Ως ομοφυλόφιλος στρατιώτης στον πόλεμο απέναντι στους Ρώσους εισβολείς, ο Ολεξάντερ έχει βιώσει διάφορες εμπειρίες στις μονάδες όπου έχει βρεθεί. «Όταν κατά το τέλος της εκπαίδευσης εξωτερίκευσα τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό, οι συστρατιώτες μου είπαν απλώς ότι το γνώριζαν εξ αρχής. Ήταν οκ για όλους», λέει ο 21χρονος Ουκρανός χαμογελώντας. «Όμως εδώ που βρίσκομαι τώρα, υπάρχει μία ομοφοβική ατμόσφαιρα, γι’ αυτό και προτιμώ να μην λέω πως είμαι γκέι». Ο Ολεξάντερ, ο φίλος του οποίου βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του μετώπου, είναι μέλος μίας ένωσης που υπερασπίζεται τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων μελών του στρατού.

Ο νεαρός άνδρας από το Ντνίπρο, που βρίσκεται στον στρατό εδώ και τέσσερις μήνες, παρατηρεί μία αλλαγή στην ουκρανική κοινωνία. Πολλοί άνθρωποι δέχονται κάλλιστα το ότι στην άμυνα της χώρας τους απέναντι στη ρωσική εισβολή συμβάλλουν και ομοφυλόφιλοι. «Υπάρχει μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή, διότι υπάρχει ένας κοινός εχθρός», εξηγεί ο Ολεξάντερ. Για εκείνον κρίσιμη είναι η στάση των μέσων ενημέρωσης, τα οποία αναφέρονται ανοιχτά στη συναναστροφή με τις λεσβίες, τους γκέι, τους αμφιφυλόφιλους και τους τρανς, γεγονός που συμβάλλει στο να γίνει η κοινωνία πιο ανεκτική.

Αλλαγή στη δυναμική του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος

Κατά τον ακτιβιστή Μαξίμ Ποταπόβιτς, η ρωσική εισβολή άλλαξε αισθητά τη δυναμική του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος στην Ουκρανία. Ο Ποταπόβιτς, ο οποίος έχει βιώσει την εχθρότητα από ακροδεξιούς και έχει παρεμποδιστεί κατά την ακτιβιστική του δράση από τις αρχές, υποστηρίζει πως η θέση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων έχει βελτιωθεί, τονίζοντας ότι σε αυτό έχουν συμβάλει και «οι διπλωμάτες της Δύσης, οι οποίοι μας υποστηρίζουν πολιτικά».

Η ουκρανική κυβέρνηση έχει επιπλέον συνειδητοποιήσει πως η προστασία των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+ αποτελεί προϋπόθεση για την ενδεχόμενη ένταξη της χώρας στην Ε.Ε. «Μέσω της προβολής έρχεται και η αποδοχή», λέει ο ακτιβιστής, εκπρόσωπος της οργάνωσης LGBT Military, στην οποία ανήκουν περίπου 300 στρατιώτες. Τα μέλη της συνομιλούν μέσω ενός κλειστού chat group για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και οργανώνουν δράσεις. «Πολλοί μιλούν πλέον ανοιχτά για τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, επειδή ο πόλεμος θέτει και υπαρξιακά ερωτήματα στο προσκήνιο», εξηγεί ο Ποταπόβιτς.

Η οργάνωση ασχολείται πρωτίστως με το πώς οι συνθήκες διαβίωσης των ομοφυλόφιλων ζευγαριών θα μπορούσαν να βελτιωθούν μέσω μίας νομοθεσίας για τη συμβίωση. Τέτοιες συζητήσεις έμοιαζαν για καιρό αδύνατες, λόγω των ανοιχτά ομοφοβικών τοποθετήσεων εκ μέρους συντηρητικών πολιτικών και κυρίως λόγω της αντίστασης των εκκλησιών. Όμως παρά τον πόλεμο η queer κουλτούρα μπόρεσε να αναπτυχθεί στο Κίεβο – χάρη και στα πολυάριθμα club, όπως λέει ο Ποταπόβιτς.

«Είναι παράδοξο, όμως με τον πόλεμο της Ρωσίας που στρέφεται επίσης εναντίον κάθε δυτικού στοιχείου και ενάντια στην ελευθερία, υπάρχει μία ιστορική ευκαιρία να αποκτήσουμε περισσότερα δικαιώματα», λέει ο ειδικός σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων Αντρίι Κράβτσουκ της ΛΟΑΤΚΙ+ οργάνωσης Nash Svit Center στο Κίεβο. «Η υποψηφιότητα για ένταξη στην Ε.Ε. λειτουργεί για την Ουκρανία ως κινητήριος δύναμη, όλα εξελίσσονται τώρα πιο γρήγορα, επειδή υπάρχει και ένα επιπλέον κίνητρο για τους πολιτικούς μας: το να γίνουμε κράτος-μέλος της Ε.Ε.» Ο 54χρονος από το Λουάνσκ της ανατολικής Ουκρανίας είναι μεταξύ των πιο γνωστών ακτιβιστών της χώρας.

