«Η Πορτογαλία έκρυβε κάτω από το χαλί την ιστορία των σκλάβων από την Αφρική για πολύ καιρό», αναφέρει η Εβαλίνα Ντίας, εκπρόσωπος του συλλόγου των απογόνων Αφρικανών της Λισαβόνας "Djass". Σήμερα οι φωνές των Πορτογάλων με αφρικανικές ρίζες που ζητούν από τη χώρα να έρθει αντιμέτωπη με το σκοτεινό αυτό κεφάλαιο της ιστορίας της πυκνώνουν.

«Γνωρίζουμε ότι οι δομικές διακρίσεις σε βάρος ανθρώπων από την Αφρική σήμερα είναι επίσης το αποτέλεσμα του διατλαντικού εμπορίου σκλάβων, το οποίο εισήχθη σε μεγάλο βαθμό από τους Πορτογάλους από τον 15ο αιώνα», εξηγεί η Ντίας σε συνέντευξή της στην DW. Στην Πορτογαλία λέγεται ότι η δουλεία δεν είναι εφεύρεση των Πορτογάλων ή των Ευρωπαίων, ότι σκλάβοι υπήρχαν πάντα, ακόμη και πριν από τον 15ο αιώνα.

Στην πραγματικότητα όμως από τον 15ο αιώνα το δουλεμπόριο έλαβε μια υπερατλαντική διάσταση. Ανοίγοντας τις θαλάσσιες διαδρομές προς την Αφρική, την Ασία και την Αμερική, οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης, και κυρίως η Πορτογαλία, έγιναν διεθνώς ενεργές εμπορικές και αποικιακές δυνάμεις. Από εκείνη τη στιγμή και στο εξής εμπορευόταν παγκοσμίως: μπαχαρικά, ελεφαντόδοντο και υφάσματα – αλλά και σκλάβους.

«Το νέο διατλαντικό εμπόριο σκλάβων μετέτρεψε τους Αφρικανούς σε αντικείμενα που θεωρούνταν αγαθά για τους Ευρωπαίους. Εκατομμύρια Αφρικανοί μετατράπηκαν σε εργατικά χέρια για τις ευρωπαϊκές φυτείες στην Ευρώπη, την Αμερική και την Καραϊβική. Για πάνω από 400 χρόνια περισσότεροι από 15 εκατομμύρια άντρες, γυναίκες και παιδιά έπεσαν θύματα του διατλαντικού δουλεμπορίου», λέει ο Δρ. Gilbert Ντι Σανγκ από το Ίδρυμα Αφρικανικών Ερευνών στο Πανεπιστήμιο του Μπάιροϊτ.

Ωστόσο, επισημαίνεται επανειλημμένα, και στα σχολικά βιβλία, ότι η Πορτογαλία ήταν η πρώτη χώρα στην Ευρώπη - πριν από 260 χρόνια - που κατήργησε επίσημα τη δουλεία. Η απαγόρευση αρχικά ίσχυε όμως μόνο για την Πορτογαλία και τις αποικίες στην Ινδία - η δουλεία συνεχίστηκε στις υπόλοιπες αποικίες κανονικά.

Μνημείο για τα θύματα

«Η σχετικοποίηση της ευθύνης έχει μεγάλη παράδοση στην Πορτογαλία», τονίζειι η Ντίας. Η Λισαβόνα ήταν γεμάτη μνημεία για κατακτητές και εξερευνητές εδώ και αιώνες, αλλά η πόλη δεν διέθετε κανένα μνημείο για τους σκλάβους μέχρι φέτος, μία ιδέα που προήλθε από πρωτοβουλία Πορτογάλων με αφρικανικές ρίζες. Το μνημείο σχεδιάστηκε από τον καλλιτέχνη από την Αγκόλα Κιλουάντζι Κία Έντα.

«Το μνημείο, το οποίο πρόκειται να εγκαινιαστεί στη Λισαβόνα την άνοιξη, απεικονίζει μια φυτεία ζαχαροκάλαμου, που αποτελείται από αλουμίνιο – ένας συμβολισμός του κρύου και απάνθρωπου τρόπου με τον οποίο μεταχειρίστηκαν τους σκλάβους εργάτες στις φυτείες οι Ευρωπαίοι», λέει η Μπεατρίς Γκομέζ Ντίας, αδερφή της Εβαλίνα Ντίας και μέλος του κόμματος "Bloco de Esquerda" στο πορτογαλικό κοινοβούλιο από το 2019. Πρόκειται για μία από τους τρεις μαύρους βουλευτές στην Πορτογαλία, η οποία είναι φέτος και η κορυφαία υποψήφια του κόμματος για τα καθήκοντα του δημάρχου στην πόλη της Λισαβόνας.

«Η πορτογαλική κοινωνία αλλάζει με πολύ αργούς ρυθμούς. Κάνουμε έναν δύσκολο αγώνα, ο οποίος βρίσκει μεγάλη αντίσταση στους συντηρητικούς κύκλους», λέει ο Χοακίν Κατάρ Μορέιρα, ιστορικός και μέλος της πορτογαλικής Βουλής. «Ορατή όμως είναι ήδη η θετική τάση για αλλαγή: Πορτογάλοι επιστήμονες και πανεπιστήμια μελετούν όλο και περισσότερο το υπερατλαντικό δουλεμπόριο», υπογραμμίζει ο βουλευτής.

Αντόνιο Κασκές

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου