Srbin, Rumun i Nijemac sjede zajedno u katoličkoj crkvi i slušaju za Uskrs kako se sveštenik moli na mađarskom. To što počinje kao anegdota, zapravo je u Temišvaru normalno. Glavni grad Banata je ranije bio deo Habsburške monarhije, a danas je drugi po veličini grad u Rumuniji. U Temišvaru stotinama godina žive razni narodi i vjere jedni pored drugih i – jedni s drugima.

Neka sija svjetlo!

Temišvar je izabran još 2021. ali pandemija je odgodila cijeli projekat. To vrijeme je iskorišćeno za dodatne pripreme, a sada se u posljednjih sto metara sve dodatno zateže. Gradonačelnik Dominik Fric kaže: „Moto pokazuje da svako može da doprinese, bez obzira kakvu pozadinu ima …svaki čovjek može da sija svojim svjetlom za društvo. Naš kulturni program će obuhvatiti što više ljudi, ne samo kao konzumente kulture, već i kao one koji aktivno učestvuju, to bi trebalo da donese novi doživljaj mjesta u gradu. Naslijeđe Temišvara će prožeti budućnost Evrope”.

Dominik Fric nije banatski Švaba. On je Nijemac iz Švarcvalda koji se doselio u Temišvar prije deset godina. Kaže da se zaljubio u grad. Prije dvije godine se kandidovao za gradonačelnika kao državljanin Njemačke i uvjerljivo pobijedio. On želi da njegov grad ima dugoročne koristi od projekta: „Nećemo da samo ispucamo jednogodišnji vatromet, već hoćemo da uradimo stvari koje su održive i imaju dugoročno pozitivno dejstvo na grad i život. Kada investiramo u kulturu, ulažemo time i u blagostanje lokalne zajednice”.

Uz kafu  gradonačelnik priča o tome da je Temišvar stotinama godina evropski grad, bio je to mnogo prije osnivanja Evropske unije. A tu je 1989. počela i pobuna protiv Čaušeskuovog režima. „Ljudi u Temišvaru znaju šta Evropa i njene vrijednosti znače. Oni takođe znaju da se za slobodu, pa i za evropsku slobodu mora boriti”, kaže gradonačelnik.

Ovdje je Evropa

Različitost se ogleda i u gradskoj arhitekturi. U centru su tri povezana trga, Trg opere ili Trg pobjede, Katedralni trg ili Trg ujedinjenja i Trg slobode. Sa balkona Opere je 1989. objavljeno oslobođenje od komunističke diktature. Impozantna zgrada jedina u Evropi ima pozorišta na tri jezika – na rumunskom, mađarskom i njemačkom. Blizu je i njemačka gimnazija koja nosi ime pjesnika rođenog u Banatu – Nikolasa Lenaua. U tu su gimanziju išla dva nobelovca: Herta Miler koja je dobila Nobelovu nagradu za književnost i Štefan Hel koji je pet godina kasnije isto priznanje dobio za hemiju. Na drugom kraju Operskog trga je rumunska pravoslavna Saborna crkva. Katolička katedrala se nalazi na Trgu ujedinjenja. U njoj se održavaju mise na rumunskom, mađarskom, njemačkom i latinskom. A na istom trgu je i Srpska saborna crkva sa zgradom Temišvarske eparhije. U centru su još i sinagoga kao i evangeličko-luteranska crkva. A na sve strane su prijatni restorani, kafei, knjižare i butici.

Gradske četvrti se bude

Vlad Taušans je odrastao u četvrti gdje je u 18. vijeku bila prva banatska štamparija, okolo su građeni mlinovi i pivnice. Tu su živjeli uglavnom Rumuni i Srbi, ali je bilo i Mađara, Jevreja, Nijemaca i Roma. Vlad je na čelu kancelarije za odnos sa javnošću Temišvara. Ponosno pokazuje obnovljene fasade zgrada iz različitih epoha. „U mom djetinjstvu je ovaj kraj bio poprilično pospan. Sada se doseljava sve više ljudi koji žele da pobjegnu od gužve u centru i ovdje žele da uživaju u vintedž-radnjama, novim kafeima i kulturnim zbivanjima".

Sa Vladom idemo na drugi kraj grada, u četvrt Josefin. Ovdje je tradicionalni pijačni trg koji privlači i stanovnike i turiste. U sklopu jednogodišnjeg projekta kulturne prijestonice Evrope u centru pažnje biće Lutkarsko pozorište i Studentski kulturni centar. Ranije je ovdje bila aktivna andergraund scena sa nekim od najboljih rok grupa. Pred starim vodotornjem smo se dogovorili da nas sačeka Simona Đura koja je pokrenula inicijativu „Naslijeđe Temišvara”. Ona i njeno udruženje se već godinama brinu o popisivanju, obnavljanju  i održavanju značajnih građevina. Vodotoranj je izgrađen 1910., a nije u upotrebi već pola vijeka. Planirano je da postane kulturni centar. Međutim, zbog krize je cijena građevinskog materijala eksplodirala. Otvaranje kasni nekoliko nedjelja. Simona kaže da u tom kraju grada nije bilo kulturne ponude, i da sadašnji projekat neće biti kraj: „Za nas je 2023. samo početak“. 

Ima mjesta i za alternativnu kulturu

Zvanično otvaranje projekta je planirano za februar. Mimo Obradov, autor i muzički kritičar iz srpske zajednice kaže da je to jedinstven događaj: „To je i priznanje temišvarskoj avangardi i kulturi andergraunda posljednjih godina i decenija”, kaže on. Objašnjava da globalizacija donosi opasnost uniformisanja kulture: „Raznolikost Temišvara ima šta da ponudi. Grad i cijeli region su primjeri kako EU treba da funkcioniše”.

Planirano je po 30 kulturnih zbivanja nedjeljno. Grad će ugostiti književne nobelovce poput Orhana Pamuka, Olge Tokarčuk, njemačkog filozofa Petera Sloterdijka, planiran je koncert orkestra Zapadnonjemačkog radija, sa dirigentom Kristijanom Mačelaruom, koji je inače rođen u Temišvaru. Biće organizovana i izložba međunarodno poznatog rumunskog kipara Konstantina Brankuzija.

Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na Instagramu