Σπασμένες βιτρίνες, φλεγόμενα αυτοκίνητα, δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές στους δρόμους. Σκηνές αποκάλυψης εκτυλίχθηκαν στη Γαλλία, μόλις έγινε γνωστό ότι ο 17χρονος Ναέλ, αλγερινής καταγωγής, έπεσε νεκρός από αστυνομικά πυρά τα ξημερώματα της Τρίτης. Έκπληξη προκάλεσε το τυφλό ξέσπασμα της  βίας, με εμπρησμούς και λεηλασίες καταστημάτων. Πολλά είναι όμως και τα ερωτήματα για τα φαινόμενα συστημικού ρατσισμού που, όπως φαίνεται, ενδημούν στη γαλλική κοινωνία.

Από την πρώτη στιγμή ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν χαρακτήρισε τον θάνατο του Ναέλ «ασυγχώρητο», αλλά και «ανεξήγητο». Η Κρίσταλ Φλέμινγκ, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Stony Brook της Νέας Υόρκης, έχει διαφορετική άποψη. «Δεν είναι κάτι ανεξήγητο», λέει. «Δεν είναι μυστήριο. Είναι, πολύ απλά, ρατσισμός».     

Μιλώντας στην Deutsche Welle η Κρίσταλ Φλέμινγκ υποστηρίζει ότι «πρόκειται για αντίδραση απέναντι σε έναν συσσωρευμένο ρατσισμό, ο οποίος συνδέεται με την αποικιοκρατία. Οι γαλλικές αρχές, αλλά και οι Γάλλοι πολιτικοί, δεν δέχονται ότι όλα αυτά υφίστανται, αν και έχουν προηγηθεί αιώνες καταπίεσης των μειονοτήτων και των τοπικών πληθυσμών στις αποικίες. Η γαλλική κυβέρνηση επιμένει ότι δεν είναι ρατσιστική. Και τώρα εμφανίζεται ένα βίντεο που δείχνει έναν νεαρό να πυροβολείται, μόνο και μόνο γιατί οδηγεί αυτοκίνητο. Όλα αυτά προκαλούν τεράστια οδύνη, αλλά και οργή».

Η αποκιοκρατία καταδιώκει τη Γαλλία

Στο παρελθόν η Γαλλία ήταν μία από τις μεγαλύτερες αποικιοκρατικές δυνάμεις. Από τον 16ο αιώνα μέχρι και πρόσφατα, στη δεκαετία του '70, οι ηγέτες της χώρας - όπως και πολλοί ομόλογοί τους σε όλη την Ευρώπη - πίστευαν ότι η «αποστολή εκπολιτισμού» που είχαν αναλάβει, δικαιολογούσε ακόμη και βίαιες συμπεριφορές. Μπορεί η Γαλλική Επανάσταση του 1789 να είχε κηρύξει τα ιδανικά της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφότητας, αλλά αυτά παρέμειναν όνειρο απατηλό για τους πληθυσμούς των αποικιών. Μόνη τους επιλογή ήταν να αφομοιωθούν στον γαλλικό πολιτισμό, μέσω της γαλλικής γλώσσας.

Ιδιαίτερα ευαίσθητο ζήτημα παραμένει η αποικιοκρατική δράση στην Αλγερία. Μόλις το 1962 οι Αλγερινοί κατέκτησαν την ανεξαρτησία τους, μετά από έναν λυσσαλέο πόλεμο με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και από τις δύο πλευρές, κυρίως όμως από την πλευρά των Αλγερινών. Περίπου την ίδια χρονική περίοδο η Γαλλία δεχόταν πιέσεις να αποτινάξει το αποικιοκρατικό παρελθόν της, αλλά κάποιες υπερπόντιες κτήσεις παραμένουν υπό την κατοχή της μέχρι σήμερα. Παράλληλα το Παρίσι διατηρεί την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική επιρροή του σε πρώην αποικίες, κυρίως στην αφρικανική ήπειρο, ενισχύοντας ακόμη και αυταρχικούς ηγέτες, προκειμένου να προασπίσει τα συμφέροντά του.

Περισσότερο από όλους τους προκατόχους του, ο σημερινός πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έχει αναγνωρίσει ότι το αποκιοκρατικό παρελθόν της Γαλλίας αποτελεί «ιστορικό έγκλημα» και έχει προχωρήσει σε μία σειρά συμβολικών ενεργειών για επαναπροσέγγιση, όπως η επιστροφή καλλιτεχνικων θησαυρών στις χώρες προέλευσης και η σύσταση επιτροπών που θα διερευνήσουν τον ρόλο της Γαλλίας στην Αλγερία, αλλά και στη Ρουάντα. Ωστόσο, έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν σκοπεύει να ζητήσει «συγγώμη» για τη γαλλική κατοχή στην Αλγερία.

Τι «έχει προσφέρει» η αποικιοκρατία;

Για πολλά χρόνια τα σχολικά βιβλία Ιστορίας εξήραν τις «θετικές πλευρές» της αποικιοκρατίας. Το 2017 η επικεφαλής της Ακροδεξιάς Μαρίν Λεπέν, η οποία διατηρεί σοβαρές πιθανότητες να εκλεγεί πρόεδρος της Γαλλίας στις προσεχείς εκλογές, επέμενε ότι η αποικιοκρατία είχε «προσφέρει πολλά» στους αυτόχθονες. Σήμερα η αστυνομία αρνείται ότι διακατέχεται από συστημικό ρατσισμό, αλλά οι διαβεβαιώσεις αυτές δεν πείθουν την Ροκαγιά Ντιαλό, μία από τις πιο γνωστές ακτιβίστριες για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η ίδια θεωρεί ότι τα τελευταία γεγονότα στο Παρίσι «αποτελούν μία υπενθύμιση για το πόσο συνηθισμένη είναι η απάνθρωπη συμπεριφορά της αστυνομίας απέναντι σε μη λευκούς. Υπάρχει πρόβλημα συστημικού ρατσισμού στη γαλλική αστυνομία. Υπάρχουν δικαστικές αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων, οι οποίες στηλιτεύουν την αυθαίρετη συμπεριφορά της αστυνομίας απέναντι σε ένα τμήμα του πληθυσμού».

Ο Γάλλος Συνήγορος του Πολίτη σε έρευνά του εκτιμά ότι οι πιθανότητες να υποστούν αστυνομικό έλεγχο νεαροί άνδρες με αραβική ή αφρικανική καταγωγή είναι ...εικοσαπλάσιες σε σχέση με τους υπόλοιπους. Παλλοί από αυτούς κατάγονται από τις πρώην αποικίες και ζουν μάλλον απομονωμένοι στα περιβόητα «μπανλιέ» (banlieues), αχανή οικοδομικά τετράγωνα σε υποβαθμισμένα προάστια του Παρισιού, της Λυόν ή της Μασσαλίας. 

Mίζερη καθημερινότητα στα banlieues

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Γαλλία προσπαθούσε να ανταποκριθεί στις στεγαστικές ανάγκες της εποχής, ενώ παράλληλα ενθάρρυνε τη μετανάστευση, οι γειτονιές αυτές γιγαντώθηκαν. Ωστόσο, πολύ γρήγορα παραμελήθηκαν. Το 2005 ο τότε υπουργός Εσωτερικών και μετέπειτα πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί πρότεινε «να καθαριστούν με ηλεκτρική σκούπα υψηλής πίεσης», προκαλώντας ποικίλα σχόλια.

Έκτοτε πολλές συζητήσεις έχουν γίνει, πολλά κρατικά προγράμματα έχουν εφαρμοστεί, αλλά σχεδόν τίποτα δεν έχει αλλάξει στις φτωχογειτονιές. Όπως λέει στην Deutsche Welle ένας νεαρός στο προάστιο Ναντέρ του Παρισιού «η γαλλική κυβέρνηση έχει δημιουργήσει όλη αυτή την κατάσταση υποβάθμισης. Η δική μου γενιά έτσι έχει μεγαλώσει. Βλέπω μόνο φτώχεια και μιζέρια και φαίνεται ότι δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από όλα αυτά...»

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου