Σε ειδική τελετή σε κτήριο της γερμανικής βουλής απονεμήθηκαν τρία πρώτα και έξι δεύτερα βραβεία για διατριβές απ' όλο το φάσμα των επιστημών οι οποίες έχουν «εξέχουσα» σημασία για την κοινωνία. Οι διακρίσεις φέτος αφορούσαν θέματα όπως τη νομική πτυχή της ενεργειακής μετάβασης, έρευνα για μια οθόνη αφής, η οποία επιτρέπει σε τυφλούς το «σερφάρισμα» στο ιντέρνετ αλλά και τη μελέτη της νεότερης ερευνήτριας, της 28χρονής Αναστασίας Πούλου από τη Θεσσαλονίκη που φέρει τον τίτλο «Η προστασία κοινωνικών δικαιωμάτων σε εποχές κρίσης». Πρόκειται για μια διατριβή που είχε κατατεθεί στο πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Σήμερα η Α. Πούλου εργάζεται ως επιστημονική συνεργάτης στο ινστιτούτο Μαξ-Πλάνκ στο Μόναχο.

Παραβίαση κοινωνικών δικαιωμάτων

Στόχος της διατριβής που πήρε ένα από τα έξι δεύτερα βραβεία ήταν να μελετήσει κατά πόσο σε τέσσερις χώρες που βρέθηκαν σε πρόγραμμα (Ελλάδα, Ιρλανδία, Κύπρο και Πορτογαλία) παραβιάστηκαν κοινωνικά δικαιώματα όπως αυτά κατοχυρώνονται στο ευρωπαϊκό δίκαιο στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Για τη σημασία της διατριβής ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής, καθηγητής Έκχαρντ Νάγκελ σημειώνει ότι «είναι λογικό σε ό,τι αφορά τις κοινωνικές και θεωρητικές επιστήμες να διαδραματίζουν επίκαιρα θέματα ένα μεγάλο ρόλο. Στην προκειμένη περίπτωση είναι οι αποφάσεις της ΕΕ σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και τις άλλες τρεις χώρες όπως και οι συνέπειες τους για τον απλό πολίτη. Αυτή η πτυχή συχνά παραμελείται. Για αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντική μια έρευνα που ασχολείται με τα νομικά δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών. Αυτού το είδους η προσέγγιση δεν έχει ξαναγίνει, αλλά δεν είχαμε και τέτοιου είδους φαινόμενα».

Συγκεκριμένα, η ερευνήτρια εξέτασε τόσο τους όρους της οικονομικής βοήθειας όπως αυτοί διατυπώνονται στα μνημόνια, νομικά κείμενα, για παράδειγμα αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, όσο και τους νόμους με τους οποίους εφαρμόστηκαν τα μέτρα στην κάθε χώρα. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η Αναστασία Πούλου είναι ότι «η ευθύνη για την παραβίαση των δικαιωμάτων αυτών κατανέμεται σχεδόν ισομερώς μεταξύ των οργάνων της ΕΕ από τη μία πλευρά στις περιπτώσεις των περικοπών στα εργασιακά δικαιώματα αλλά και το δικαίωμα στην ελεύθερη διαπραγμάτευση. Από την άλλη, η ευθύνη εναπόκειται στον εθνικό νομοθέτη στις περιπτώσεις περικοπών στην υγεία και στις συντάξεις.»
 

Ενίσχυση των δικαιωμάτων του πολίτη
 

Τέτοιου είδους παραβίαση ήταν η επιβολή νόμου από την Τρόικα, ο οποίος αφορούσε την περικοπή κατά 22% του κατώτατου μισθού στην Ελλάδα και είχε καθορισθεί με συλλογική σύμβαση εργασίας: «Αυτό συνιστά ευθεία παραβίαση της ελευθερίας της διαπραγμάτευσης και προφανώς καταλογίζεται στους ενωσιακούς θεσμούς, οι οποίοι με τόσο μεγάλη ακρίβεια πρότειναν το μέτρο αυτό». Σε άλλες πάλι περιπτώσεις η Τρόικα όριζε το όριο των περικοπών και άφηνε την πρωτοβουλία στις εθνικές κυβερνήσεις να αποφασίσουν για τον τρόπο που θα πετύχουν το στόχο. Σε αυτές τις περιπτώσεις ήταν ο εθνικός νομοθέτης που αρκετές φορές δεν σεβάσθηκε τα δικαιώματα των πολιτών.

