Vladajuća njemačka koalicija tetura od jedne ankete do druge. Ali, najveća opoziciona stranka, CDU, jedva da ima koristi od toga. Umjesto toga, AfD doživljava vrhunac. O razlozima se spori: da li Unija ne pokazuje jasne pozicije? Ili je previše naklonjena desničarskim populistima?

U poređenju kako se konzervativne partije kotiraju na evropskom nivou, njemačke stranke Unije, Hrišćansko-demokratska unija (CDU) i Hrišćansko-socijalna unija (CSU) i dalje dobro stoje: prema aktuelnim anketama između 25 i 29 odsto, Unija je i dalje na prvom mjestu. Ali koliko još?

Teški gubici u Italiji i Francuskoj

Pogled na razvoj demohrišćanskih i umjereno-konzervativnih partija u drugim zemljama Evropske unije pokazuje da su u 13 od 27 zemalja EU desničarske populističke i desničarske ekstremističke stranke već pretekle tradicionalne, umjereno-konzervativne stranke ili su skoro na istom nivou. Čak i ako su razlozi za to drugačije prirode, postoji jasna tendencija.

U nekim evropskim zemljama konzervativne partije su čak prestale da postoje ili su postale besmislene. U Italiji je, na primjer, „Hrišćanska demokratija” pola vijeka skoro uvijek obezbjeđivala premijera. Međutim, stranka se raspala nakon korupcijskog skandala 1990-ih. Desnim spektrom u Italiji sada dominiraju nacionalističke i desničarske ekstremističke partije kao što su „Liga“ i „Braća Italije“ na čelu sa premijerkom Đorđom (Girogia) Meloni.

Tradicionalno konzervativne snage zaostaju takođe i u Francuskoj. Nikola Sarkozi (Nicolas Sarkozy) je bio predsjednik zemlje od 2007. do 2012. godine - što ga čini posljednjim konzervativcem na toj funkciji. Danas Republikanci, partija nasljednica Sarkozijeve Unije za narodni pokret (UMP), imaju oko deset odsto u anketama, dok krajnje desničarska Marin Lepenmože da gaji realne nade u pobjedu na sljedećim predsjedničkim izborima.

„Uhvaćen u klinč između centra i desnice“

Francuska bi trebalo da bude upozorenje za Uniju, kaže politikolog Tomas Bibriher (Thomas Biebricher) sa Gete univerziteta u Frankfurtu. On se intenzivno bavio istraživanjem međunarodne krize konzervativizma i objavio studiju "Centar/Desno". Umjereni konzervativci u Francuskoj su se pod Sarkozijem pomjerili previše udesno, ostavljajući prostor u centru. „Francuski republikanci su na taj način bili uhvaćeni u klinč desnice i centra. To je scenario koji treba imati na umu kada je riječ o CDU", objašnjava Bibriher u intervjuu za ARD magazin Panorama.

U Njemačkoj, politička konkurencija desno do Unije trenutno ima šanse. Maksimilijan (Maximilian) Krah, glavni kandidat AfD-a za evropske izbore sljedeće godine i član upravnog odbora stranke na saveznom nivou, nada se da će se Unija u Njemačkoj razvijati kao njene sestrinske stranke u Francuskoj i Italiji: „Politička desnica će biti uspješna samo ako demohrišćani nestanu“.

Cilj AfD-a je da postane najjača partija na desnoj polovini političkog spektra, tako da je Unija glavni strateški protivnik AfD-a, rekao je Krah za Panoramu. U anketama, AfD je već na drugom mjestu sa 21 odsto i time bolji nego ikada ranije u ne tako dugoj istoriji stranke (AfD je osnovan 6.2.2013.).

Konkurent umjesto manjeg partnera

Politikolog Floris Biskamp sa Katoličkog univerziteta Ajhštet-Ingolštat već duže vrijeme posmatra razvoj AfD-a. Do sada su u stranci uvijek postojale jake snage koje su željele da srednjoročno vladaju kao mali partner sa Unijom da bi mogli postepeno da gurnu zemlju udesno.

