Στη συμφωνία για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού μεταξύ του SPD, των Πρασίνων και του FDP, αναφέρεται πως «οι αξίες θα αποτελούν κεντρικό γνώμονα για τη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής». Σε αυτές ακριβώς τις αξίες είναι που αποδίδει ιδιαίτερη σημασία και η υπουργός Εξωτερικών των Πρασίνων, Αναλένα Μπέρμποκ: στη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Ως εκ τούτου, η Μπέρμποκ επαινεί τα κράτη που ενστερνίζονται τις δυτικές και γερμανικές αξίες, ενώ, αντιθέτως, καταγγέλλει ανοιχτά όσα δεν το πράττουν, όπως για παράδειγμα την Κίνα. Λόγω του μεγέθους και της ισχύος της Κίνας, όμως, πολλοί προειδοποιούν πως η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών θα πρέπει να διαφοροποιήσει τη στάση της, καθώς, όπως εξήγησε προσφάτως και ο φιλόσοφος Ρίχαρντ Ντάβιντ Πρεχτ, η εξωτερική πολιτική της Μπέρμποκ καταλήγει έτσι να «βασίζεται στην αντιπαράθεση». Βέβαια, υπάρχει και η αντίθετη άποψη: πως η Μπέρμποκ θα έπρεπε να υπερασπίζεται τις δυτικές αξίες ακόμη πιο σθεναρά.

Στόχος η ισορροπία

Τι είναι σημαντικότερο στην εξωτερική πολιτική, ένας προσανατολισμός βάσει αξιών ή βάσει συμφερόντων; Μάλλον δεν υπάρχει σαφής διαχωριστική γραμμή. Όμως ο Γιοχάννες Φάρβικ, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Χάλλε, επικρίνει την αξιακή εξωτερική πολιτική, διότι «αφαιρεί τεράστια περιθώρια ελιγμών για συμβιβασμούς». Ο καθηγητής εξηγεί στην DW πως «η διεθνής πολιτική είναι μία επίπονη προσπάθεια εξισορρόπησης συμφερόντων. Αυτό δεν σημαίνει βεβαίως ότι παραβλέπουμε τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θέτουμε τα οικονομικά συμφέροντα σε απόλυτη προτεραιότητα. Όμως, πρέπει να είμαστε ικανοί και διατεθειμένοι να αξιολογούμε και να κατανοούμε τις άλλες χώρες με βάση τη δική τους ιστορική και κοινωνικοπολιτική εξέλιξη».

Πάντως, η ιδέα μιας αξιακής εξωτερικής πολιτικής δεν είναι ούτε νέα, ούτε «γερμανική». Ουσιαστικά, ολόκληρη η Ε.Ε. επιδιώκει ακριβώς αυτό, καθιστώντας ως κριτήριο για τη συνεργασία με τρίτα κράτη τη χρηστή διακυβέρνηση: το κατά πόσο δηλαδή ένα κράτος λαμβάνει μέτρα κατά της διαφθοράς, υπερασπίζεται τα δικαιώματα των γυναικών και των μειονοτήτων ή επενδύει στην προστασία του περιβάλλοντος.

Αυταρχικά κράτη όπως η Κίνα και η Ρωσία ακολουθούν έναν εντελώς διαφορετικό δρόμο, με τη Ρωσία από τη μία να προμηθεύει όπλα σε χώρες της Αφρικής, την Κίνα από την άλλη να κατασκευάζει εκεί σιδηροδρομικές γραμμές, λιμάνια και δίκτυα επικοινωνίας, εξασφαλίζοντας ως αντάλλαγμα πρώτες ύλες. Και, με αυτή την προσέγγιση, η Κίνα ενίσχυσε τη θέση της στην Αφρική, εκτοπίζοντας εν μέρει τους Ευρωπαίους.

«Μάχη» Ε.Ε. - Κίνας για επιρροή στην Αφρική

Αναλύοντας τις αφρικανικές αντιλήψεις για την Ε.Ε. και την εμπλοκή της Κίνας, το Ίδρυμα Friedrich Naumann, το οποίο πρόσκειται στο FDP, γράφει πως το φιλελεύθερο, δημοκρατικό μοντέλο αξιών της Ε.Ε. δέχεται σαφώς πιέσεις από το μοντέλο της Κίνας. Τα αφρικανικά κράτη εκτιμούν τη «μη ανάμειξη της Κίνας στις εσωτερικές υποθέσεις τους», γι’ αυτό και τείνουν να αντιλαμβάνονται το Πεκίνο ως ισότιμο εταίρο. Ωστόσο, δεν είναι καθόλου σαφές ποιο μοντέλο θα επικρατήσει μακροπρόθεσμα, μιας και οι μελέτες καταδεικνύουν ότι οι αφρικανικές χώρες είναι πολύ πιο επικριτικές απέναντι στην επιρροή της Κίνας σήμερα, απ' ό,τι πριν από τέσσερα χρόνια.

Παραλλήλως, η Δύση συνειδητοποιεί την ανάγκη διαφοροποίησης της στάσης της. Όπως σχολίασε και η Μπέρμποκ στην πρόσφατη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της G7, στόχος είναι να αναπτυχθεί με τα αφρικανικά κράτη μία ισότιμη συνεργασία.

Ένα κραυγαλέο παράδειγμα κράτους που περιφρονεί τις οικουμενικές αξίες είναι η Ρωσία, η οποία διεξάγει επιθετικό πόλεμο στην ουκρανική επικράτεια. Όμως, στις ψηφοφορίες του Ο.Η.Ε. για την καταδίκη της Μόσχας, πολλά κράτη που παραδοσιακά πρόσκεινται στη Δύση απείχαν, όπως για παράδειγμα η Βραζιλία και η Ινδία. Οι δε επισκέψεις του καγκελάριου Όλαφ Σολτς στις δύο τελευταίες χώρες δεν άλλαξαν καθόλου την κατάσταση. Δεν υπάρχει καμία διάθεση για έναν συνασπισμό εναντίον της Ρωσίας, πόσο μάλλον για παραδόσεις όπλων στην Ουκρανία. Επιπλέον, με τις δηλώσεις που έκανε ο Μακρόν στο Πεκίνο, φάνηκε σαν να κάνει πίσω μέχρι και η Γαλλία, ο στενότερος σύμμαχος της Γερμανίας.

Κρίσιμη η αξιοπιστία

Τόσο οι αξίες, όσο και τα συμφέροντα, έπαιζαν πάντοτε ρόλο στη γερμανική εξωτερική πολιτική, δίχως αυτή να είναι ποτέ καθαρά αξιακή ή καθαρά συμφεροντολογική. Ωστόσο, ο Γιοχάννες Φάρβικ συμβουλεύει πως, κατά τη στάθμιση των δύο, θα πρέπει κανείς να έχει επίγνωση των «σαφώς καθορισμένων εθνικών συμφερόντων», ειδάλλως πρόκειται για ένα είδος «πολιτικής σταυροφορίας», που υιοθετεί έναν «(υπερβολικά) ισχυρό προσανατολισμό στις αξίες και μια ρητορική ηθικολογίας».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς