Στην Ευρώπη υπάρχει η παράδοση των ομιλούντων διανοουμένων. Σε περιόδους κρίσεων, πολέμων, λιμών και καταποντισμών περιμένουμε απ’ αυτούς, τους επαγγελματίες της σοφής σκέψης, να μας δώσουν την ερμηνεία των πραγμάτων, αυτήν που δεν μπορεί να μας δώσει από μόνη της η απλή δημοσιογραφική ανάλυση ή η πολιτική ρητορεία. Και να που αίφνης, αν και επί εβδομάδες τα υποβαθμισμένα προάστια των γαλλικών πόλεων φλέγονται, οι Γάλλοι διανοούμενοι, ευεπίφοροι συνήθως σε τοποθετήσεις και καταδίκες, σιωπούν. Ίσως να μην έχουν πια να πουν τίποτα το ουσιαστικό, οπότε η σιωπή είναι προς τιμήν τους.

Οι συνηθισμένες αναλύσεις αποδίδουν την έκρηξη της βίας σε κοινωνικούς λόγους, στην έλλειψη προοπτικής αυτών των νεαρών εμπρηστών, ή εν μέρει και σε ιστορικούς, στις ανοιχτές πληγές που έχει αφήσει το αποικιοκρατικό παρελθόν της Γαλλίας. Ο Γάλλος φιλόσοφος Αντρέ Γλυκσμάν δεν αρκείται σε αυτά. Ήδη στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο «Μίσος. Η επιστροφή μιας στοιχειώδους δύναμης» ανάγει τη βία σε ανθρωπολογική κατηγορία. Να τι είπε τώρα στη Ντόιτσε Βέλε:

«Η άποψη ότι το μίσος οφείλεται αποκλειστικά σε κοινωνικούς λόγους, στην ουσία δηλαδή σε τυχαίες συνθήκες, είναι πολύ μοντέρνα και διαδεδομένη στον τύπο και τα πανεπιστήμια. Αλλά είναι μια βαθιά λανθασμένη άποψη. Το μίσος υπάρχει από τότε που υπάρχει ο άνθρωπος, όπως επίσης και η αντίσταση στο μίσος.»

Για κάμποσες δεκαετίες είχαμε στην Ευρώπη την πεποίθηση ότι μίσος, βία, πόλεμος δεν επρόκειτο να επανεμφανισθούν. Ήταν μια αντίληψη που στηριζόταν στα θετικά του Ψυχρού Πολέμου, στην αμοιβαία αποτροπή και την υποχρεωτική ειρήνη. Αλλά αυτός ο «χρυσούς αιών» τελείωσε. Και ήρθαν πάλι πόλεμοι, στην πρώην Γιουγκοσλαβία και μετά από το ΝΑΤΟ κατά της Γιουγκοσλαβίας, και ήρθε πάλι η βία και το μίσος, όπως τώρα στις γαλλικές γειτονιές τη νύχτα. Το μίσος ως εσωτερική σταθερά του ανθρώπου, υποστηρίζει ο Γκλυκσμάν, αν δεν του αντιπαρατεθεί κανείς διανοητικά, εξωτερικεύεται, γίνεται μηχανισμός που αυτονομείται και τελικά καταλήγει σε τυφλό αυτοσκοπό:

«Είναι ένας εσωτερικός πόνος που γίνεται απόλυτος και που επιτρέπει σε κάποιον να νιώθει σαν το απόλυτο θύμα. Τίποτα δεν έχει νόημα πια, δεν έχουμε μέλλον, έχουμε τελειώσει, μας υποτιμούν, μας προσβάλλουν. Οι στατιστικές λένε ότι το 40% των νέων στα προάστια είναι άνεργοι. Αυτό σημαίνει όμως ταυτόχρονα ότι το άλλο 60% δεν είναι. Κι αυτοί οι δεύτεροι ζουν στις ίδιες γειτονιές, στα ίδια λεγόμενα γκέτο. Υπάρχει με άλλα λόγια η απολυτοποίηση μιας όντως οδυνηρής κατάστασης. Αλλά παρουσιάζεται σαν απόλυτη και καθολική.»

Να λοιπόν μια άλλη ερμηνεία των ταραχών στη Γαλλία, εξηρμένη πάνω από τις κοινωνιολογικές αναλύσεις, μετέωρη πάνω από τον παφλασμό των πραγμάτων. Αλλά μπορεί όντως να ερμηνεύσει τα πράγματα; Επιδιώκει καν να τα ερμηνεύσει ή μήπως να στήσει απλά δίπλα τους ένα διανοητικό πύργο; Να τραγουδήσει ένα τραγούδι για τα πράγματα ερήμην τους; Δεν έχουμε έτοιμη απάντηση. Αλλά δεν μπορούμε να μην υπενθυμίσουμε ότι πολλά μέλη της εβραϊκής οικογένειας Γκλυκσμάν έχασαν τη ζωή τους στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όπως επίσης και ότι ο Αντρέ Γκλυκσμάν ανήκε στην ομάδα των «νέων φιλοσόφων» που τη δεκαετία του 70 συνεισέφεραν ένα κομψό, αλλά σαφώς αντικομμουνιστικό μανιφέστο. Όπως και ότι ο Αντρέ Γκλυκσμάν ήταν από αυτούς που προσέφεραν ένα φιλοσοφικό μανδύα στους πολέμους κατά της Γιουγκοσλαβίας, του Αφγανιστάν και του Ιράκ.

Σπύρος Μοσκόβου