Η Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό (World Water Day) καθιερώθηκε στη συνδιάσκεψη του ΟΗΕ σχετικά με το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη το 1992 και έκτοτε κάθε χρόνο η 22η Μαρτίου είναι η παγκόσμια ημέρα υπενθύμισης της τεράστιας σημασίας του νερού για την ανθρωπότητα. Το καθαρό νερό και η αποχέτευση αποτελούν έναν από τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης που ο ΟΗΕ φιλοδοξεί να επιτύχει μέχρι το 2030.

Ενώ περίπου το 70% της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από νερό, λιγότερο από το 1% είναι πόσιμο. Αυτοί οι περιορισμένοι πόροι του γλυκού νερού είναι επίσης πολύ άνισα κατανεμημένοι. Σε πολύ ξηρές περιοχές με υψηλές θερμοκρασίες, αυξανόμενο πληθυσμό αλλά και αυξανόμενο βιοτικό επίπεδο δεν υπάρχει αρκετό νερό για να καλύψει τις ανάγκες. Η κατάσταση γίνεται ολοένα και πιο δυσμενής λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μέθοδοι όπως η τεχνητή βροχή ή η συγκομιδή νερού από παγόβουνα δεν έχουν αποδειχτεί βιώσιμες λύσεις μεγάλης κλίμακας. Η αφαλάτωση των ωκεανών, όμως ώστε να ανακτηθεί πόσιμο νερό από το θαλασσινό, έχει αποδειχθεί λύση για περιοχές που υποφέρουν από ανομβρία.

Η τεχνική χρησιμοποιείται παγκοσμίως, με πάνω από 20.000 μονάδες αφαλάτωσης να λειτουργούν επί του παρόντος σε περισσότερες από 170 χώρες, Οι δέκα μεγαλύτερες βρίσκονται στη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και το Ισραήλ. Περίπου το 47% του παγκόσμιου αφαλατωμένου νερού παράγεται στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, δήλωσε στην DW ο Μανζόρ Καντίρ, αναπληρωτής διευθυντής του πανεπιστημιακού Ινστιτούτου των Ηνωμένων Εθνών για το Νερό, το Περιβάλλον και την Υγεία. Αυτές οι άνυδρες περιοχές δεν έχουν και πολλές επιλογές, σύμφωνα με τον Καντίρ, αφού έχουν στη διάθεσή τους λιγότερο από 500 κυβικά μέτρα νερού κατά κεφαλήν από τις βροχοπτώσεεις ή τις απορροές ποταμών, το ήμισυ του ανώτατου ορίου λειψυδρίας όπως ορίζεται από τον ΟΗΕ.

 «Είναι μια εξαιρετική επιλογή για να ενισχυθούν οι υδάτινοι πόροι», αναφέρει ο Καντίρ για την αφαλάτωση, προσθέτοντας πως τα κόστη έχουν μειωθεί δραματικά από 5 δολάρια ανά κυβικό μέτρο τη δεκαετία του 2000, σε 50 σεντς σήμερα.  «Δεν θέλει και πολύ σκέψη» δηλώνει ο καθηγητής Φρίτχοφ Κούπερ, διευθυντής του τμήματος θαλάσσιας βιοποικιλότητας στο Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν και ειδικός στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της αφαλάτωσης στη Κύπρο. «Για χώρες όπως η Κύπρος, δεν υπάρχει άλλη επιλογή, εάν θέλουν να διατηρήσουν αυτό το βιοτικό επίπεδο».

Το παράδειγμα της Κύπρου

Η πιο θερμή και ξηρή χώρα της ΕΕ, η Κύπρος, βασίζεται στην αφαλάτωση για το 80% του πόσιμου νερού που καταναλώνει, σύμφωνα με τον Κούπερ. Οι μεταβλητές βροχοπτώσεις φανέρωσαν την ανάγκη για περιορισμούς στη χρήση νερού ήδη από τη δεκαετία του 1990. Ο καθηγητής Κούπερ εξηγεί πως αρχικά η κυπριακή κυβέρνηση προσπάθησε να αναπληρώσει το έλλειμα, μεταφέροντας νερό από την Ελλάδα. «Κόστιζε όμως 10 φορές περισσότερο από ότι η αφαλάτωση» ανέφερε, προσθέτοντας ότι η κυπριακή κυβέρνηση ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 να δημιουργεί μονάδες αγαλάτωσης, για να αποφύγει τυχόν ανεπάρκειες νερού.

