Ήταν δίχως αμφιβολία ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της έβδομης τέχνης στην Πολωνία, με μια θαυμαστή καριέρα που ξεπέρασε τις έξι δεκαετίες συνεχούς κινηματογραφικής παραγωγής και πολλές διεθνείς διακρίσεις στο ενεργητικό του: Χρυσός Φοίνικας στις Κάννες το 1981 με τον «Άνθρωπο από Σίδερο», τιμητικό Όσκαρ για τη συνολική του προσφορά το 2000 και αντίστοιχα τιμητική Χρυσή Άρκτος το 2006 στη Μπερλινάλε. Ο Βάιντα σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή της πολωνικής αλλά και ευρωπαϊκής κινηματογραφίας.

Η συνείδηση ενός έθνους

Το έργο του Βάιντα είναι μνημειώδες, μοιάζει με μια ενδελεχή σπουδή πάνω στην ανθρώπινη φύση και την ακαμψία που την διέπει. Ο ίδιος ήταν σε όλη του τη ζωή βαθιά πολιτικοποιημένος και όταν τιμήθηκε με Όσκαρ από την Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου δεν δίστασε να εκφωνήσει έναν συναισθηματικά φορτισμένο πολιτικό λόγο. Ευχαρίστησε για την υποστήριξη προς την Πολωνία «η οποία επέστρεψε στην οικογένεια των δημοκρατικών χωρών, στον δυτικό κόσμο και τους θεσμούς του», απευθύνοντας έκκληση στον κόσμο για εμβάθυνση της αλληλεγγύης, της αγάπης και της συνεργασίας μεταξύ των λαών.

Κυρίαρχο θέμα στην κινηματογραφία του Βάιντα ήταν το πολωνικό παρελθόν και παρόν. Ο ίδιος συχνά αποκαλούνταν «ζωγράφος του πολωνικού κινηματογράφου», μια σαφής αντιπαραβολή προς τον Γιαν Ματέικο, τον σημαντικότερο πολωνό ζωγράφο του 19ου αιώνα  και βασικό εκπρόσωπο της πολωνικής ιστορικής και εθνικής ζωγραφικής. Υπάρχει βέβαια μια βασική διαφορά μεταξύ τους: ενώ ο Ματέικο αποτύπωνε στον καμβά ένδοξες νίκες, ο Βάιντα επέμενε στην ανάδειξη των στιγμών ήττας. Η πολωνική ιστορία από τον 19ο μέχρι τα χρόνια της «Αλληλεγγύης» του Λεχ Βαλέσα κυριαρχεί στο έργο του Βάιντα.

Η Πολωνική Σχολή Κινηματογράφου

Ο Βάιντα γεννήθηκε το 1926 στο Σουβάλκι, στα ρωσοπολωνικά σύνορα. Ήταν γιος ενός αστυνομικού και μιας δασκάλας. Ο Β´ Παγκόσμιος Πόλεμος σταμάτησε βίαια την παιδική αθωώτητα του μικρού Αντρέι, όταν χάθηκαν τα ίχνη του πατέρα του. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1950 ο Αντρέι Βάιντα έμαθε ότι πατέρας του είχε δολοφονηθεί από τους Σοβιετικούς. Την περίοδο της ναζιστικής κατοχής ζούσε στην Κρακοβία κι εργαζόταν σαν σιδεράς και κλειδαράς. Στον ελεύθερο χρόνο του όμως ζωγράφιζε.

Η αγάπη του για τις τέχνες τον οδήγησε το 1949 στη διάσημη Ακαδημία Τεχνών της Κρακοβίας και στη συνέχεια συνέχισε τις σπουδές του στη νεοϊδρυθείσα τότε Ακαδημία Κινηματογράφου του Λοτς. Το 1954 έκανε το ντεμπούτο του στο σινεμά με την ταινία «Γενιά», μια ταινία για τη ζωή των νέων της Βαρσοβίας την περίοδο της ναζιστικής κατοχής.

Ακολούθησε μια θριαμβευτική πορεία και σύντομα έγινε γνωστός στην Ευρώπη και τον κόσμο, εκπροσωπώντας τη λεγόμενη «Πολωνική Σχολή Κινηματογράφου». «Στάχτες και Διαμάντια», «Κανάλ», «Ο άνθρωπος από μάρμαρο», «Ο άνθρωπος από σίδερο», «Κατίν», «Ο Πιλάτος και οι άλλοι», «Μια αγάπη στη Γερμανία» είναι μερικές μόνο από τις ταινίες του που άφησαν εποχή. Μια από τις τελευταίες του ταινίες αναφέρεται στη ζωή του Λεχ Βαλέσα, του μεγάλου πολωνού ηγέτη που σφράγισε την αναίμακτη, δημοκρατική μετάβαση από τη σοβιετική εποχή στη σύγχρονη πολωνική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η τελευταία του ταινία, τα γυρίσματα της οποίας ξεκίνησαν το 2014, έχει τον τίτλο «Μετείκασμα» (Powidoki) και πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό το 2016. Ο Αντρέι Βάιντα «έφυγε« σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 90 ετών.

Κ. Ντομαγκάλα- Περέιρα, Ροζάλια Ρομάνιετς / Δ. Κυρανούδη