«Η επιστημονική έρευνα και η λογοτεχνία έχουν ένα κοινό: το διαρκές και επίμονο διάβασμα. Από το πρώτο βήμα μέχρι το τελικό αποτέλεσμα, είτε αυτό είναι επιστημονικό πόρισμα είτε λογοτεχνικό βιβλίο, απαιτούνται επεξεργασία και διορθώσεις, ξανά και ξανά». Αυτό πιστεύει ο Άκης Παπαντώνης, μοριακός βιολόγος και συγγραφέας, που με την πρώτη κιόλας νουβέλα του, τον «Καρυότυπο» (εκδόσεις Κίχλη, 2014) κατάφερε να τραβήξει την προσοχή αναγνωστών και κριτικών, γράφοντας στη γλώσσα της γενιάς του, αυτής των «επιστημονικών μεταναστών», όπως χαρακτηριστικά λέει ο ίδιος. Ο ήρωας του «Καρυότυπου» είναι ένας νέος βιολόγος/βιοχημικός που έχει φύγει από την Ελλάδα και συνεχίζει την έρευνά του σε μια πόλη της Μεγάλης Βρετανίας για να έρθει εν τέλει αντιμέτωπος όχι μόνο με την επιστήμη αλλά πολύ περισσότερο με τον ίδιο του τον εαυτό του, τη μοναξιά και άλλες υπαρξιακές αναζητήσεις.

Αθήνα, Οξφόρδη, Κολωνία

Ο ήρωας του «Καρυότυπου» έχει πολλά κοινά με τον συγγραφέα του. Αναπόφευκτα, όπως λέει ο Άκης Παπαντώνης. Kαι τα δικά του βήματα μοιάζουν άλλωστε με την πορεία ενός τυπικού μοναχικού ερευνητή στα θαυμαστά πανεπιστήμια της Εσπερίας. Γεννήθηκε το 1978 στην Αθήνα, ανήκει δηλαδή στη γενιά που πέρασε από το λύκειο των «δεσμών», όπως λέει, και ήδη από μαθητής σε δημόσιο σχολείο ήθελε να ασχοληθεί με τις επιστήμες υγείας. Πέρασε στο τμήμα Βιολογίας, αρχικά στη Θεσσαλονίκη κι έπειτα στην Αθήνα, από όπου και πήρε το πτυχίο, το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό του. «Από τα πρώτα κιόλας μαθήματα κατάλαβα ότι θέλω να μείνω στη Βιολογία», θυμάται. Τα πράγματα πήραν στη συνέχεια τον δρόμο τους, με κατεύθυνση αυτή τη φορά προς τον αγγλοσαξονικό κόσμο, παρά το ότι σχεδόν ποτέ μέχρι τότε δεν είχε βγει από την Ελλάδα. Στην Οξφόρδη έκανε τη μεταδιδακτορική του έρευνα για τεσσεράμιση χρόνια πάνω στη γονιδιακή ρύθμιση, η οποία στη συνέχεια του άνοιξε το δρόμο για τη θέση επίκουρου καθηγητή στο Kέντρο Μοριακής Ιατρικής (CMMC) του Πανεπιστημίου της Κολωνίας.

Από το 2013 διευθύνει εκεί το δικό του εργαστήριο με αντικείμενο τη μελέτη και κατανόηση των μηχανισμών της κυτταρικής γήρανσης και ει δυνατόν την παρέμβαση σε αυτούς. Η έρευνα της ομάδας του εστιάζει στο ερώτημα κατά πόσο «η τρισδιάστατη διαμόρφωση του DNA στους πυρήνες των ανθρώπινων κυττάρων αλλάζει με την κυτταρική γήρανση. Με άλλα λόγια αλλάζει επειδή γερνούν τα κύτταρα ή επειδή αλλάζει αυτή η διαμόρφωση τα κύτταρα γερνούν;». Ένα σύχγρονο αντικείμενο μελέτης, αν σκεφτεί κανείς ότι το big bang στον τομέα της τρισδιάστατης διαμόρφωσης του DNA έγινε μόλις την περίοδο 2002-2009. Στο πεδίο της κυτταρικής γήρανσης η αποκωδικοποίηση των μηχανισμών που τη ρυθμίζουν ενδέχεται μάλιστα να οδηγήσει μελλοντικά σε εφαρμογές για την αντιμετώπιση ασθενειών όπως ο καρκίνος ή οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες.

