Ο αριθμός των προσφύγων σε όλον τον κόσμο έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο. Σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών περισσότεροι από 80 εκατομμύρια άνθρωποι, πάνω από το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού, έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, αναζητώντας ασφαλές καταφύγιο. Δεν θέλουν όλοι να έρθουν στην Ευρώπη, ωστόσο η μεταναστευτική πίεση προς τη γηραιά ήπειρο παραμένει υψηλή, παρά την πρόσκαιρη ανακοπή λόγω κορωνοϊού. Θεωρητικά είναι σαφές το ευρωπαϊκό καθεστώς παροχής ασύλου καθώς, σύμφωνα με τον Κανονισμό του Δουβλίνου, αρμόδια για την εξέταση της σχετικής αίτησης είναι η πρώτη χώρα εισόδου στην ΕΕ. Για ευνόητους γεωγραφικούς λόγους, πρόκειται κυρίως για την Ελλάδα και την Ιταλία.

Ωστόσο, μετά τις δραματικές εξελίξεις στην περίοδο 2015-2016 με τις συνεχείς αφίξεις προσφύγων και μεταναστών, έγινε σαφές ότι το ισχύον νομικό πλαίσιο δεν είναι βιώσιμο. Προ ημερών εκπρόσωπος του γερμανικού υπουργείου Εσωτερικών επανέλαβε ότι "το σύστημα παροχής ασύλου δεν λειτουργεί πλέον. Δεν επαρκούν οι επί μέρους βελτιώσεις, απαιτείται μία καινούρια αρχή". Εδώ και χρόνια η Γερμανία, χώρα που έχει δεχθεί για μόνιμη εγκατάσταση τους περισσότερους πρόσφυγες από το καλοκαίρι του 2015, ζητεί επιτακτικά μία αλλαγή του σημερινού καθεστώτος με στόχο τον δίκαιο διαμοιρασμό των νεοαφιχθέντων σε όλα τα κράτη-μέλη. Το καλοκαίρι του 2016 η Κομισιόν είχε καταθέσει σχετικές προτάσεις, οι οποίες όμως προσέκρουσαν σε έντονες αντιδράσεις, ιδιαίτερα στις αποκαλούμενες "χώρες του Βίζεγκραντ" (Πολωνία, Ουγγαρία Τσεχία, Σλοβακία).

Νέα αρχή λόγω γερμανικής προεδρίας;

Καθώς η Γερμανία αναλαμβάνει την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ στο δεύτερο εξάμηνο του 2020, όλα δείχνουν ότι το Βερολίνο θα ανακινήσει και πάλι το θέμα. Ανθρωπιστικές οργανώσεις καλούν τη γερμανική κυβέρνηση να προχωρήσει σε αυτή την κατεύθυνση, αλλά δεν συμφωνούν με την πιο σημαντική "μεταρρυθμιστική πρόταση" που καταθέτει ο υπουργός Εσωτερικών Χορστ Ζέεχοφερ. Δίνοντας προτεραιότητα στην αποτροπή, ο Ζέεχοφερ προτείνει μία "προκαταρτική εξέταση" όλων των αιτήσεων για άσυλο στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, η οποία θα επέτρεπε την είσοδο στην Ευρώπη σε όσους "έχουν πιθανότητα να λάβουν άσυλο" και θα απέρριπτε αμέσως όλους τους υπόλοιπους. Ο Πάτρικ Ζένσμπουργκ, στέλεχος των κυβερνώντων Χριστιανοδημοκρατών (CDU) με ειδίκευση σε θέματα εσωτερικής πολιτικής, δηλώνει στην Deutsche Welle ότι αυτή η "προκαταρτική εξέταση" είναι σημαντική, αν θέλουμε να αντιμετωπιστεί η παράτυπη μετανάστευση.

Διαφορετική άποψη εκφράζει η Βίμπκε Γιούντιτ, εκπρόσωπος της οργάνωσης Pro Asyl, που υποστηρίζει ότι κατ' αυτόν τον τρόπο δεν διασφαλίζεται μία δίκαιη και αμερόληπτη διαδικασία. "Από την εξέταση της αίτησης ασύλου προκύπτει αν ο ενδιαφερόμενος διώκεται πραγματικά, μπορεί να είναι μία απόφαση ζωής και θανάτου", λέει η ίδια στην Deutsche Welle. "Γι αυτό χρειαζόμαστε μία διαδικασία, στην οποία ο αιτών άσυλο θα έχει επαρκή χρόνο, ώστε να εξηγήσει αναλυτικά τα επιχειρήματά του και αυτό δεν συμβαίνει με τις προτάσεις Ζέεχοφερ". Από την πλευρά του ο Πάτρικ Ζένζμπουργκ υποστηρίζει ότι κάθε αίτηση ασύλου κρίνεται ξεχωριστά και αυτό δεν να αλλάζει, ούτε νομιμοποιούνται οι παράνομες επαναπροωθήσεις μεταναστών. "Οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα να καταθέσουν την αίτησή τους, αλλά νομίζω ότι είναι καλύτερα να το κάνουν αυτό με ασφάλεια, χωρίς να εξαρτώνται από διακινητές, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους", λέει ο Γερμανός πολιτικός. Υποστηρίζει μάλιστα ότι σκοπός της Pro Asyl είναι να διευκολύνει την προσέλευση και άλλων μεταναστών στην ΕΕ, οι οποίοι μπορεί να μη δικαιούνται άσυλο, αλλά θέλουν να το διεκδικήσουν έχοντας ήδη εγκατασταθεί σε ευρωπαϊκή χώρα. "Δεν είναι αυτό το νόημα του ασύλου", δηλώνει ο Πάτρικ Ζένζμπουργκ.

