Γιατί μας αρέσει να φοβόμαστε; Οι ταινίες τρόμου ενεργοποιούν περιοχές του εγκεφάλου που απελευθερώνουν αδρεναλίνη. Μας μαθαίνουν να διαχειριζόμαστε τον φόβο από τον καναπέ μας.
Οι ταινίες τρόμου ενεργοποιούν τα ίδια κέντρα του εγκεφάλου με τον πραγματικό φόβο – αλλά σε απόλυτα ασφαλές περιβάλλονΕικόνα: Everett Collection/picture alliance
Διαφήμιση
Κάθε φορά που κυκλοφορεί στο σινεμά μία καινούργια ταινία τρόμου, οι λάτρεις του είδους γεμίζουν τις αίθουσες και για να νιώσουν αυτή την ανατριχίλα… εκ του ασφαλούς. Από το «Νοσφεράτου», το αριστούργημα του γερμανικού εξπρεσιονισμού σε σκηνοθεσία του Φρίντριχ Μουρνάου, που μας εισήγαγε στο είδος, μέχρι τον «Εφιάλτη στον δρόμο με τις λεύκες», οι ταινίες τρόμου έχουν εξελιχθεί σε κάτι περισσότερο από απλή διασκέδαση, σε ένα ψυχολογικό εργαστήρι φόβου.
Σαν τρενάκια του λούνα παρκ
Ο Γερμανός ψυχίατρος Μπόρβιν Μπάντελο παρομοιάζει τις ταινίες τρόμου με τα τρενάκια του λούνα παρκ: «Ξέρεις ότι είσαι ασφαλής, αλλά ο εγκέφαλος αντιδρά σαν να κινδυνεύεις. Οι ορμόνες του φόβου πλημμυρίζουν το σώμα, ενώ ταυτόχρονα εκκρίνονται ενδορφίνες που προκαλούν ευφορία». Δηλαδή φοβόμαστε, αλλά νιώθουμε ζωντανοί.
Ο κινηματογραφικός τρόμος εξελίσσεται, αλλά η ανάγκη για φόβο παραμένει ίδιαΕικόνα: United Archives/picture alliance
Ο μετρ του είδους, Γουές Κρέιβεν, δημιουργός του θρυλικού Φρέντι Κρούγκερ, είχε πει πως οι ταινίες τρόμου λειτουργούν ως «εκπαίδευση για την ψυχή». Μέσα από μια ελεγχόμενη αφήγηση, μας επιτρέπουν να αντιμετωπίσουμε τους φόβους μας, να τους παρατηρήσουμε, να τους κατανοήσουμε και τελικά να τους τιθασεύσουμε.
Η επιστήμη του «ψυχαγωγικού φόβου»
100 χρόνια «Νοσφεράτου»
Η ταινία τρόμου «Νοσφεράτου» ήταν απο τις πρώτες του είδους. Σήμερα θεωρείται αριστούργημα του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Μια έκθεση στο Βερολίνο γιορτάζει τα 100 χρόνια ζωής του Κόμη Ορλόκ.
Εικόνα: Image courtesy Ronald Grant Archive/ Picture Library/IMAGO
Ο τρομακτικός Κόμης Όρλοκ
Ο ηθοποιός Μαξ Σρεκ ενσάρκωσε με τεράστια επιτυχία τον ρόλο του Νοσφεράτου. Στην ταινία είναι μια καχεκτική φιγούρα με αφύσικα μυτερά αυτιά και δόντια - αλλά και τα χαρακτηριστικά μακριά του νύχια. Τη νύχτα μετατρέπεται σε ένα αιμοβόρο πλάσμα βγαλμένο από τους χειρότερους εφιάλτες. Η ταινία κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 1922.
Εικόνα: Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung
Λαθρεπιβάτης
Ο Νοσφεράτου στον δρόμο του προς τη Βρέμη ταξιδεύει σε ένα πλοίο κλεισμένος σε φέρετρο. Ένα-ένας οι ναύτες του πλοίου που τον μεταφέρει, αρρωσταίνουν και πεθαίνουν - το ίδιο και ο καπετάνιος. Όταν το πλοίο μπαίνει στο λιμάνι για να δέσει δεν υπάρχει πια κανένας επιβάτης ζωντανός... ή τουλάχιστον σχεδόν ζωντανός!
Εικόνα: Deutsche Kinemathek
Πανούκλα και Θάνατος
Ο Νοσφεράτου σπέρνει την πανούκλα και το θάνατο στο λιμάνι. Μόνο η θυσία μιας νεαρής κοπέλας μπορεί να θέσει τέλος στο κακό. Ο ίδιος, ξεχνώντας ότι έχει ήδη ανατείλει ο ήλιος, μετατρέπεται σε σκόνη καπνού μόλις τον χτυπήσει το φως του ηλίου. Ξεκινώντας απο αυτή την ιστορία έχουν γυριστεί αμέτρητες ταινίες με βρικόλακες.