«Η λογοτεχνία είναι καθημερινή ανάγκη»

Όμως πώς συνδυάζεται η απαιτητική έρευνα αιχμής και μάλιστα σε ένα άκρως ανταγωνιστικό και αποστειρωμένο ακαδημαϊκό περιβάλλον όπως το γερμανικό με τη λογοτεχνία; Πώς είναι δυνατό μέσα σε μια μέρα να χωρέσει κανείς επιστήμη και τέχνη; «Κάποτε ένας καθηγητής στην Οξφόρδη μου είπε: "Θα τα πας πολύ καλά ως ερευνητής αλλά θα πρέπει να αφήσεις τη λογοτεχνία. Δεν χωράνε μαζί αυτά τα δύο πράγματα. Θα αφοσιωθείς μόνο στην έρευνα". Του είπα "όχι", γιατί η μόνη απόδρασή μου από την πυκνή επιστημονική καθημερινοτητα είναι η λογοτεχνία», λέει ο Άκης Παπαντώνης εμφατικά, συμπληρώνοντας ότι για αυτόν «η λογοτεχνία είναι καθημερινή ανάγκη». Τόσο η συγγραφή όσο και η ανάγνωση, την οποία θεωρεί εξίσου σημαντική διαδικασία. Όπως υπογραμμίζει άλλωστε με κάθε ευκαιρία, η σχέση του με τη λογοτεχνία ξεκίνησε από την σκοπιά του αναγνώστη.

Η συγγραφή προέκυψε αργότερα, όταν όντας διδακτορικός φοιτητής αποφάσισε αυθόρμητα να παρακολουθήσει σεμινάρια δημιουργικής γραφής στο ΕΚΕΒΙ. Μπήκε αμέσως στο τμήμα «προχωρημένων» και με άγνοια κινδύνου, πριν από σχεδόν δέκα χρόνια, άρχισε να γράφει τον «Καρυότυπο». Τότε βρισκόταν ήδη στην Αγγλία, γεγονός που τον κινητοποίησε ακόμη περισσότερο να ασχοληθεί σοβαρά με τη συγγραφή και δη στα ελληνικά, παρόλο που, όπως λέει ο ίδιος, επιστημονικά γράφει και σκέφτεται στα αγγλικά. «Ζώντας στο εξωτερικό, η σχέση μου την ελληνική γλώσσα διατηρείται μέσα από το γράψιμο. Επιλέγω να γράφω λογοτεχνία στα ελληνικά γιατί δεν γίνεται να αποδώσεις τις λεπτές αποχρώσεις της μητρικής γλώσσας σε μια άλλη», εξηγεί ο ίδιος.

Στο μεταξύ ο Άκης Παπαντώνης ασχολείται επίσης με τη μετάφραση και τη λογοτεχνική κριτική, γράφοντας κάθε τόσο κριτικά σημειώματα για ελληνικά και ξενόγλωσσα βιβλία. Και μέσα σε όλα ετοιμάζει ήδη το επόμενο βιβλίο του, το οποίο φιλοδοξεί να μεταφέρει τους αναγνώστες στο Πριπιάτ, την πόλη-δορυφόρο του Τσέρνομπιλ όπου ζούσαν εργαζόμενοι του πυρηνικού σταθμού, μια μέρα πριν το μοιραίο πυρηνικό δυστύχημα. Θα είναι με έναν δικό του τρόπο ένα βιβλίο για τη μνήμη και τις σχέσεις των παλιών με τις νεότερες γενιές, για το παρελθόν των παππούδων που προοιωνίζεται το μέλλον τον εγγονών. Κι όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Άκης Παπαντώνης πρόκειται τελικά για αυτό που ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ έγραφε στην «Τρικυμία» περί παρελθόντος και μέλλοντος: «What is past is prologue».

Δήμητρα Κυρανούδη