„Kako izvršiti najveći mogući pritisak na rukovodstvo Bjelorusije okupljeno oko vlastodršca Aleksandra Lukašenka?“ To je pitanje oko kojeg su se intenzivno savjetovali šefovi diplomatija 27 država-članica EU u Lisabonu. Ali još uvijek nema odgovora kako bi trebalo da izgledaju pravno obavezujuće sankcije.

Radna tijela u Briselu moraju da razrade obrazloženje koje bi bilo neoborivo pred sudovima, jer svako protiv koga se uvedu sankcije može protiv te odluke uložiti žalbu pred Evropskim sudom u Luksemburgu. Osim toga, moguće posljedice kaznenih mjera moraju se pažljivo preispitati.

Glavni pravac je ipak jasan. Sankcije namjeravaju da pogode lukrativnu industriju kalijumovih soli, petrohemijske firme i finansijski sektor u Bjelorusiji. Bjelorusija je četvrti po veličini proizvođač kalijumovih soli, poslije Kanade, Kine i Rusije. 

Sankcije se više ne usmjeravaju protiv pojedinaca, već prvi put i protiv čitavih ekonomskih oblasti. Do sada su političari i visoki državni službenici Bjelorusije koji su odgovorni za hapšenja opozicionara i demonstranata dobijali zabranu ulaska u EU ili bi im zamrzli imovinu ukoliko su je imali unutar EU.

„Ciljane sankcije" koje su uvedene i protiv bjeloruskog predsjednika Lukašenka lično, ostale su do sada bez efekta. Samit ministara spoljnih poslova EU je u ponedjeljak naveče odlučio da upotrebi teže mjere. Sada se one razrađuju.

Dugoročni sukob?

Njemački ministar spoljnih poslova Hajko Mas rekao je u Lisabonu da će EU posmatrati učinak sankcija i da li će Lukašenko popustiti. „Ako on to ne uradi, onda moramo da pođemo od toga, da će ovo biti samo početak velike i duge spirale sankcija“. 

Mas je dodao je da se, pri razmatranju mjera protiv Bjelorusije, više ne radi samo o iznuđenom slijetanju jednog putničkog aviona u Minsku i hapšenju dvojice opozicionara koji su bili u avionu. Radi se i o ljudima koji su pohapšeni posle protesta u Belorusiji u poslednjih nekoliko mjeseci.

„Prvi signal koji očekujemo jeste puštanje na slobodu oko 400 političkih zatvorenika, koliko ih ima u Bjelorusiji. Sve dok se to ne uradi EU ne može popustiti kada se radi o tome da se uvedu sankcije“, rekao je njemački ministar.

„Ne pogoditi ljude"

Ostali ministri bili su skeptični kada je riječ o očekivanom efektu širih sankcija, jer bi one mogle Bjelorusiju još više da gurnu u naručje Rusije koja je jedan od njenih najvećih trgovinskih partnera i najbližih saveznika.

Ministar spoljnih poslova Austrije Aleksander Šalenberg nije htio da isključi sankcije, ali je ipak dodao: „Moramo kao EU sasvim jasno iscrtati crvene linije, ali moramo da pazimo da ne pogodimo ljude u Bjelorusiji. To nije naš cilj."

Šalenberg smatra da Lukašenko pojačava „stezanje vrata“ sopstvenom stanovništvu, On dodaje da ovakvih zbivanja, kao što je navodna državna otmica aviona, nije bilo čak ni u Hladnom ratu. On smatra da je Evropskoj uniji proteklih nekoliko godina pošlo za rukom da Bjelorusiju drži u balansu – „ili Evropa ili Rusija“. To je, kaže, strateški smisleno.

„Mi naposljetku hoćemo da nam se Bjelorusija približi, a ne da je odgurnemo... Šta bi donijelo bjeloruskom stanovništvu povlačenje evropskih firmi iz zemlje, koje bi bile zamijenjene ruskim i turskim firmama, koje ne ispunjavaju standarde“, rekao je austrijski ministar.

Liderka bjeloruske opozicije Svetlana Tihanovskaja, koja živi u izbjeglištvu u Litvaniji, izrazila je razumijevanje za zatvaranje vazdušnog prostora Evropske unije za bjeloruske avio-kompanije, ali je u isto vrijeme zahtijevala da se otvore kopnene državne granice. „Režimu se ne smije dozvoliti da devet miliona stanovnika pretvori u zatvorenike u sopstvenoj zemlji“, rekla je Tihanovskaja. 

U potrazi za strategijom za Rusiju

Visoki predstavnik Evropske unije za spoljne poslove i bezbjednosnu politiku, potpredsjednik Evropske komisije Žozep Borel i okupljeni šefovi diplomatije složni su u ocjeni da ključ daljeg razvoja događaja – u Moskvi. Borel je rekao da EU doduše nema direktna saznanja da je ruski predsjednik Vladimir Putin umešan u „čin vazdušnog piratstva“, ali je jasno da Minsk ne bi djelovao samostalno, bez Moskve.

Pošto Rusija igra neku ulogu, ne samo u Bjelorusiji, već u svim aktuelnim ili „zamrznutim" konfliktima u istočnom evropskom susjedstvu, moralo bi se razgovarati i sa Rusijom. Evropska unija optužuje Rusiju za okupaciju Krima, za učešće u građanskom ratu u istočnoj Ukrajini, te za teritorijalne konflikte u Gruziji, Jermeniji i Moldaviji.

U Lisabonu je ostalo nejasno koje će se sredstvo pritiska primijeniti na Moskvu. Članice EU imaju ipak različite ekonomske interese. Francuska namjerava da sa ruskim predsjednikom Putinom izgradi specijalan odnos. Njemačke diplomate, zbog sukoba oko spornog rusko-njemačkog projekta Sjeverni tok 2, ukazuju na to da bi se morali razdvojiti politika i ekonomija.

„EU ostaje ispod svojih mogućnosti“

Njemačka kancelarka Angela Merkel je na samitu EU u utorak još jednom naglasila da su u energetskom sektoru i kupac i prodavac gasa i nafte zavisni jedni od drugih. Ona je ukazala da „imamo razne mogućnosti da istupimo prema Rusiji, ali ostajemo ispod mogućnosti, jer se veoma često javljaju bilateralne akcije pojedinih članica EU“. Angela Merkel je dodala da ta heterogenost slabi Evropsku uniju: „Ako pričamo o suverenitetu Evrope, onda nam je potreban i zajednički nastup“.

Upravo na takvom jednom nastupu radiće ministri spoljnih poslova EU poslije svog neformalnog susreta u Lisabonu. Gabrielius Landsbergis, ministar spoljnih poslova Litvanije, rekao je u Lisabonu da se boji ruske aneksije Bjelorusije. „To je kao Krim, samo veće“, nagađao je Landsbergis, čija se zemlja graniči sa Bjelorusijom. On smatra da bi EU morala da se pripremi i za takav scenario.

Njemački ministar spoljnih poslova očito ne dijeli strahovanje litvanskog kolege. „To se može, a ne mora tako vidjeti“, rekao je Hajko Mas.

 

Pratite nas i na Facebooku, na Twitteru, na YouTube, kao i na našem nalogu na Instagramu