Οι άνθρωποι γιορτάζουν ο ένας πάνω στον άλλο, φίλοι αγκαλιάζονται χωρίς δεύτερη σκέψη, κανείς δεν ζητά πια πιστοποιητικό εμβολιασμού. Η ζωή επέστρεψε για τα καλά και ο κορωνοϊός αποτελεί παρελθόν. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, πολλοί ανέμεναν ότι θα καταργηθούν δια παντώς οι χειραψίες. Πολλοί δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι θα ένιωθαν ξανά άνετα ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους. Αλλά σε πολλές περιπτώσεις αυτά τα συναισθήματα εξαφανίστηκαν σχεδόν τόσο γρήγορα όσο εμφανίστηκαν. Πώς γίνεται αυτό; 

Η λήθη είναι ζωτικής σημασίας, λένε ερευνητές του εγκεφάλου και ψυχολόγοι. Αν θυμόμασταν τα πάντα και όλα ήταν για μας εξίσου σημαντικά, δεν θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε.

Σίγουρα δεν έχουμε ξεχάσει τον κορωνοϊό σε βαθμό που τον σβήσαμε από τη μνήμη μας, λέει η ψυχολόγος Σουζάνε Σπις από την Ένωση Γερμανών Ψυχολόγων. Το ερώτημα δεν είναι τόσο τι θυμόμαστε, όσο πώς το θυμόμαστε. Η Σπις το συγκρίνει με μια διαδικασία πένθους στην οποία υπάρχουν διαφορετικές φάσεις. «Μπορούμε να μείνουμε με το συναίσθημα που συνδέαμε με την απώλεια όταν αυτή συνέβη. Ή να αντιμετωπίσουμε τα συναισθήματα, τις σκέψεις, με διαφορετικούς τρόπους. Τότε αρχίζει η θεραπεία.» 

Η λήθη είναι θεραπεία

Η υποτιθέμενη «λήθη» είναι στην πραγματικότητα μια «επεξεργασία», λέει η Σπις. Το πόσο καλά λειτουργεί εξαρτάται επίσης από το «πόσο καλά μπορώ να χαλαρώσω εδώ και τώρα». Επιπλέον, για κάθε άτομο η αντιμετώπιση μιας κατάστασης είναι διαφορετική, ανάλογα με τις εμπειρίες, τις προτιμήσεις, τους φόβους και τις συμπεριφορές: Όποιος ένιωθε πχ. πάντα άβολα μέσα σε πολύ κόσμο δεν θα αλλάξει εντελώς μετά το τέλος πανδημίας.  

Προς το τέλος της πανδημίας, μπορεί να υπήρξε ένα είδος "απευαισθητοποίησης", λέει η Σπις. Η πρώτη αγκαλιά μετά τα λοκντάουν εξακολουθούσε να είναι άβολη. Αλλά με κάθε αγκαλιά, η δυσφορία περιορίζονταν σταδιακά. Πιθανότατα η διαδικασία ήταν πιο γρήγορη για άτομα που πάντα αγκάλιαζαν τους πάντες παρά για όσους προτιμούσαν να αποφεύγουν τη σωματική επαφή. 

Ο Μάρτιν Κόρτε, καθηγητής Κυτταρικής Νευροβιολογίας στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Μπράουνσβαϊγκ, συγκρίνει τη λήθη με «ένα καλά προγραμματισμένο φίλτρο ανεπιθύμητης αλληλογραφίας». Το να ξεχνάς σημαίνει να ξεχωρίζεις το ασήμαντο από το σημαντικό. Μόνο επειδή ξεχνάμε μπορούμε να ανακαλύψουμε νέα πράγματα, να σκεφτόμαστε αφηρημένα και να λύνουμε προβλήματα. Η λήθη επιτρέπει στον εγκέφαλο να επικεντρωθεί στις πιο σημαντικές πληροφορίες. 

«Η διαγραφή και η λήθη δεν αποτελούν επομένως δυσλειτουργίες στην πρόσληψη. Αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των απαραίτητων διαδικασιών», έγραψε ο Κόρτε σε έρευνα του 2018. Μόνο «ένα μικρό μέρος» των εμπειριών μας αποθηκεύεται μακροπρόθεσμα. Αναμνήσεις «προστατευμένες από διαγραφή» είναι συχνά τραυματικές εμπειρίες. Και οι αναμνήσεις όταν τις ανακαλούμε αλλάζουν λίγο κάθε φορά.

Ξεχνάς ευκολότερα την πανδημία αν...

Ο Ντομινίκ ντε Κερβέν και ο Ανδρέας Παπασωτηρόπουλος από το Πανεπιστήμιο της Βασιλείας απέδειξαν τον ρόλο των συναισθημάτων στις αναμνήσεις το 2022 με τη βοήθεια της μαγνητικής τομογραφίας.  Έδειξαν σε 1.418 άτομα εικόνες καταγράφοντας τη δραστηριότητα του εγκεφάλου τους. «Σε ένα τεστ μνήμης που ακολούθησε, οι συμμετέχοντες στην έρευνα θυμήθηκαν τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές εικόνες πολύ καλύτερα από τις ουδέτερες», συνόψισε το πανεπιστήμιο τα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό PNAS. 

Το πώς θυμόμαστε την περίοδο του κορωνοϊού εξαρτάται επίσης, μεταξύ άλλων, από τα συναισθήματα που συνδέονται με αυτήν, λέει η Σπις. Οι άνθρωποι που έχουν υποστεί απώλειες, που έχουν χάσει κάποιο κοντινό τους πρόσωπο ή τη δουλειά τους, είναι πιθανό να δυσκολευτούν να βγουν από το συναίσθημα. Οι άνθρωποι «που μπορούν να δώσουν ένα νόημα στην κρίση του κορωνοϊού» μπορούν να την αφήσουν πίσω τους ευκολότερα, όπως λέει η Σπις. 

Για παράδειγμα, αυτοί θα μπορούσαν να είναι άνθρωποι που αισθάνονται περήφανοι επειδή ως κοινωνία καταφέραμε από κοινού να αντιμετωπίσουμε την πανδημία ή που είναι χαρούμενοι επειδή μπορούν πλέον να εργάζονται από το σπίτισε καθημερινή βάση. «Τότε αποθηκεύεις την κρίση στο μυαλό σου περισσότερο ως μαθησιακή εμπειρία».

Επιμέλεια: Ευθύμης Αγγελούδης