezika. Deset najrasprostranjenijih jezika na svijetu su kineski (mandarinski), španski, engleski, hindi, arapski, portugalski, bengalski, ruski, japanski i pandžabski. Uzgred, njemački je na jedanaestom mjestu.

Uspješan hiljadama godina

Iako su najstariji pisani jezici izumrli, neki drevni jezici i danas žive, kao što je tamilski, koji mnogi lingvisti smatraju najstarijim jezikom na svijetu koji se još uvijek koristi. Tamilski je jedan od 22 zvanična jezika Indije i govori ga skoro 85 miliona ljudi u južnoj Indiji i Šri Lanki. Najraniji tamilski spisi datiraju iz petog vijeka prije nove ere. Međutim, analiza Tolkappiiama, gramatičkog teksta na tamilskom, sugeriše da tamilski mora biti star najmanje 5.000 godina.

Sanskrit postoji više od 3.000 godina, ali se danas gotovo ne govori. Najraniji pisani zapisi o sanskritu su hinduistički tekstovi, koji datiraju između 1.500 i 1.200 prije nove ere, pisani su kao Vede, zapravo zbirke vjerskih, filozofskih tekstova. To je prvenstveno bio naučni jezik, korišćen u drevnim indijskim tekstovima, vjerskim spisima i književnim djelima. Međutim, sanskrit je jezik porijekla mnogih modernih indijskih jezika i regionalnih dijalekata.

Kineski je jedan od najstarijih jezika na svijetu koji se neprekidno govori i danas ga govori više od milijardu ljudi. Korijeni kineskog mogu se pratiti hiljadama godina unazad. Kineski jezik je vjerovatno nastao prije oko 4.500 godina od proto-kinesko-tibetanskog, koji se takođe smatra pretkom burmanskog i tibetanskog jezika. Najranijim nalazima kineskog pisanja smatraju se natpisi na oklopima kornjača i životinjskim kostima, koji su stari oko 3.300 godina.

Hebrejski i arapski su takođe među najstarijim jezicima koji se još uvijek govore. Jezički korijeni ova dva afro-azijska jezika mogli bi da sežu 10.000 do 20.000 godina unazad, ali najraniji pisani zapisi o dva jezika stari su „samo" oko 3.000 godina.

Da li je postojao zajednički pra-jezik?

Naravno, čak i ako se ne mogu pronaći pisani dokazi, ljudi su imali složene komunikacione sisteme pomoću kojih su mogli da komuniciraju hiljadama godina. Postoje različite lingvističke teorije o porijeklu ljudskog jezika, ali nijedna od njih nije u potpunosti podržana.

Ljudski jezik je mogao da nastane kombinacijom faktora, uključujući razvoj kompleksnog mozga, društvenu interakciju i potrebu za saradnjom u lovu i sakupljanju hrane. A možda je nastao tokom vremena iz kombinacije pokreta ruku i pokreta tijela.

Postoji i teorija da je nekada postojalo ono što je poznato kao "prajezik", drevni zajednički jezik iz kojeg su vremenom nastali svi savremeni jezici. Međutim, nema dovoljno dokaza da je takav univerzalni zajednički jezik ikada postojao.

Raznolikost kroz izolaciju i migraciju

Vjerovatnije je da je u praistorijskim društvima postojalo mnogo različitih regionalnih jezika i dijalekata, slično kao i danas. Raznovrsnost ljudskih jezika evoluirala je tokom vremena kroz geografsku izolaciju, kulturnu razmjenu i migraciju.

Kada su grupe ljudi postale odvojene i izložene različitim sredinama, njihovi jezici su se razvijali nezavisno. To je dovelo do pojave mnoštva jezika koje (još) imamo danas.

Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na Instagramu