Mihail Gorbačov je imao odlučujući uticaj na 20. vijek. Kao partijski vođa Sovjetskog Saveza „pisao" je svjetsku istoriju. Njegov veliki istorijski značaj je nesporan - posebno za Nijemce: dobitnika Nobelove nagrade za mir iz 1990. smatraju jednim od očeva ponovnog ujedinjenja Njemačke, i zato su ga više puta obasipali nagradama i počastima.

Međutim, Mihail Sergejevič Gorbačov takvo priznanje nikada nije dobio u svojoj zemlji. Gorbačov, koji je rođen na ruskom Sjevernom Kavkazu 1931. imao je iza sebe uspješnu partijsku karijeru kada ga je najviša sovjetska elita imenovala za novog generalnog sekretara Komunističke partije - u martu 1985.

Mlad i dinamičan 54-godišnjak trebalo je da Sovjetski Savez, drugu supersilu koja je tavorila u stagnaciji - ponovo ojača, posebno ekonomski - protiv velikog zapadnog klasnog neprijatelja SAD. Pored toga, Gorbačov je pokrenuo neobičan žar za reforme kako bi promijenio birokratske i korumpirane sovjetske strukture.

- pročitajte još: Gorbačov: Sovjetski Savez se mogao spasiti

Ruske riječi „glasnost" za otvorenost i „perestrojka" za transformaciju postale su poznate u svijetu. Da bi obezbijedio ove unutrašnje reforme, Gorbačov se oslanjao na dosljednu politiku popuštanja napetosti i mira prema SAD i njihovim zapadnim saveznicima u Hladnom ratu – sa neočekivanim posljedicama po svjetsku istoriju.

Odobrenje za ponovno ujedinjenje Njemačke

Jer, kada je 1990. izabran za prvog predsjednika Sovjetskog Saveza, spoljni prsten sovjetske imperije se već bio raspao. Te nezaboravne jeseni 1989. narodi istočnih i centralnoevropskih narodnih republika oslobodili su se svojih socijalističkih diktatura.

Varšavski pakt, istočni vojni savez koji je kontrolisao Sovjetski Savez bio je u ruševinama, a u najvažnijem plenu Sovjetskog Saveza u Drugom svjetskom ratu – DDR-u – narod je zahtijevao ne samo slobodu i demokratiju već i ujedinjenje sa Zapadnom Njemačkom.

Uz negodovanje mnogih konzervativaca u sovjetskoj nomenklaturi, Gorbačov je dozvolio da se sve ovo odvija mirnim putem. Time je raskinuo sa sovjetskom politikom nasilnog gušenja ustanaka u sopstvenoj sferi uticaja. Do takve politike su ga sigurno dovela njegova humanistička ubijeđenja, ali je presudnu ulogu odigralo i veliko povjerenje prema njemačkom kancelaru Helmutu Kolu.

Kol je to kasnije opisao na sljedeći način: „Ne treba potcjenjivati lične odluke Mihaila Gorbačova u toj teškoj istorijskoj situaciji. 24 sata nakon pada (Berlinskog) Zida Štazi i KGB su pokušali da mu jasno stave do znanja: Sovjetske trupe u DDR-u su u opasnosti, sovjetska vojska mora da interveniše. Gorbačov se tome suprotstavio."

Prijateljstvo između Helmuta Kola i Mihaila Gorbačova bilo je važan faktor za sovjetsko odobrenje za ponovno ujedinjenje Njemačke, što je kasnije rezultiralo Sporazumom dva plus četiri između Zapadne Njemačke, Istočne Njemačke, Francuske, Velike Britanije, Sovjetskog Saveza i SAD.

Raspad Sovjetskog Saveza

Koliko god je Mihail Gorbačov ovom politikom olakšao međunarodne odnose i tako stekao priznanje i povjerenje na Zapadu, toliko je izgubio političku moć u Sovjetskom Savezu.

Njegova reformska politika uništila je temelje sovjetskog sistema. Iz njegovih reformi nisu se pojavile nove održive institucije. U vrijeme kada su Evropljani, a posebno Nijemci 1990. u godini ponovnog ujedinjenja od Mihaila Gorbačova pravili idola mirne i demokratske revolucije - sovjetska planska ekonomija je sve više propadala.

Neruske sovjetske republike – prije svega baltičke republike Estonija, Letonija i Litvanija – okrenule su se protiv sovjetsko-ruskog centra moći u Moskvi.

Ali, kriza je pogodila i samu Rusiju, gdje se budući ruski predsjednik Boris Jeljcin spremao da preuzme političko vođstvo. Građani Sovjetskog Saveza, koji nikada nisu direktno birali Gorbačova na slobodnim i poštenim izborima, iz dana u dan su postajali sve siromašniji, okrivljujući za to direktno Gorbačova.

Da li je njegova politika sama dovela do propadanja Sovjetskog Saveza ili sovjetski sistem ionako više nije bio sposoban za reformu - ostaće centralno pitanje za istoričare.

Gorbačov je nastavio da gubi moć i prestiž. A s njim i sovjetska nomenklatura. U avgustu 1991, kada Gorbačov nije uspio da ispuni zahtjeve sovjetskih tvrdolinijaša koji su tražili da se silom krene protiv otcjepljenih sovjetskih republika, oni su izveli državni udar protiv njega. Gorbačov je stavljen u kućni pritvor na Krimu. Ali, pučisti nisu uspjeli jer su se tome suportstavili ljudi u Moskvi, predvođeni novoizabranim ruskim predsjednikom Jeljcinom.

Drugačiji svijet

Kada se Gorbačov sa Krima vratio u Moskvu, svijet je bio drugačiji: sovjetske strukture su bile obezvrijeđene i njegova funkcija sovjetskog predsjednika u stvari više nije postojala – takođe i zato što je sam Gorbačov doveo mnoge pučististe na funkcije.

Tako je Gorbačov - nekoliko sati prije raspada Sovjetskog Saveza 25. decembra 1991. - u televizijskom govoru morao da objavi ostavku na mjesto sovjetskog predsjednika.

Svojim oproštajnim govorom Gorbačov je u Rusiji nestao u političku beznačajnost. Kao kandidat na predsjedničkim izborima 1996. dobio je samo 0,5 odsto glasova.

Na Zapadu je, pak, Mihail Gorbačov ostao popularan i priznat i poslije ostavke. Ima nečeg tragičnog u ovom dihotomnom pogledu na Mihaila Gorbačova, iako ostaje nada da će jednog dana, u Rusiji, sjećanje na Gorbačova biti bolje. U svakom slučaju, u njemačkim knjigama o istoriji on će uvijek imati važno i cijenjeno mjesto.

Pratite nas i na Facebooku, na Twitteru, na YouTube, kao i na našem nalogu na Instagramu