Ευαίσθητες ισορροπίες για το SPD

Η αλήθεια είναι ότι οι προτάσεις Ζέεχοφερ θεωρούνται διαμφισβητούμενες ακόμη και στο πλαίσιο του κυβερνητικού συνασπισμού, καθώς πολλοί από τους συγκυβερνώντες σοσιαλδημοκράτες (SPD) εκφράζουν ενδοιασμούς. Για "εξασθενημένη διαδικασία ασύλου" κάνει λόγο ο Λαρς Καστελούτσι, εκπρόσωπος του SPD για θέματα μετανάστευσης. Πάντως η πρώην υφυπουργός Εσωτερικών Ούτε Φογκτ λέει ότι δεν είναι εξ' ορισμού αντίθετη σε μία "προκαταρτική εξέταση" για τις αιτήσεις ασύλου, αρκεί να έχει οριστεί με ακρίβεια το περιεχόμενό της. "Δεν διαφωνούμε με μία ταχεία διαδικασία εξέτασης ασύλου, όταν για παράδειγμα πρόκειται για ανθρώπους που προέρχονται από τις αποκαλούμενες ασφαλείς τρίτες χώρες. Αυτό που δεν θέλουμε είναι να παρακάμπτεται η νομικά κατοχυρωμένη διαδικασία στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ", λέει η Ούτε Φογκτ στην Deutsche Welle.

Άκαμπτες οι χώρες του Βίζεγκραντ

Ωστόσο, το μεγαλύτερο εμπόδιο για τις προτάσεις Ζέεχοφερ δεν είναι οι όποιες επιφυλάξεις στον "μεγάλο συνασπισμό" του Βερολίνου, αλλά η στάση συγκεκριμένων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Ιδιαίτερα οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης παραμένουν άκαμπτες. "Όλα τα κράτη-μέλη πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία υποδοχής προσφύγων και μεταναστών", λέει ο χριστιανοδημοκράτης Ζένζμπουργκ. Ωστόσο, μέχρι στιγμής ούτε η πειθώ, ούτε οι πιέσεις έχουν αποφέρει αποτέλεσμα. Παλαιότερα κάποιοι είχαν προτείνει περικοπές κοινοτικών κονδυλίων για τις χώρες που δεν δέχονται μετανάστες. Σήμερα υπερισχύει η άποψη ότι οι "απρόθυμες χώρες" μπορούν να εξαγοράσουν την υποχρέωσή τους. Η Ούτε Φογκτ επισημαίνει ότι "με τον καταναγκασμό δεν πετυχαίνεις πολλά πράγματα" και ότι κάθε χώρα έχει τη δική της ιστορική εμπειρία, τις δικές της αδυναμίες, τα δικά της συμφέροντα.

Ο Χορστ Ζέεχοφερ τα γνωρίζει όλα αυτά και, για προφανείς τακτικούς λόγους, δεν θέλει να αρχίσει τη διαπραγμάτευση από το επίμαχο θέμα του διαμοιρασμού των προσφύγων και μεταναστών. Ο Γερμανός υπουργός Εσωτερικών υπολογίζει ότι εάν μειωθεί αισθητά ο αριθμός των προσφύγων με την "προκαταρτική εξέταση" που προτείνει, αλλά και με διμερείς συμφωνίες επαναπατρισμού, τότε θα είναι πιο εύκολο για όλους να συμμετάσχουν στον διαμοιρασμό εντός της ΕΕ. Σε ένα πρώτο στάδιο πάντως, η πρωτοβουλία ανήκει στην Κομισιόν, η οποία θα πρέπει να καταθέσει προτάσεις για τη μεταρρύθμιση του ασύλου. Καθυστερεί ωστόσο, καθώς εκκρεμούν οι δύσκολες διαπραγματεύσεις για τον κοινοτικό προϋπολογισμό στην περίοδο 2021-2027, καθώς και για το Ταμείο Ανάκαμψης. Όλοι συνειδητοποιούν πλέον ότι, θέλοντας και μη, η γερμανική προεδρία θα αφοσιωθεί κατά κύριο λόγο στην αντιμετώπιση της πανδημίας και των συνεπειών της. "Δεν είναι αυτή η προεδρία,για την οποία προετοιμαζόμαστε τόσα χρόνια", λέει ο πρεσβευτής της Γερμανίας στην ΕΕ Μίχαελ Κλάους. Όσο για την πολιτική ασύλου, ο Γερμανός διπλωμάτης εμφανίζεται απαισιόδοξος. "Πιστεύω ότι δεν θα βρεθεί συμβιβασμός στη διάρκεια της γερμανικής προεδρίας, όχι μόνο λόγω κορονωϊού, αλλά και γιατί οι ισχυρές αντιρρήσεις παραμένουν. Οι διαχωριστικές γραμμές είναι εμφανείς..."

Κρίστοφ Χάσελμπαχ

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου