Πόσο γρήγορα υψώνεται γύρω μας ένα απειλητικό Τείχος; Πόσο άμεσα μπορούμε ή και πρέπει να πάρουμε σκληρές αποφάσεις για να αποφύγουμε τον εγκλωβισμό πίσω από το Τείχος; Στην υπέροχη ταινία «3,5 ώρες» («3 1/2 Stunden») του Γερμανού σκηνοθέτη Εντ Χέρτσογκ οι επιβάτες της ταχείας αμαξοστοιχίας από το Μόναχο στο Βερολίνο βιώνουν με δραματικό τρόπο αυτά τα διλήμματα στις 13 Αυγούστου 1961.

Φεύγουν από τα συντρίμμια του Μονάχου με μία αίσθηση ρουτίνας. Πλησιάζουν στα συντρίμμια του Ανατολικού Βερολίνου με μία αίσθηση πανικού. Διότι έχουν ακούσει στο ραδιόφωνο ότι οι Ανατολικογερμανοί οικοδομούν ένα Τείχος που θα χωρίσει την πόλη στα δύο. Πρέπει να πάρουν αποφάσεις ζωής. Μέσα σε λίγες ώρες οικογένειες χωρίζονται ή χωρίζουν, γάμοι ματαιώνονται, παρέες διαλύονται ή και ξανασυνδέονται. Γενικότερα, η ζωή πίσω από το Τείχος έχει δώσει υλικό για μικρά τηλεοπτικά ή κινηματογραφικά αριστουργήματα. 

Όσα φέρνει η ώρα, δεν τα φέρνει ο αιώνας

Απροειδοποίητα υψώθηκε το Τείχος του Βερολίνου. Νομίζαμε πως θα παραμείνει για μία αιωνιότητα, αλλά κατέρρευσε εξίσου απροειδοποίητα στις 9 Νοεμβρίου 1989. Ασφαλώς, η «δυναμική» της κατάρρευσης του καθεστώτος προϋπήρχε. Και μάλιστα (τι ειρωνεία της ιστορίας κι αυτή...) ενισχύθηκε με τους εορτασμούς για τα 40 χρόνια της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ) τον Οκτώβριο του 1989, όταν ο Σοβιετικός ηγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ εξομολογήθηκε στους Ανατολικογερμανούς οικοδεσπότες πως όχι μόνο «δεν υπάρχει φράγκο» για δάνεια, αλλά έχει φαλιρίσει και ο ίδιος...

«Ανθηρά τοπία»

Στις 9 Νοεμβρίου το Τείχος κατέρρευσε στο κέντρο του Βερολίνου, αλλά όχι και στη νοοτροπία του κόσμου. Να θυμίσουμε το σαρκαστικό ανέκδοτο της εποχής: «Είμαστε ένας λαός» έλεγε ο Ανατολικογερμανός και ο Δυτικογερμανός του απαντούσε: «Τι σύμπτωση, κι εμείς το ίδιο».

Η υπόσχεση του τότε Δυτικογερμανού καγκελάριου Χέλμουτ Κολ ότι σε δέκα χρόνια θα δούμε «ανθηρά τοπία» στην Ανατολική Γερμανία ήταν καταλυτική. Και ήταν τόσο πειστική, που παρέσυρε τους πάντες και τα πάντα: από τους εσωκομματικούς αντιπάλους του ίδιου του Κολ μέχρι τον τελευταίο πρωθυπουργό της ΛΔΓ, Χανς Μόντρο και την οικονομική ελίτ που προειδοποιούσε ότι θα ήταν «καθαρή τρέλα» η Επανένωση της Γερμανίας και κυρίως η νομισματική ενοποίηση με ισοτιμία 1:1.

Κι όμως, ο Χέλμουτ Κολ δεν είχε τόσο άδικο. Όντως προέκυψαν «ανθηρά τοπία», αν και χρειάστηκαν πολύ περισσότερα από δέκα χρόνια. Πόλεις όπως η Δρέσδη, η Λειψία, το Πότσνταμ, το Σβερίν, το Βίσμαρ, το Κότμπους, το Ρόστοκ, η Στράλζουντ εμφανίζουν σήμερα μία ειδυλλιακή εικόνα, που δεν έχει καμία σχέση με τις αρχές της δεκαετίας του '90. Όμως η ύπαιθρος έχει αφεθεί στην τύχη της, σε μεγάλο βαθμό. Και όχι μόνο στην ανατολική Γερμανία.

Μία «νέα διαίρεση» της Γερμανίας  

Πάνω από το 50% του γερμανικού πληθυσμού σήμερα ζει στην ύπαιθρο ή σε αγροτικές περιοχές. Πολλοί από επιλογή. Άλλοι από ανάγκη. Διότι πολύ απλά δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο υψηλό κόστος των ενοικίων και των υπηρεσιών σε μία μεγάλη πόλη. Οι κρατικές υποδομές δεν βοηθούν. «Το νέο Τείχος, η νέα διαίρεση της χώρας είναι εκείνο ανάμεσα στην ύπαιθρο και τις αστικές ελίτ» γράφει ο Γερμανός δημοσιογράφος και αναλυτής Ματίας Ίκεν.

Μεγάλες εκτάσεις στην επαρχία παραμένουν «νεκρές ζώνες» για το διαδίκτυο και την κινητή τηλεφωνία. Ιατρεία και κλινικές υπολειτουργούν. Τράπεζες και ταχυδρομεία κλείνουν. Ιδιαίτερα στην ανατολική Γερμανία οι μικρότεροι οικισμοί εμφανίζουν εικόνα εγκατάλειψης. Οι άποροι συνταξιούχοι που απέμειναν πολλές φορές δεν έχουν ούτε έναν χώρο να συναντηθούν για καφέ, ούτε έναν φούρνο για να πάρουν ψωμί, ούτε καν μία στάση του λεωφορείου για να πάνε στο διπλανό χωριό που έχει φούρνο.

Όλα αυτά δεν μπορεί παρά να έχουν αντίκτυπο στην εκλογική συμπεριφορά. Μία ευθέως ανάλογη σχέση ανάμεσα στην εγκατάλειψη της υπαίθρου και την άνοδο του ξενοφοβικού κόμματος «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) διαπίστωνε έρευνα του ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Thünen το 2017. Έκτοτε τα πράγματα δεν έχουν βελτιωθεί και το κόστος ζωής δεν έχει μειωθεί. Το αντίθετο, μάλλον.