Πρόκειται όντως για μία κοινωνική αλλαγή;

Πριν τον πόλεμο εκδηλώνονταν στην Ουκρανία τάσεις προς μία αντι-φιλελεύθερη ιδεολογία όπως αυτή που υπάρχει στη Ρωσία. «Οι πολιτικοί μας όμως έχουν σταματήσει όμως να προβαίνουν ανοιχτά σε ομοφοβικές δηλώσεις, καθώς δεν θέλουν να θεωρηθούν ως φίλοι ή πράκτορες της Ρωσίας», λέει ο Κράβτσουκ, αναφερόμενος στον τρόπο με τον οποίο η Μόσχα αντιμετωπίζει τους ομοφυλόφιλους και τους τρανς. Μόλις τώρα θέσπισε η ρωσική κυβέρνηση έναν νόμο που απαγορεύει την αλλαγή φύλου. «Γι’ αυτό είναι σημαντικό η χώρα μας να κερδίσει αυτόν τον πόλεμο, ώστε να μπορούμε να ζήσουμε ελεύθεροι».

Ο Κράβτσουκ επισημαίνει ακόμη ότι τα εγκλήματα μίσους και οι διακρίσεις σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ ατόμων έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια, λόγω και ορισμένων νομοθεσιών που θεσπίστηκαν προσφάτως. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις του Διεθνούς Ινστιτούτου για τη Κοινωνιολογία η ουκρανική κοινωνία πράγματι βιώνει μία αλλαγή. 67,3% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα θα έπρεπε να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους – σε δημοσκόπηση του 2016 το εν λόγω ποσοστό ήταν 33,4%. Αντιστοίχως αυξήθηκε και η στήριξη για τη νομική καθιέρωση του συμφώνου συμβίωσης, φτάνοντας τώρα στο 28%, ενώ το 2016 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόλις 4,8%.

Ο πρόεδρος Ζελένσκι επεσήμανε επί του ζητήματος ότι μία συνταγματική τροποποίηση, απαραίτητη για τη θέσπιση διατάξεων που θα επιτρέπουν την ομοφυλοφιλική συμβίωση, δεν μπορεί να λάβει χώρα εν καιρώ πολέμου. Παρ’ όλα αυτά δήλωσε ότι με την ευρεία υποστήριξη της κυβέρνησης θα προετοιμάσει μία σχετική πρωτοβουλία και μέχρι τον Δεκέμβριο το Υπουργείο Δικαιοσύνης πρέπει να προτείνει ένα σχετικό σχέδιο νόμου. Πάντως στην κριτική πως η αποτυχία αναγνώρισης των ομόφυλων ζευγαριών αντίκειται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το Κίεβο δεν αντέδρασε.

«Πολεμάω για τη ζωή σε μία ελεύθερη Ευρώπη»

Ο στρατιώτης Ολεξάντερ πολεμάει για τη ζωή σε μία ελεύθερη Ευρώπη. «Φυσικά θέλω μία επιβράβευση και έναν γάμο με τον φίλο μου», λέει. Ένας νόμος για τη συμβίωση θα έχει έτσι πρακτική σημασία. «Εάν ένας εκ των δύο μας τραυματιστεί ή σκοτωθεί στον πόλεμο ή πιαστεί αιχμάλωτος, ο άλλος δεν θα το μάθαινε ποτέ», λέει ο Ολεξάντερ. Δικαίωμα πληροφόρησης έχουν επί του παρόντος μόνο οι συγγενείς.

Η νομοθεσία για τη συμβίωση είναι απαραίτητη, ώστε σε περίπτωση τραυματισμού να μπορεί ο ένας να επισκεφθεί τον άλλον στο νοσοκομείο και να τον φροντίσει. Και στην περίπτωση του θανάτου να μπορεί να λάβει κρατική αποζημίωση και την κληρονομιά του συντρόφου του. Ο Ολεξάντερ ελπίζει όμως πρωτίστως σε περισσότερα δικαιώματα, ώστε οι ομοφυλόφιλοι στρατιώτες να μπορούν, παρά τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, να κάνουν καριέρα στον στρατό.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς