U noći između 2. i 3. avgusta 1944. nacisti su u gasnim komorama logora smrti Aušvic-Birkenau ubili posljednjih 4.300 Sinta i Roma – žena, muškaraca, djece iz ozloglašenog tzv. „Ciganskog logora". 

Prije osam godina (2015. godine) je Evropski parlament (EP) proglasio 2. avgust Evropskim danom sjećanja na genocid nad Sintima i Romima. Istovremeno je Parlament „bezuslovno i nedvosmisleno osudio svaki oblik rasizma i diskriminacije” manjina. Sve članice Evropske unije su pozvane da svake godine na ovaj datum obilježe kao dan sjećanja na Porajmos – nacistički genocid počinjen nad Sintima i Romima. Sjećanje na žrtve genocida je postao nerazdvojivi dio našeg identiteta i nesrećne i bolne istorije naše zajednice. Porajmos se pritom ne posmatra samo kao tragedija za Sinte i Rome koji su bili izloženi neljudskom zločinu, već i kao jedinstveni oblik varvarstva i neljudskosti.  

U eri nacionalsocijalista „etičko" je zamijenjeno „tehničkim". Taj instrumentalni um je potpuno odvojio čovjeka od njegovih emocija, strasti i moralnih principa. Modernom čovjeku nacističkog vremena oteta je njegova suština. U središtu njegovih interesovanja bio je rast njegovog „tehničkog" učinka i djelotvornosti, „neuprljan" bilo kakvom moralnom odgovornošću. Holokaust se nije desio zbog sadističkih ljudi, mnogo više je on rezultat ravnodušnosti i totalnog udaljavanja čovjeka te epohe od svake moralne obaveze. Dehumanizacija birokratskog aparata omogućila je ubijanje tako velikog broja ljudi za tako karatko vrijeme. Holokaust je odnio živote šest miliona Jevreja i 500.000 Roma. Posljedice za čovječanstvo i civilizaciju bile su razorne.  

Diskriminacija, predrasude, nejednakost 

Skoro osam decenija poslije kraja Drugog svjetskog rata, Romi i Sinti su u svim oblastima života i dalje izloženi diskriminaciji i predrasudama – u svim evropskim zemljama u kojima raštrkani žive. Zemlja sa najvećom romskom populacijom u Evropi je Rumunija, sa otprilike dva miliona ljudi. U Mađarskoj, Slovačkoj, Njemačkoj, Španiji, Francuskoj i Bugarskoj žive na stotine hiljada pripadnika te manjine. Procjenjuje se da u Evropi živi ukupno dvanaest miliona Sinta i Roma.  

Nažalost, samo se ovakvim danima kao što je 2. avgust podsjeća na sudbinu naše zajednice. Samo u takvim danima uživamo pažnju javnosti, ona je konvencija, rezultat javnog dogovora. To ne znači da je dan sjećanja pogrešan, ali je jasno i to da se ostalim danima u godini zapostavljaju potrebe ove manjine – iako ona u Evropi živi već sedam vijekova.  

Prije svega u posljednjih nekoliko godina, za vrijeme pandemije korone i poslije nje, kada je širom svijeta došlo do ekonomskog zastoja, brojni Sinti i Romi doživljavaju intenzivniju marginalizaciju i izloženi su prije svega ekonomskom pritisku. Mnogi od nas su stekli utisak, da je zajednica Sinta i Roma posljednja koju podržavaju i koju čuju, ali je prva koju fotografišu i snimaju kada dobije pomoć.  

To mora da se promijeni. Humanost ne može samo da se glumi na dan sjećanja ili pred kamerama. U moralne obaveze nas kao ljudskih bića spada inkluzija marginalizovanih Sinta i Roma. Konačno, iz dehumanizujućeg iskustva Holokausta proističe posebna odgovornost prema žrtvama i njihovim potomcima. Rasizam, diskriminacija, anticiganizam ne smiju imati mjesta u Evropi. U tom kontekstu htio bih da završim citatom poljsko-britanskog sociologa jevrejskog porijekla Sigmunta Baumana, koji hrabri i daje nadu: „Zlo nije svemoćno. Njemu se može suprotstaviti".  

Fatlum Kriezi (29) je sociolog i novinar. On potiče iz romske zajednice u Prizrenu na Kosovu. Studirao je sociologiju i antropologiju u Prištini i na Srednjoevropskom univerzitetu u Budimpešti.  

Pratite nas i na Facebooku, na Twitteru, na YouTube, kao i na našem nalogu na Instagramu