Εικόνα: Deutsche Kinemathek
«Ένα από τα σημαντικότερα έργα του γερμανικού εξπρεσιονισμού»
Ένα σχέδιο για την αφίσα της ταινίας από τον Άλμπιν Γκράου. Ο γερμανός παραγωγός ταινιών κατάφερε να πείσει τον σκηνοθέτη Φρίντριχ Μουρνάου να γυρίσει μια ταινία με βρυκόλακες. Ο ίδιος σχεδίασε τις μάσκες, τα σκηνικά, τα κοστούμια, καθώς επίσης και πολλά από τα γραφικά για την προώθηση της ταινίας.
Προτού ακόμη προβληθεί η ταινία, είχε ήδη γίνει γνωστή στο κόσμο. Το διαφημιστικό φυλλάδιο και οι αφίσες από μόνες προκαλούσαν τρόμο στο κοινό, που βέβαια δεν ήταν συνηθισμένο σε τέτοιες εικόνες. Στην έκθεση της συλλογής Γκέρστενμπεργκ στην Εθνική Πινακοθήκη του Βερολίνου μπορεί κανείς να δει πολλά σχέδια από εκείνη την εποχή και σκίτσα πάνω στα οποία βασίστηκαν σκηνές της ταινίας.
Εικόνα: Deutsche Kinemathek
Έργο έμπνευσης καλλιτεχνών
Στην έκθεση του Βερολίνου, η οποία θα είναι ανοιχτή για το κοινό μέχρι τις 23 Απριλίου 2023, οι κινηματογραφικές εικόνες βρίσκονται σε έναν διαρκή "διάλογο" με τα σχέδια, τα γραφικά και τους πίνακες γνωστών καλλιτεχνών όπως του Άλφρεντ Κούμπιν, του Φρανθίσκο Γκόγια, του Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ και του Τσέχου γραφίστα Φράντισεκ Κομπλίχα.
Εικόνα: Gallery of Modern Art, Roudnice nad Labem
Το ταξίδι της νυχτερίδας
Εδώ ένας πίνακας του Φρανζ Σέντλατσεκ, ο οποίος φέρει τον τίτλο «Τραγούδι στο Λυκόφως» - μία εικόνα που φαντάζει σχεδόν γαλήνια. Η ζεστή ατμόσφαιρα του δωματίου, με τα θαμπά χρώματα και την ανθρώπινη φιγούρα στο πιάνο δίνουν μία απατηλή αίσθηση ασφάλειας - απατηλή αφού η νυχτερίδα που πετάει έχει σκιά και μπορεί ανά πάσα στιγμή να μετατραπεί σε ένα αιμοβόρο τέρας.
Εικόνα: Sammlung Oesterreichische Nationalbank
7 εικόνες1 | 7
Αυτή την ιδέα επιβεβαιώνει και η επιστήμη. Το «Recreational Fear Lab» του Πανεπιστημίου του Ώρχους μελετά γιατί οι άνθρωποι θέλουν να φοβούνται. Ο ερευνητής Ματίας Κλάζεν εξηγεί ότι ο «ψυχαγωγικός φόβος» μας βοηθά στη διαχείριση του άγχους. Όταν βιώνουμε τρόμο σε ένα ασφαλές περιβάλλον, μαθαίνουμε τρόπους για να ελέγχουμε τα αρνητικά συναισθήματα. Είναι μια μορφή προσωπικής συναισθηματικής ανάπτυξης.
Οι ερευνητές μάλιστα κατηγοριοποιούν τους λάτρεις του τρόμου σε τρεις ομάδες. Υπάρχουν εκείνοι που αναζητούν την ένταση και την άμεση δόση αδρεναλίνης σαν «τοξικομανείς». Δεύτερον, εκείνοι για τους οποίους ο τρόμος λειτουργεί ως μια μορφή προσωπικής ανάπτυξης, και τέλος εκείνοι, οι οποίοι, μέσα από τον φόβο, βελτιώνουν τη διάθεσή τους χρησιμοποιώντας τον ως εργαλείο αυτογνωσίας.
Διαφήμιση
Ο φόβος ως καθαρτική εμπειρία
Κάθε άνθρωπος, λέει ο Κλάζεν, έχει το δικό του «γλυκό σημείο του φόβου», εκεί που το αίσθημα τρόμου γίνεται απόλαυση χωρίς να ξεπερνά τα όριά μας. Αν είναι πολύ λίγο, βαριόμαστε, ενώ αν είναι πολύ, κλείνουμε απλώς τα μάτια μας.
Ίσως τελικά αυτό να εξηγεί γιατί επιστρέφουμε διαρκώς στις ταινίες τρόμου. Δεν ψάχνουμε τον φόβο, αλλά την αδρεναλίνη, την εκτόνωση και την αίσθηση ότι για λίγα λεπτά κοιτάξαμε το σκοτάδι κατάματα και επιβιώσαμε.
