Σε ένα πολύ όμορφο κτήριο, δείγμα όψιμου κλασικισμού, έργο του αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλερ που χρηματοδοτήθηκε από τον επιχειρηματία και  αρχαιολόγο Ερρίκο Σλήμαν,  στεγάζεται το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στην  Αθήνα.   Πέρυσι γιόρτασε τα 150 χρόνια παρουσίας  και δράσης του στην Ελλάδα και φέτος γιορτάζει τα 150 χρόνια από την έναρξη των γερμανικών ανασκαφών στην Ολυμπία και τα 100 χρόνια από την έναρξη των ανασκαφών στο Ηραίο της Σάμου.

Πολλές οι αφορμές, λοιπόν, για μια επίσκεψη στο κτήριο της οδού Φειδίου στο κέντρο της πρωτεύουσας, το οποίο αγοράστηκε ήδη το 1899 από το γερμανικό κράτος. Στην  Ελλάδα  δραστηριοποιούνται περίπου 20 ξένα αρχαιολογικά ινστιτούτα. Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο δεν είναι το παλαιότερο στη χώρα, έχει όμως μια σταθερή παρουσία, η οποία διακόπηκε μόνο την περίοδο των δυο παγκοσμίων πολέμων. Σχετικά με τα επιτεύγματα για οποία δηλώνουν περισσότερο υπερήφανοι, μίλησε στην Deutsche Welle, η διευθύντρια του ινστιτούτου Κάτια Σπορν: «Η ανασκαφή της Ολυμπίας που ξεκίνησε το 1875.

Οι μεγάλες ανασκαφές στον Κεραμεικό της Αθήνας, στο Ηραίο της Σάμου, στην Τίρυνθα, το Μυκηναϊκό Ανάκτορο. Αλλά τώρα τελευταία έχουμε και δύο νεότερα παιδιά, όπως τα ονομάζω. Είναι μια ανασκαφή σε ένα ιερό στο Καλαπόδι Φθιώτιδας, δίπλα στον Παρνασσό και το τελευταίο μεγάλο πρόγραμμα που ξεκινήσαμε πριν από περίπου πέντε χρόνια. Είναι ένα πρόγραμμα που μελετάμε τις σχέσεις τοπίου και ανθρώπου διαχρονικά στην αρχαιότητα. Στην κοιλάδα του Κηφισού, σε μια μεγάλη έκταση 150 τετραγωνικών χιλιομέτρων».

Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο υπάγεται στο γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών, το οποίο χρηματοδοτεί τη λειτουργία του κεντρικού κτηρίου και καταβάλλει τους μισθούς 35 εργαζομένων. Το ινστιτούτο συντηρεί επίσης τέσσερα σπίτια ανασκαφών, όπως αποκαλούνται. Είναι σπίτια στα οποία διαμένουν οι μελετητές που εργάζονται στην Ολυμπία, τη Σάμο, τον Κεραμεικό και την Τίρυνθα.

Προσφορά δεν σημαίνει μόνο ανασκαφές

Κύριος στόχος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου είναι η μελέτη και η ανάδειξη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ένας πολιτισμός, ο οποίος δεν αφορά στενά μόνο τη χώρα, αλλά είναι μια πανευρωπαϊκή και παγκόσμια κληρονομιά. Σύμφωνα με την κυρία Σπορν, η ανάδειξη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού δεν επιτυγχάνεται μόνο με τις ανασκαφές αλλά και με μελέτες, δημοσιεύσεις, εκθέσεις, υποστήριξη μουσείων και πάντοτε σε συνεργασία με το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού.

«Ξέρετε, η ανασκαφή δεν είναι πλέον να βρίσκεις ένα αντικείμενο ή ένα σύνολο ωραίων χρυσών αντικειμένων κτλ. Η ανασκαφή σήμερα μας προσφέρει στοιχεία που τα βλέπουμε και τα μελετάμε ολοκληρωμένα σε συνεργασία με πολλούς άλλους επιστήμονες, γεωφυσικούς για παράδειγμα, βοτανολόγους και άλλους. Ένα ερευνητικό θέμα σε συνεργασία, το αναδεικνύεις καλύτερα και πιο ολοκληρωμένα γιατί το βλέπεις από διάφορες πλευρές», τονίζει η κυρία Σπορν στην Deutsche Welle.

Ένα από τα νεότερα και πιο σύγχρονα ευρωπαϊκά προγράμματα που συμμετέχει το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο είναι στο Καλαπόδι, όπου μελετάται η επίδραση του νερού στα μνημεία. Η επίδραση για παράδειγμα, της βροχής, του χιονιού και της υπόγειας υγρασίας.

Τι γίνεται με τα ελληνικά ευρήματα στα ξένα μουσεία;

Τα ξένα αρχαιολογικά ινστιτούτα διατηρούν το δικαίωμα να είναι αυτά πρώτα που θα δημοσιεύσουν τις μελέτες γύρω από τα ευρήματα των ανασκαφών και την ευρύτερη σημασία τους. Τι γίνεται όμως με τα αρχαία που ανακαλύπτουν, πού καταλήγουν; «Στις αποθήκες των ελληνικών μουσείων», μας απαντά ευθέως η κυρία Σπορν. Όλα τα ευρήματα ανήκουν στο ελληνικό κράτος.

Είναι γνωστό βέβαια ότι στο παρελθόν μέσω των ανασκαφών πολλά ευρήματα κατέληγαν σε ξένα μουσεία, αναμεσά τους και γερμανικά. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η  Γλυπτοθήκη του Μονάχου με τα γλυπτά της Αφαίας από την Αίγινα.  Τι γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις; Θα πρέπει τα αρχαία να επιστρέφονται στον τόπο που ανακαλύφθηκαν; «Εγώ νομίζω πως το κάθε μουσείο ή κάθε συλλογή που έχει τέτοια αντικείμενα πρέπει - και πάρα πολλά μουσεία το κάνουν  ήδη – να ερευνά την προέλευση των αντικειμένων τους, να δουν τα χαρτιά τους, να δουν τα συμβόλαια, να δουν πώς φτάσανε σε αυτούς. Ήταν ένας νόμιμος τρόπος; Υπήρχαν πολλοί νόμιμοι τρόποι για να φύγουν από εδώ αρχαιότητες και να πάνε αλλού, αλλά υπήρχαν και υπάρχουν και πάρα πολλοί παράνομοι. Λοιπόν, αυτό νομίζω πρέπει να γίνει και μετά να δράσουν ανάλογα», απαντά η κυρία Σπορν.

Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έχει μια πολύπλευρη δράση και επιστημονική προσφορά. Ανάμεσα σε άλλα, διαθέτει πολύτιμα αρχεία, όπως για παράδειγμα το φωτογραφικό αρχείο, με περισσότερες από 150.000 φωτογραφίες, η συλλογή των οποίων ξεκίνησε το 1887 παρέχοντας έτσι σημαντικές πληροφορίες για την Ελλάδα στο πέρασμα του χρόνου.

Τέλος, όπως ήδη αναφέρθηκε συμπληρώνονται 150 χρόνια από την έναρξη των γερμανικών ανασκαφών στην Ολυμπία και 100 χρόνια από την έναρξη των ανασκαφών του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στο Ηραίο της Σάμου. Με αυτή την αφορμή διοργανώνονται ποικίλες εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα ένα μεγάλο επιστημονικό συνέδριο και διαλέξεις με θέματα γύρω από την Ολυμπία και τη Σάμο ενώ στις 30 Ιουνίου θα εγκαινιαστεί έκθεση για τη Σάμο στο Πυθαγόρειο.