Αναφορικά τώρα με την πρακτική χρησιμότητα της έρευνας της, που ήταν ένα από τα κριτήρια για την επιλογή της ανάμεσα σε 374 διατριβές που είχαν κατατεθεί, η Αναστασία Πούλου απαντά: «Θεωρώ πως μια πιο προσεκτική καταμερισμένη ανάλυση της ευθύνης επιτρέπει στις εκάστοτε βουλές να ασκούν πιο αποτελεσματικά των κοινοβουλευτικό τους έλεγχο. Αλλά επιτρέπει και στους θιγόμενους πολίτες με τα επιχειρήματα αυτά να ασκήσουν προσφυγές ενώπιον των εθνικών αρχικά, και γιατί όχι και των ευρωπαϊκών δικαστηρίων, και να ζητήσουν δικαίωση».
 

«Δεν υπάρχει εναλλακτική»

Αλλά δεν ήταν μόνο η διατριβή της Α. Πούλου που διακρίθηκε και είχε εν μέρει ελληνική θεματολογία. Το ίδιο ισχύει και για την έρευνα της Άστριντ Σοβίγ για τη ρητορική αρχή του «There Is No Alternative», δηλαδή την αρχή του «Δεν υπάρχει εναλλακτική», ως εργαλείο της σύγχρονης διακυβέρνησης. Η πολιτική επιστήμονας από το πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ τεκμηριώνει ότι με αυτό τον τρόπο οι κυβερνώντες επιδιώκουν να παρουσιάσουν τις αποφάσεις τους ως τις αποκλειστικά λογικές και ηθικές, ενώ απαξιώνουν τη διαφορετική γνώμη ως παράλογη και μη νομιμοποιημένη. Τα τρία παραδείγματα βάσει των οποίων εξετάζει αυτή την ρητορική η Άστριντ Σεβίγ είναι η νεοφιλελεύθερη πολιτική της πρώην πρωθυπουργού της Μεγάλης Βρετανίας Μάργκαρετ Θάτσερ, η πολιτική μιας οικονομικής φιλελευθεροποίησης και απορρύθμισης της αγοράς εργασίας από τους σοσιαλδημοκράτες Τόνυ Μπλερ και Γκέρχαρντ Σρέντερ όπως και η κρίση της ευρωζώνης. Στην τελευταία περίπτωση η ρητορική του «δεν υπάρχει εναλλακτική» χρησιμοποιούνταν για παράδειγμα από την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ για να τεκμηριώσει την αναγκαιότητα της οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα που στην ουσία βρισκόταν σε αντίθεση με τη ρήτρα της μη διάσωσης των ευρωπαϊκών συνθηκών αλλά και για να αιτιολογήσει το αίτημα για έναν μεγαλύτερο έλεγχο των εθνικών προϋπολογισμών.

«Το χωρίς εναλλακτική» δεν είναι όμως μόνο μια «επωδός» του νεοφιλελευθερισμού επισημαίνει η Άστνριντ Σεβίγ. Μια ανάλογη στάση υιοθέτησε πλέον και το νυν κυβερνητικό κόμμα στην Ελλάδα. «Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε προβάλει ένα “Σχέδιο Β”, μια εναλλακτική πρόταση», θυμίζει η ερευνήτρια. «Μόλις ανέλαβε όμως τη διακυβέρνηση της χώρας άρχιζε να αλλάζει. Τώρα και ο Τσίπρας υποστηρίζει ότι “δεν υπάρχει εναλλακτική”. Χρησιμοποιεί, δηλαδή, το ίδιο ρητορικό κόλπο όπως και οι σοσιαλδημοκράτες στο τέλος της δεκαετίας του '90 και αρχές αυτού του αιώνα. Τώρα όμως για να επιβάλλει πειθαρχεία στους εσωκομματικούς του επικριτές».

 

Παναγιώτης Κουπαράνης