Ωστόσο και οι δύο επιστήμονες επισημαίνουν ότι η αφαλάτωση με τη σημερινή της μορφή έχει κάποιες σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αρχικά η διαδικασία από μόνη της είναι αρκετά ενεργοβόρα. Μια μελέτη στην οποία συμμετείχε και ο καθηγητής Κούπερ το 2021 αναφορικά με τις περιβαλλοντικές συνέπειες της αφαλάτωσης στην Κύπρο, έδειξε ότι οι 4 μονάδες αφαλάτωσης του νησιού παράγουν το 2% των συνολικών εκπομπών «αερίων του θερμοκηπίου»  της χώρας, ενώ αποτελούν και έναν από τους μεγαλύτερους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, σε ποσοστό περίπου 5%. Η έκθεση σημειώνει επίσης ότι μαζί με το αφαλατωμένο νερό παράχθηκαν 103 εκ. κυβικά μέτρα τοξικών λυμάτων υψηλής αλατότητας, επηρεάζοντας το οικοσύστημα του μεσογειακού θαλασσόχορτου στη περιοχή των σωλήνων απόρριψης.

Ανάγκη για δημιουργία ενός βιώσιμου μοντέλου αφαλάτωσης

Σε μια έκθεση, στην οποία μετείχε και ο Καντίρ, σχετικά με την κατάσταση της αφαλάτωσης και της παραγωγής άλμης σε παγκόσμιο επίπεδο, αποδείχθηκε ότι η αυξημένη αλατότητα, σε συνδυασμό με την αύξηση της θερμοκρασίας λόγω της αλλαγής κλίματος, μπορεί να προκαλέσει μείωση της περιεκτικότητας οξυγόνου στο νερό και τελικά υποξία. Αυτό το υπεραλατόνερο μπορεί να βυθιστεί στον πυθμένα του ωκεανού και να σκοτώσει θαλάσσιους μικροοργανισμούς που είναι ζωτικής σημασίας για ολόκληρη την τροφική αλυσίδα. Επιπλέον, χημικές ενώσεις όπως ο χαλκός και το χλωρίδιο που βρίσκονται στη διαδικασία της προ-επεξεργασίας της αφαλάτωσης, μπορεί να είναι τοξικές για τους οργανισμούς στο νερό υποδοχής.

Οι συντάκτες της κυπριακής μελέτης καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε μονάδες αφαλάτωσης είναι η λύση στο πρόβλημα των υψηλών εκπομπών CO2. Η Boreal Light, μια εταιρεία με έδρα το Βερολίνο ανέπτυξε μονάδες αφαλάτωσης ηλιακής και αιολικής ενέργειας που εξασφαλίζουν μεγαλύτερη ενεργειακή ανεξαρτησία και δεν επηρεάζονται από τις διακυμάνσεις των τιμών.

Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα είναι η απόρριψη της άλμης. Επιστήμονες από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (MIT) πρότειναν τρόπους για την επαναχρησιμοποίηση της άλμης, ώστε να παραχθεί καυστική σόδα ή υδροξειδίο του νατρίου. Όταν χρησιμοποιείται για την προεπεξεργασία θαλασσινού νερού που εισέρχεται στη μονάδα αφαλάτωσης, το υδροξείδιο του νατρίου βοηθά στην πρόληψη της ρύπανσης των μεμβρανών αντίστροφης όσμωσης που χρησιμοποιούνται για το φιλτράρισμα του νερού των ωκεανών. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η καθαλάτωση είναι τυπική πηγή βλαβών, η οποία αυξάνει την ενεργειακή αναποτελεσματικότητα και το συνολικό κόστος.

Καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να βελτιώνεται οι κλιματικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα μειωθούν υπογραμμίζει ο Καντίρ, ενώ ο Κούπερ επισημαίνει ότι η αφαλάτωση είναι ο πιο προφανής τρόπος για να συνεχίσουν. «Η δουλειά μας έγκειται στο να διασφαλίσουμε ότι είναι βιώσιμη».  

Στούαρτ Μπράουν

Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου