Moderni mladi ljekari jurcaju kroz uglačane hodnike jednako modernih klinika, uz šalu i rok muziku završavaju svoj posao i u operacionoj sali, da bi onda poslije 24-časovnih dežurstava ušli u skupocjene automobile i odjezdili negde da potroše silnu platu koju zarađuju. U Srbiji takve slike postoje samo na televiziji, gdje se serije poput Chicago Hope, Grey's Anatomy i Dr. House već decenijama bore za pažnju građana, inače svjetskih šampiona u gledanju televizije. Čuveni Emergency Room dobio je i svoju srpsku varijantu, jednako našminkanu. No realnost srpskog zdravstva nimalo ne liči na šareni televizijski svijet.

Mladi pakuju kofere

„Interno odeljenje u Vranju nema svoju salu za koronarografiju. Zato ljudi u Pčinjskom okrugu koji obole od akutnog infarkta miokarda dobijaju terapiju koja je bila aktuelna 60-ih godina ili čekaju transport“, priča 26-godišnji ljekar Đorđe Jevtić. U pomenutoj bolnici on je tek volonter sa nadom da će jednog dana dobiti posao. „Što se struke tiče, srpski ljekari su sjajni, dobijaju dodatne poene jer su prinuđeni da rade uz pomoć štapa i kanapa. Odgovorni za loše stanje u zdravstvu su prije svega odozgo“, kaže on. Prije dvije godine Đorđe je počeo da uči njemački jezik da bi jednog dana, kako u šali kaže, u nekom švapskom selu mjerio bakama pritisak. Ili, bez šale, kako bi se bavio svojim poslom u zemlji u kojoj se ljekari više cijene, imaju pristojne zarade i sigurne poslove.

Slično razmišljaju hiljade Đorđevih vršnjaka i kolega. Ljekarska komora Srbije (LKS) od 2012. izdaje potvrde dobre prakse (Good Standing Certificate), neophodne da bi se ljekar zaposlio u inostranstvu. Do danas je 2.000 ljekara podiglo svoj sertifikat – što ne znači da su svi otišli, ali svakako znači da se makar nose tom mišlju. U LKS ne znaju koliko je njih zaista napustilo zemlju poslednjih godina, a u Ministarstvu zdravlja, gdje bi morali da znaju, upit Dojče velea nisu udostojili odgovora. Direktorka LKS Vesna Jovanović ukazuje da bi uskoro više ljekara godišnje moglo da napušta Srbiju nego što diplomira na domaćim univerzitetima. Jovanovićeva precizira da više od 80 odsto onih koji podižu sertifikate čine „mladi ljudi, na samom početku, koji nisu uspjeli da se zaposle. Oni su beznadežni, čekaju ili volontiraju. Drugi su zaposleni, ali beskrajno dugo čekaju na specijalizaciju. Treća grupa su iskusni specijalisti koji na zapadu mogu da imaju šest ili sedam puta veću platu nego ovdje jer su cijenjeni i brzo se snalaze u hijerarhiji.“

Nisu u pitanju samo loši uslovi rada. Zdravstvo u Srbiji – dijelom zasluženo, dijelom stereotipno – važi za jednu od najkorumpiranijih grana, a nije pošteđeno ni sveopšteg nepotizma i partokratije. Jedan drugi mladi ljekar, koji je zamolio da mu ne pominjemo ime, prenosi svoje iskustvo iz požarevačke Opšte bolnice: „Direktor mi je tražio 3.000 evra. Rekao je da je to jedini način da dobijem posao.“

Njemačka računica

Jasno se ocrtava još jedan trend – ubjedljiva većina onih koji podižu sertifikate dobre prakse želi da ode u Njemačku te je LKS počela da izdaje te dokumente na njemačkom, kako bi uštedjela ljekarima troškove prevoda. Kristijan Štambuk, koji u Frankfurtu vodi portal medizinerkarriere.de sa informacijama za ljekare iz inostranstva, nabraja razloge što je Njemačka tako omiljena: dobro uređen zdravstveni sektor, moderne klinike i šansa za profesionalni razvoj. „Atraktivni paket kompletiraju sigurna radna mjesta i visoki prihodi u poređenju sa zemljama porijekla“, kaže Štambuk za DW. Pozadina je demografski razvoj u Njemačkoj što, prema procjenama nekih stručnjaka, stvara potrebu za uvozom oko 100.000 ljekara do 2030. godine. „Možemo biti jako srećni što Njemačka privlači toliko stranih ljekara“, zaključuje Štambuk.

Njemačka je usisivač za kvalifikovanu radnu snagu sa ruba Evrope i tome ekonomski posrnule zemlje regiona malo šta mogu da suprotstave. Srbija recimo, sa nezaposlenošću od blizu 30 odsto, nikakvim privrednim rastom, gdje lekar – ako i dobije posao – može da računa sa početnim primanjem od 400 ili 500 evra. U aktuelnom istraživanju Nove srpske političke misli, više od 60 odsto roditelja kaže da bi savjetovali svoju djecu da napuste zemlju. Ništa bolje ne stoji ni istočni susjed Rumunija – njeni ljekari su već godinama na vrhu liste stranih medicinara u Njemačkoj. Trenutno ih ima oko 4.000. Odmah iza njih su Grci, visoko na listi su Poljaci, Mađari, Bugari, Slovaci… svi oni, kao državljani EU, imaju nešto manje birokratskih zavrzlama kada se prijavljuju za posao u Njemačkoj.

Pomalo zvuči kao optužba kada Vesna Jovanović kaže: „Školovanje ljekara je preskupo i zapadnim zemljama se više isplati da dovedu nekog sa strane nego da same školuje ljude.“ Istina, u Njemačkoj hronično manjka mjesta na studiju medicine, ali Kristijan Štambuk ne vjeruje da se radi o nekoj skrivenoj strategiji kako bi se uštedio novac: „Jednostavno je potrebno nešto vremena da se uspostavi ravnoteža između ponude i potražnje u medicini. Poslednjih godina je došlo do velikih ekonomskih, društvenih, tehničkih i vrijednosnih promjena.“

Paradoks zdravstva

Pobrojane zemlje iz kojih ljekari migriraju u Njemačku su države paradoksa – dok su im hiljade ljekara na birou rada, u nekim regionima manjka medicinara. Tako u Srbiji u više okruga nedostaju anesteziolozi i radiolozi. „Prema evropskim normativima, Srbija ima premalo ljekara za broj stanovnika. Imamo diskrepancu između ljudi koji se bave zdravstvenom djelatnošću i administrativnih službenika. Ovih drugih ima previše, na uštrb ljekara i medicinskog osoblja“, kaže Vesna Jovanović. Ministarstvo zdravlja je u nekim prethodnim saopštenjima pokušalo da zataška razmjere problema: tvrdili su da samo stariji ljekari hoće da napuste posao u Srbiji kako bi uzeli visoke otpremnine, a za mandata Slavice Đukić-Dejanović je bila ideja da se brže dijele specijalizacije. No zaključak Vesne Jovanović ne uliva nadu: „S obzirom na ekonomske uslove u Srbiji i trend na tržištu rada u Evropi i svijetu, teško da ćemo zaustaviti odliv ljekara.“

Mladi vranjanski ljekar Đorđe Jevtić još se premišlja. Zapravo bi volio da ostane u Srbiji. Malo zbog patriotizma, malo zbog straha da se u Njemačkoj neće pronaći. Odlazak je, kaže, sada samo plan B. Ali brzo može postati i plan A, ako se volontiranje produži u nedogled. Jer svoje granice ima i ljekarski altruizam, na koji se u Srbiji često apeluje.