No, sada u AfD-u dominiraju oni koji imaju na umu potpuno drugačije stvari. Oni žele da suštinski promijene zemlju, zbog čega nisu dostupni kao manji partner Unije, već otvoreno izjavljuju da žele da je unište", kaže Biskamp. „Toga treba da budu svjesni u strankama Unije.“ Za ovo se zalaže i Krah.

Koliko je čvrst tzv. požarni zid?

Nedavno su iz CDU stizali dvosmisleni signali po pitanju moguće saradnje sa AfD. Zvanično se govori o tzv. „požarnom zidu". Ali svaki put iznova, pojedini članovi CDU i parlamentarci, posebno u istočnoj Njemačkoj, naglas razmišljaju o tome da bi možda trebalo da rade zajedno sa AfD u budućnosti. Istovremeno, došlo je do velikog negodovanja, posebno liberalnijih dijelova CDU, koji su više orijentisani ka centru, kada je lider stranke Fridrih Merc (Friedrich Merz) relativizovao razgraničenje od AfD-a na opštinskom nivou u ljetnjem intervjuu ZDF-a u julu ove godine. Drugim riječima – najavio moguću saradnju na lokalnom nivou.

Merc je takođe taj koji je, otkako je preuzeo dužnost lidera CDU početkom 2022. godine, više puta iritirao izjavama, na primjer kada je CDU opisao kao „alternativu za Njemačku sa suštinom“ i govorio o „socijalnom turizmu“ glede ratnih izbjeglica iz Ukrajine ili kada je sinove migranata nazivao „malim pašama".

Politikolog Bibriher kritikuje takve izjave. „Kada lider stranke koja kaže da predstavlja centar koristi takve termine, onda takav jezik čini društveno prihvatljivim.“ A činjenica da se Merc distancira od AfD-a nije od velike pomoći, kaže Bibriher. Naprotiv: „Kobna je strategija insistirati na isključenju i razgraničenju s jedne strane i preuzimati retoriku i teme AfD-a s druge.” To bi moglo da ostavi utisak da je AfD zapravo u pravu po pitanju sadržaja, ali da Unija ne radi sa njim samo iz razloga strategije moći.

Da li bi CDU mogla pak da se suoči sa sudbinom sličnom kao neke njoj srodne stranke u susjednim evropskim zemljama? Ne, kaže Folker (Volker) Kauder, koji je 13 godina bio predsjednik poslaničke grupe Unije u Bundestagu. CDU nije klasična konzervativna stranka. „Mi se bavimo politikom na osnovu hrišćanske slike čovjeka, imamo i liberalne i hrišćansko-socijalne korijene", kaže Kauder. „Nismo usko konzervativni kao neke od ovih partija u Evropi koje su potom nestale.“

Ali Kauder takođe upozorava da Unija treba da stavi veći akcenat na hrišćansko-socijalna pitanja. „CDU ne bi trebalo da koristi frazu kao što je 'alternativa za Njemačku sa suštinom'. Kada govorimo, mora biti jasno da govore demohrišćani, a ne populisti.” Ako to ne uspije, to bi srednjeročno bio ozbiljan problem za CDU. „Mislim da je potpuno pogrešno spekulisati da bi približavanje AfD-u moglo pomoći u predizbornoj kampanji CDU. Po mom iskustvu, ljudi tada glasaju za original.“

CDU i CSU i dalje dobro kotiraju u poređenju sa drugim umjereno-konzervativnim partijama širom Evrope. Ali diskusije o pravom kursu za Uniju u opoziciji i o odnosu sa AfD-om će se vjerovatno nastaviti, jer će sljedeće godine, pored evropskih, biti i pokrajinski izbori u Brandenburgu, Tiringiji i Saksoniji. AfD bi mogao da postane najjača snaga u sve tri zemlje.

Autori: Robert Bongen i Sebastijan Fridrih, NDR/ ss

Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na Instagramu