«Ο θησαυρός των Ναζί» ήταν το τίτλος που έδωσαν πολλά ΜΜΕ όταν έγινε γνωστή η ανακάλυψη της συλλογής Γκούρλιτ.

Πέντε χρόνια μετά την κατάσχεση της συλλογής του Γκούρλιτ, που περιλαμβάνει και έργα που είχαν κλαπεί κατά την περίοδο του ναζιστικού καθεστώτος από τους νόμιμους δικαιούχους, οι πίνακες βλέπουν επιτέλους το φως της δημοσιότητας. Σε μια διπλή έκθεση που πραγματοποιείται ταυτόχρονα τον Νοέμβρη στη Βόννη και τη Βέρνη με τίτλο «Απογραφή Γκούρλιτ» παρουσιάζονται για πρώτη φορά περίπου 450 έργα από τη περιβόητη συλλογή.

Το 2012 πάνω από 1500 έργα που περιλαμβάνουν πίνακες των Μονέ, Σεζάν, Ρενουάρ, Ντιξ, Νόλντε και Μπέκμαν βρέθηκαν στο διαμέρισμα του Γκούρλιτ στο Μόναχο και αργότερα στη μονοκατοικία του στο Σάλτσμπουργκ. Πολλά από αυτά σε πολύ κακή κατάσταση. Έτσι για παράδειγμα ο πίνακας «Η γέφυρα του Βατερλό» (1903) του Μονέ, όπως και άλλα έργα, βρέθηκε εν μέρει μουχλιασμένος.

Το 2014 ο Γκούρλιτ απεβίωσε και παραχώρησε τη συλλογή του στο Μουσείο Τέχνης της Βέρνης. Γεγονός που προκάλεσε έκπληξη σε πολλούς. Μετά την ολοκλήρωση της έκθεσης όλα τα έργα θα επιστραφούν πάλι εκεί.

Το μυστήριο της συλλογής Γκούρλιτ

Παρ' όλο που έχουν γίνει μακροχρόνιες έρευνες δεν έχει δοθεί απάντηση στο ερώτημα πόσα έργα από τη συλλογή του Κορνέλιους Γκούρλιτ είχαν κλαπεί κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το ερώτημα αυτό προκύπτει εύλογα αν αναλογιστεί κανείς την περίπλοκη σχέση που είχε ο πατέρας του, ο Χίλντεμπραντ Γκούρλιτ, με το ναζιστικό καθεστώς. Ο Χ. Γκούρλιτ ήταν ένας από τους εμπόρους έργων τέχνης του Χίτλερ και είχε αποκτήσει τη συλλογή υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες και μάλλον όχι νόμιμες. Την ίδια ώρα όμως είχε και γιαγιά εβραϊκής καταγωγής, κάτι που για ένα διάστημα τον έκανε να βρεθεί ο ίδιος στο στόχαστρο των Ναζί. Ο Γκούρλιτ είχε προσφέρει τις υπηρεσίες του ως έμπορος έργων τέχνης στους Ναζί, ενδεχομένως για να αποφύγει τις διώξεις. Μάλιστα κατά την εποχή του ναζιστικού καθεστώτος κατάφερε να ανέλθει σημαντικά επαγγελματικά. Ακόμη όμως και μετά τον πόλεμο συνέχισε να εργάζεται ως διευθυντής μουσείου και του επεστράφη η συλλογή του που είχε κατασχεθεί από τον αμερικανικό στρατό.

Οι ερευνητές που κλήθηκαν να διαπιστώσουν κατά πόσο η συλλογή του Γκούρλιτ είχε αποκτηθεί με νόμιμα μέσα ανακάλυψαν ότι στη συλλογή βρίσκονται έργα διωχθέντων εβραίων συλλεκτών και ότι ο Γκούρλιτ είχε πλαστογραφήσει πιστοποιητικά προέλευσης. Στην έκθεση της Βόννης και μόνο υπάρχουν σχετικές ενδείξεις για περίπου 250 έργα. Επισήμως μέχρι σήμερα μόνο έξι έργα θεωρούνται προϊόντα κλοπής από τους ερευνητές. Τέσσερα έργα των Ματίς, Πισαρό, φον Μέντσελ και Λίμπερμαν επεστράφησαν στις οικογένειες των δικαιούχων.

Οι έρευνες συνεχίζονται και δεν αποκλείεται να επιστραφούν κι άλλα έργα.

Γιατί στο Μουσείο της  Βέρνης;

Μένει όμως το ερώτημα γιατί ο Κορνέλιους Γκούρλιτ άφησε την πολύτιμη κληρονομιά του στο ελβετικό μουσείο. Ο γερμανός συλλέκτης διατηρούσε στενούς δεσμούς με τη χώρα και την τοπική καλλιτεχνική σκηνή. Δεσμοί που ενδέχεται να έχουν τις ρίζες τους σε παλαιότερες εποχές, αφού η Ελβετία ήταν η αγορά στην οποία κατέληγαν κλεμμένα έργα από τη ναζιστική Γερμανία και τις υπό κατοχή περιοχές. Επιπλέον μετά τις αποκαλύψεις και όπως δηλώνουν άνθρωποι από το περιβάλλον του, ο Γκούρλιτ φέρεται να ήταν δυσαρεστημένος από τον τρόπο με τον οποίο η Γερμανία αντιμετώπισε το ζήτημα και τον ίδιο.

Σίγουρα για το κοινό της Βόννης και της Βέρνης η έκθεση είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να θαυμάσει από κοντά τα έργα των μεγάλων καλλιτεχνών που μέχρι τώρα βρίσκονταν κρυμμένα στα ντουλάπια του αμφιλεγόμενου συλλέκτη.

dpa /Αλεξάνδρα Κοσμά