Prva reakcija nakon što je desničarski ekstremistički poslanik Gžegož Braun aparatom za gašenje požara 12. decembra izvršio napad na ceremoniji Hanuke u poljskom Sejmu bila je glasna i jasna. Članovi svih stranaka su šokirani. Braun je isključen sa sastanka, izrečena je novčana kazna, piše Tagesšau, portal njemačkog javnog servisa ARD.

Druga reakcija je takođe jasna: u roku od nekoliko sati pristiglo je više od 11.000 evra donacija - za Gžegoža Brauna kako bi mogao da plati kaznu.

- pročitajte i ovo:  Nesloga oko sjećanja na Auschwitz

Antisemitizam kao tradicija

Antisemitizam ima podršku i tradiciju - i u Poljskoj. Četiri dana kasnije, 16. decembra, održava se godišnjica koja uglavnom prolazi nezapaženo: Prije 101 godinu ubijen je  Gabrijel Narutovič, prvi predsjednik Poljske nakon sticanja nezavisnosti nakon samo pet dana na funkciji. Poljska desnica ga je prethodno oklevetala kao „kandidata Jevreja”.

Mihal Bilevič, šef Centra za istraživanje predrasuda na Univerzitetu u Varšavi, kaže da oko 40 odsto ljudi u Poljskoj vjeruje da „Jevreji kuju zavjeru iza kulisa kako bi stekli moć nad finansijskim institucijama, svijetom kulture i politike".

„Uporedno istraživanje Evropske agencije za ljudska prava pokazuje da je priroda antisemitizma drugačija u istočnoj i zapadnoj Evropi", kaže Bilevič.

„U istočnoj Evropi je mnogo čvršće povezan sa ekstremnom desnicom, u zapadnoj je posebno povezan sa ekstremnom ljevicom i muslimanskim grupama".

Engelking: Poljaci su razočarali Jevreje tokom rata

Pored drevnih i modernih priča o zavjerama, Bilevič tu vidi jednu posebnost: sekundarni antisemitizam, trivijalizaciju ili čak negiranje zločina nad Jevrejima, a svega toga ima i u poljskoj politici.

Barbara Engelking istraživačica Holokausta je na godišnjicu pobune u Varšavskom getu u aprilu ove godine u jednom intervjuu rekla: Iako su mnogi Poljaci pomagali Jevrejima u to vrijeme, bilo je i mnogo denuncijanata.

„Jevreji su bili izuzetno razočarani Poljacima tokom rata. Znali su šta mogu da očekuju od Nijemaca. Ali, odnosi sa Poljacima su bili mnogo komplikovaniji" kaže Engelking.

Tadašnja poljska vlada stranke PiS reagovala je ogorčeno. Poljaci su, prema njihovoj priči, bili žrtve i heroji, a ni u kom slučaju počinioci. Nema mjesta činjenici da su i susjedi Poljaci pravili pogrome u Jedvabneu ili Kielceu.

Engelking su žestoko napali i od tada se rijetko pojavljuje u javnosti.

Vlada je 2018. čak pokušala da donese zakon, koji bi proglasio krivičnim djelom tvrdnju da su Poljaci saučesnici u zločinima nad Jevrejima u Drugom svetskom ratu. Odnosi između Izraela i Poljske su - između ostalog i zbog toga - napeti sve do danas.

Jevreji kao žrtveni jarac

Poljska je doživjela novi talas antisemitizma 1968. godine. Vladislav Gomulka, generalni sekretar Poljske partije, u maloj jevrejskoj zajednici koja je preživjela Holokaust pronalazi žrtvenog jarca za studentske proteste u zemlji.

„Neki od studentske omladine jevrejskog porijekla ili nacionalnosti bili su aktivno uključeni u te događaje. Roditelji mnogih od ovih studenata zauzimaju manje-više odgovorne i visoke funkcije u našoj državi", rekao je Gomulka.

Procjenjuje se da je 13.000 Jevreja tada napustilo Poljsku. I tada je bilo dosta slučajeva denuncijacije, često iz sitno-sopstveničkih razloga i koristi. A zvanični narativ još uvijek nije samokritičan: za to nisu krivi Poljaci, već vlast koju im je nametnula Moskva.

Pratite nas i na Facebooku, preko X-a, na Youtubeu, kao i na  Instagramu