Prvo su nestali psi i mačke. Ni ptica više nije bilo. Sve pojedeno. Iz nagona za opstanak, da ne bi poludjeli. Tapete, kit sa prozora, supa od kuvane kože - bili su dio ratnog menija građana Lenjingrada. Ruski pisac Danil Granin, jedan od preživjelih, na 70-godišnjicu blokade, prije dvije godine u njemačkom Bundestagu svoju priču je počeo nezamislivim: "Dijete umire, ima samo tri godine. Majka stavlja tijelo u dvostruki prozor i svakoga dana odsijeca po malo i time hrani svoje drugo dijete, ćerku. Djevojčica je preživjela. "

Tokom skoro 900 dana opsade kanibalizam nije bio rijetkost, brojke variraju između 1.000 i 2.000 slučajeva. Kanibalizam je bio kažnjavan strijeljanjem po hitnom postupku. Nije bilo roka za žalbu.

Izgladnjavanje kao strategija

Sudbina Lenjingrada između 1941. i 1944. nekadašnjeg i sadašnjeg Sankt-Peterburga, je jedinstvena po strahoti. Grad na ušću Neve je na početku njemačke blokade imao 2,5 miliona stanovnika. Među njima oko 400.000 djece. Tokom 871 dana opsade umrlo je oko 1,1 milion civila. Većina od gladi. Istoričari opisuju sudbinu Lenjingrada kao najveću demografsku katastrofu nekog grada u svijetu. Blokada je trajala od 8. septembra 1941. do 27. januara 1944. godine. To je najduža opsada jednog grada u 20. vijeku.

U ljeto 1941. godine, Sjeverna armija, 500.000 vojnika pod komandom feldmaršala Vilhelma Ritera fon Leba krenuli su na grad. Njegov zadatak je bio: uništiti Crvenu armiju na Baltiku, zauzeti sve pomorske baze na Baltičkom moru i do 21. jula osvojiti Lenjingrad. Pruga, poslednja veza Lenjingrada sa spoljnim svijetom, pala je 30. avgusta u njemačke ruke. Od 8. septembra, grad je bio u obruču. Lenjingrad na to nije bio spreman.

Hitler je naredio vojsci da stane

Ali, Hitler koji je prvobitno htio da osvoji grad i sravni ga sa zemljom, zaustavio je svoje divizije. Umjesto da se vodi mukotrpna borba na ulicama, sa velikim gubicima, naredio je opsadu drugog po veličini grada u Sovjetskom savezu - na nezadovoljstvo njemačkih vojnika. Jozef Gebels, Hitlerov ministar propagande zapisao je u svom dnevniku: "Vojska viče na sav glas, hoćemo naprijed, pustite nas!"

Istoričar iz Jene, Jerg Gancenmiler, tumači izgladnjavanje Lenjingrada iz ugla Vermahta: Snabdijevanje njemačkih vojnika je bilo moguća samo tako što su civili gladovali. Jer, Vermaht je imao problema sa snabdijevanjem još od leta 1941. Vojska je morala da se hrani sa okupiranih teritorija, a više nije važila obaveza snabdijevanja velikih gradova namirnicama. Od prvobitne namjere - da se grad uništi - nastala je strategija opsade, koja je na kraju značila uništenje cjelokupnog stanovništva, kaže Gancenmiler.

"Put života"

Posebno je prva zima rata teško pogodila nespremno stanovništvo. Obruč je imao samo jedan izlaz – preko zaleđenog jezera Ladoga. Legendarni ledeni put je dobio zvaničan naziv "Vojni autoput br.101". U narodu su ga prosto zvali - put života. Taj opasan put pod nišanom Nijemaca, bio je jedini put za evakuaciju i jedini način da namirnice stignu u grad. A svega je stizalo premalo.

Velika glad je nastupila već početkom oktobra 1941. godine. Hljeb je pravljen od brašna u koji su bili miješani mekinje i celuloza. Izdavale su se tačkice za racionirane porcije. Ko je radio dobio bi 250 grama hljeba dnevno, svaki drugi upola manje. U ledenim stanovima, ljudi su obitavali zajedno sa svojim mrtvima. Prvo je spaljen namještaj, na kraju knjige. Velika glad je vladala sve do 1943. godine. Hljeba je opet bilo u izobilju.

Ali, čak i u borbi za goli opstanak, građani Lenjingrada su držali do sebe. U prvoj zimi blokade, oko 2.500 studenta je diplomiralo. Bilo je pozorišnih predstava, muzeji su bili otvoreni, a u ljeto 1942. je premijerno izvedena Sedma simfonija Dmitrija Šostakoviča, koju je komponovao prije samo godinu dana, u centru grada, pod udarom Nijemaca.

Ćutanje kasnijih generacija

„Istoričari su blokadu Lenjingrada dugo smatrali "normalnom vojnom operacijom", kaže Manfred Saper urednik časopisa Istočna Evropa. Ogromne patnje civilnog stanovništva su u Njemačkoj decenijama bile prećutkivane, objašnjava britanski istoričar Ana Rid, jer su počinioci tog zločina bili očevi i djedovi na Istočnom frontu. U svojoj knjizi o opsadi ona piše: "Lakše je sjećati se da su ti rođaci stradali od mraza, da su gladovali i bili primorani da rade u logorima, nego zamisliti da su palili sela, pljačkali od seljaka zimsku odjeću i hranu i pomagali da se pronađu i strijeljaju Jevreji.

Lenjingrad je u njemačkoj svijesti dugo bio u sjenci sećanja na Staljingrad. To je zato što je tamo bilo posebno mnoge njemačkih žrtava, kaže Jerg Gancenmiler. On kaže da su do 1980. zločini Vermahta bili skoro u potpunosti sakriveni. "To je veliko potiskivanje", rekao je Peter Jan, bivši šef njemačko-ruskog muzeja u Berlinu-Karlshorstu, "da u naše kolektivne sjećanje ne bi morao da se unese još jedan od tih ogromnih zločina."

Danil Granin, pisac koji je preživio 871 dana blokade Lenjingrada, izjavio je 2014. u njemačkom Bundestagu, da Nijemcima dugo nije mogao da oprosti što su čekali kapitulaciju grada. Za njega je bilo nečasno to što je na grad poslata glad umjesto vojnika.