Η «βιοπειρατεία» είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται κατά κόρον στις αναπτυσσόμενες χώρες. Εδώ και πολλές δεκαετίες η βίγκα (Catharanthus roseus) ή μυρτιά της Μαδαγασκάρης χρησιμοποιείται στην Αφρική ως η κύρια δραστική ουσία για φάρμακα που αντιμετωπίζουν σοβαρές ασθένειες όπως τη λευχαιμία, διότι επιφέρει στον οργανισμό μείωση των λευκών αιμοσφαιρίων. Στις Φιλιππίνες η ίδια ουσία χρησιμοποιείται συχνά από φαρμακοβιομηχανίες ως συστατικό σε κατασταλτικά της όρεξης.

Τα κέρδη που αποκομίζουν οι εταιρίες παραγωγής φαρμάκων από την εκμετάλλευση αντίστοιχων, σπάνιων φυτών στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι τεράστια. Την ίδια στιγμή οι τοπικοί πληθυσμοί, που πρώτοι διαπίστωσαν τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών που χρησιμοποιήθηκαν μετέπειτα από μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, δεν απολαμβάνουν οικονομικά οφέλη. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα απαγορεύεται -λόγω των προστατευμένων δικαιωμάτων πατέντας των φαρμακοβιομηχανιών- να αξιοποιούν παράλληλα και οι τοπικοί καλλιεργητές με οποιονδήποτε τρόπο τα ίδια φυτά με θεραπευτικές ιδιότητες. Για τον λόγο αυτό, πολλοί οργανισμοί για την προστασία των δικαιωμάτων ιθαγενών πληθυσμών κάνουν έκκληση στα ευρωπαϊκά όργανα και στις κυβερνήσεις των 27 κρατών μελών της ΕΕ για λήψη αμεσων μέτρων κατά του φαινομένου της «βιοπειρατείας».

Ελλιπής αντιμετώπιση

Για την αντιμετώπιση της βιοπειρατείας ήδη τον Οκτώβριο του 2010 θεσπίστηκε το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια. Ανάμεσα στους στόχους του είναι και ο δικαιότερος καταμερισμός των κερδών από την εκμετάλλευση θεραπευτικών φυτών στους ντόπιους πληθυσμούς, οι καλλιέργειες των οποίων χρησιμοποιηθήκαν από τις φαρμακοβιομηχανίες ως δραστικές ουσίες για την παραγωγή φαρμάκων.

«Το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια δεν εφαρμόζεται αποτελεσματικά από τις ευρωπαϊκές χώρες» υποστηρίζει ο Σβεν Μπίλμπιγκ από τον οργάνωση «Bread for the World». Για να τεθεί σε πλήρη ισχύ πρέπει να υπογραφεί από 50 χώρες. Έως τώρα μόνο 15 χώρες το έχουν ενσωματώσει στις εθνικές τους νομοθεσίες. Η Ελλάδα είχε υιοθετήσει το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια ήδη από νωρίς με στόχο τον ισόρροπο και δίκαιο καταμερισμό των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από τη χρήση θεραπευτικών φυτών.

Μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση

Πολλοί μη κυβερνητικοί οργανισμοί διαπιστώνουν ότι υπάρχουν κενά στις ευρωπαϊκές οδηγίες για την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια. Προτείνουν να επιβληθεί στις αιτήσεις των φαρμακοβιομηχανιών για αναγνώριση της πατέντας, η πλήρης καταγραφή της προέλευσης των συστατικών, συνοδευόμενη από μία πιστοποίηση της εταιρίας ότι απέκτησε τις ουσίες αυτές με δίκαιο και νόμιμο τρόπο. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι η ΕΕ οφείλει να βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να δημιουργήσουν τα θεσμικά εργαλεία που θα τους επιτρέψουν να επωφεληθούν πλήρως από την εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου τους.

«Πρέπει να εντείνουμε τις δράσεις για την ενημέρωση των πολιτών στις αναπτυσσόμενες χώρες σχετικά με το φαινόμενο της βιοπειρατείας. Την ίδια στιγμή οφείλουμε να ευαισθητοποιήσουμε περισσότερο τους καταναλωτές ώστε όταν καταναλώνουν φάρμακα να γνωρίζουν πως ίσως προέρχονται από βιοπειρατεία», τονίζει ο Γιοκ Λι Τσε από Δίκτυο του Τρίτου Κόσμου.

Rachel Baig / Ηλίας Αντωνιάδης

Υπ. Σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη