Ήταν μια διαφορετική τελετή μνήμης. Πρώτον, εξαιτίας της πανδημίας, μεταδόθηκε μέσω διαδικτύου για το ευρύ κοινό. Δεύτερον, για πρώτη φορά μαζί εκπρόσωποι του Κεντρικού Συμβουλίου Σίντι και Ρομά, του Κεντρικού Συμβουλίου Γερμανών Εβραίων και της Ευαγγελικής Εκκλησίας της Γερμανίας, τίμησαν τα θύματα του Ολοκαυτώματος στο Άουσβιτς. «Το χρωστάμε στα θύματα. Το Άουσβιτς είναι ένα μεγάλο νεκροταφείο για εμάς αλλά και για την εβραϊκή μειονότητα», ανέφερε στη DW o Ρομάνι Ρόζε, πρόεδρος του Κεντρικού Συμβουλίου Σίντι και Ρομά. Μαζί με τον Γιόζεφ Σούστερ, πρόεδρο του Κεντρικού Συμβουλίου Εβραίων Γερμανίας, και τον Χάινριχ Μπέντφορντ – Στρομ, επικεφαλής του Συμβουλίου της Ευαγγελικής Εκκλησίας, απέτισαν φόρο τιμής για τους 20.000 Σίντι και Ρομά που δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς. Η 2α Αυγούστου έχει καθιερωθεί μετά από απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ως Ευρωπαϊκή Ημέρα για το Ολοκαύτωμα των Σίντι και Ρομά. Η Πολωνία ήταν η πρώτη χώρα που καθιέρωσε να τιμά αυτή την ημέρα.

Και σήμερα υφέρπει ο «ρατσιστικός εθνικισμός»

Πρόσφατα ο Ρομάνι Ρόζε, σε άρθρο του που φιλοξένηε η DW, υπογράμμισε ότι δεν αρκεί μόνο η μνήμη αλλά πρέπει καθημερινά να μαχόμαστε για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του ρατσισμού και ειδικότερα του «ρατσιστικού εθνικισμού», που έχει αρχίσει να ξυπνά και σήμερα σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις, ανέφερε ο Ρόζε, προτρέποντας από το Άουσβιτς τους πολίτες «να υπερασπίζονται τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου και να απορρίπτουν με σαφήνεια τον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό και τις διακρίσεις σε βάρος των Ρομά και των Σίντι». Ο Βλάντισλαβ Κβιαντόφσκι, εκπρόσωπος συλλόγου Ρομά, ο οποίος έχασε συγγενείς σε ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και γκέτο ανέφερε: «Ακόμη δεν μπορώ συνειδητοποιήσω ότι όλη αυτή η φρίκη συνέβη στο όχι πολύ μακρινό παρελθόν. Υπήρχε τεράστιο μίσος για ανθρώπους που ήταν διαφορετικοί, που ζούσαν διαφορετικά ή μιλούσαν διαφορετική γλώσσα. Τίποτα από όλα αυτά δεν πρέπει να ξανασυμβεί».

Ηχηρό μήνυμα για το μέλλον

Από την πλευρά της Γερμανικής Ευαγγελικής Εκκλησίας ο Χάινριχ Μπέντφορντ – Στρομ τόνισε ότι στόχος της κοινής παρουσίας στην τελετή μνήμης στο Άουσβιτς ήταν «να σταλεί ένα ηχηρό μήνυμα για το μέλλον». Ήταν η πρώτη φορά που ο ίδιος αλλά και η πρώτη φορά που επικεφαλής του Συμβουλίου της Ευαγγελικής Εκκλησίας βρίσκεται σε μια τέτοια τελετή μνήμης στο Άουσβιτς. «Μένω άναυδος με το πώς άνθρωποι μπόρεσαν να κάνουν όλα αυτά σε ανθρώπους» ανέφερε στη DW. O Γερμανός θεολόγος αναφέρθηκε και στον αμφιλεγόμενο ρόλο της Ευαγγελικής Εκκλησίας κατά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο: «Επί αιώνες η χριστιανική θρησκεία καλλιέργησε έναν αντι-ιουδαϊσμό, γεγονός που έδωσε πρόσφορο έδαφος στους αντισημίτες να καταχραστούν την χριστιανική θεολογία». Ωστόσο όπως παρατηρεί, μετά το Ολοκαύτωμα αναπτύχθηκε μια θεολογική προσέγγιση, απαλλαγμένη από τέτοια στοιχεία. 

Τελετή μνήμης χωρίς επιζώντες

Στις μέρες μας οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος γίνονται ολοένα λιγότεροι. Ο Έντβαρντ Πατσκόφσκι είναι ο τελευταίος επιζών Ρομά στην Πολωνία που έζησε τις φρικαλεότητες στο Άουσβιτς. Η βεβαρημένη υγεία του δεν του επέτρεψε να ταξιδέψει φέτος στο Άουσβιτς. Ο Πατσκόφσκι είχε μεταφερθεί στο Άουσβιτς σε ηλικία 12 ετών ως πολιτικός κρατούμενος. «Δεν είχα ιδέα γιατί με χτυπούσαν» είχε πει. Επέζησε από τύχη επειδή δεν διασταυρώθηκε η καταγωγή του. Ο ίδιος είναι ένας από τους 23.000 Ρομά που μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς από διάφορες χώρες. Επέζησαν μόνο 3.000. Οι Σίντι και Ρομά ήταν η τρίτη σε μέγεθος ομάδα που εξοντώθηκε στο Άουσβιτς, μετά τους Εβραίους και τους Πολωνούς. «Πρέπει να αισθανόμαστε ντροπή ως Γερμανοί που χρειάστηκαν δεκαετίες για να αναγνωρισθούν οι Σίντι και οι Ρομά θύματα του Ολοκαυτώματος» ανέφερε σε βιντεοσκοπημένο μήνυμα ο πρόεδρος της γερμανικής Βουλής Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.

Η 2α Αυγούστου έχει επιλεγεί ως ημέρα μνήμης για την εξόντωση των Σίντι και Ρομά, διότι το βράδυ της 2ας προ την 3η Αυγούστου 1944 οι τελευταίοι 4.300 κρατούμενοι (άνδρες, γυναίκες και παιδιά) του λεγόμενου «στρατοπέδου των τσιγγάνων» δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Οι κρατούμενοι προσπάθησαν να εξεγερθούν με αυτοσχέδια όπλα, αλλά οι επικεφαλής των SS κατέπνιξαν την αντίσταση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρώτη εξέγερση των Ρομά στο Άουσβιτς είχε ήδη προηγηθεί τον Μάιο του ίδιου έτους.

Συνολικά στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου, πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι δολοφονήθηκαν από τους ναζί. Το Ολοκαύτωμα κόστισε τη ζωή σε 6 εκατομμύρια Εβραίους και 500.000 Σίντι και Ρομά. Όπως δήλωσε στη DW ο Γιόζεφ Σούλτερ από το Κεντρικό Συμβούλιο Εβραίων: «Βιώνουμε και σήμερα μια κατάσταση στην οποία ο εθνικισμός, ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός εξαπλώνονται ξανά στην Ευρώπη. Σε τι απάνθρωπες πράξεις μπορεί να οδηγήσουν γίνεται σαφές μια μέρα όπως είναι η 2α Αυγούστου».

Μαγκνταλένα Γκβοντζ Πάλοκατ

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη