Πολύνεκρες πλημμύρες στη Σλοβενία, πυρκαγιές στην Ιταλία και την Ελλάδα και καύσωνες στην Ισπανία: η Ευρωπαϊκή Ένωση βίωσε πολλές φυσικές καταστροφές αυτό το καλοκαίρι. Το κέντρο συντονισμού και αντιμετώπισης για συνθήκες έκτακτης ανάγκης της Ένωσης στις Βρυξέλλες λειτουργεί σε 24ωρη βάση - συνδέοντας τις επί μέρους υπηρεσίες των κρατών, συντονίζοντας την ανάπτυξη των ομάδων διάσωσης και προσπαθώντας να προβλέψει την επόμενη φυσική καταστροφή.

Ο Επίτροπος της Ε.Ε. για τη διαχείριση κρίσεων Γιάνεζ Λέναρτσιτς ανακοίνωσε ότι η Γερμανία και η Γαλλία στέλνουν προκατασκευασμένες γέφυρες, εκσκαφείς και ομάδες μηχανικών στη Σλοβενία μετά τις πλημμύρες, ενώ η Ελλάδα στέλνει αεροσκάφη Canadair για να βοηθήσει την Κύπρο να αντιμετωπίσει τις πυρκαγιές. Στα τέλη της περασμένης εβδομάδας ανακοίνωσε ότι σε εννέα ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει «ακραίος» κίνδυνος πυρκαγιάς, πέντε βρίσκονται σε συναγερμό για πλημμύρες και δύο προετοιμάζονται για υψηλές θερμοκρασίες ή βροχή.

Το 2018 ο μηχανισμός αντιμετώπισης κρίσεων της Ε.Ε. ανταποκρίθηκε σε 20 αιτήματα για βοήθεια, όμως μέχρι το 2022 ο αριθμός αυτός ξεπέρασε τα 230. Αυτή η αύξηση οφείλεται σε διάφορους παράγοντες: την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις φυσικές καταστροφές, όπως οι δασικές πυρκαγιές ή οι πλημμύρες.

Πώς λειτουργεί η πολιτική προστασία της Ε.Ε.;

Ο Λέναρτσιτς εποπτεύει τον Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας της Ένωσης – ο οποίος συστάθηκε το 2001 με σκοπό τη διαχείριση κρίσεων και τον συντονισμό της διακρατικής συνεργασίας για την καταπολέμηση φυσικών καταστροφών. Μόλις τα κράτη-μέλη βρεθούν αντιμέτωπα με μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης, μπορούν να στείλουν ειδοποίηση και να αναφέρουν επακριβώς τη βοήθεια που χρειάζονται, με τις Βρυξέλλες να συγκεντρώνουν, να συντονίζουν και να συμβάλλουν στη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων.

Οι 27 χώρες της Ε.Ε., καθώς και 9 κοντινά κράτη, όπως η Τουρκία, η Ουκρανία και η Νορβηγία, συμμετέχουν στον μηχανισμό, όμως και άλλες χώρες μπορούν να αιτηθούν βοήθεια. Νωρίτερα φέτος, για παράδειγμα, ο Καναδάς επιστράτευσε Ευρωπαίους πυροσβέστες για να κατασβήσουν τις δασικές πυρκαγιές, ενώ πέρυσι ομάδες καθαρισμού νερού και γιατροί στάλθηκαν στο Πακιστάν, που ήταν αντιμέτωπο με καταστροφικές πλημμύρες.

Ακόμη, η πανδημία αφύπνισε την Ευρωπαϊκή Ένωση: υπήρχε έλλειψη σε αναπνευστήρες και μάσκες και οι κρατικοί μηχανισμοί δεν ήταν σε ετοιμότητα, ενώ ο περιορισμός των πτήσεων δυσχέρανε την προμήθεια φαρμάκων. Για να αποφευχθεί κάτι αντίστοιχο στο μέλλον, οι Βρυξέλλες αποθηκεύουν πλέον περισσότερο ιατρικό εξοπλισμό για ολόκληρη την Ε.Ε., ένα απόθεμα έκτακτης ανάγκης. Μέχρι τώρα, η Ένωση έχει συγκεντρώσει ποικίλες προμήθειες, από κουτιά πρώτων βοηθειών, μέχρι ελικόπτερα, πυροσβεστικά αεροπλάνα, σκηνές και γεννήτριες ενέργειας. Επιπλέον, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία οι Βρυξέλλες επιτάχυναν τις προσπάθειες για την αποθήκευση εξοπλισμού απολύμανσης και δισκίων ιωδίου σε περίπτωση χημικής ή πυρηνικής καταστροφής.

Σχέδια για ευρωπαϊκά πυροσβεστικά αεροπλάνα

Όμως η κλιματική αλλαγή αλλάζει τα δεδομένα στην Ευρώπη. Το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ε.Ε. αναφέρει ότι φέτος οι πυρκαγιές έχουν κάψει περίπου 260.000 εκτάρια γης, προκαλώντας «τεράστια περιβαλλοντική και οικονομική ζημία». Καθώς οι πυρκαγιές αναμένεται να προκαλέσουν περισσότερες καταστροφές τα επόμενα χρόνια, οι Βρυξέλλες σχεδιάζουν να αγοράσουν 12 νέα πυροσβεστικά αεροσκάφη, τα πρώτα του κεντρικά χρηματοδοτούμενου στόλου της Ε.Ε.

Όμως αυτά τα πρόσθετα αεροσκάφη δεν θα είναι διαθέσιμα αμέσως. «Η δημιουργία του δικού μας στόλου απαιτεί χρόνο, δεδομένου ότι η παγκόσμια παραγωγή ορισμένων τύπων πυροσβεστικών αεροσκαφών έχει διακοπεί», δήλωσε η εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μίριαμ Γκαρθία Φερέρ προσφάτως. «Χρειαζόμαστε μεσαία αμφίβια πυροσβεστικά αεροσκάφη για να αντιμετωπίσουμε τα σοβαρά προβλήματα που ανακύπτουν, ωστόσο η προσφορά τέτοιων αεροσκαφών στην αγορά είναι περιορισμένη». Εξ ου και τα πρώτα αεροσκάφη τέτοιου τύπου θα είναι έτοιμα το 2027.

Τα όρια της συνεργασίας έκτακτης ανάγκης

Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Λέναρτσιτς επαινεί τους πυροσβέστες, τους μηχανικούς και τους γιατρούς που ανταποκρίνονται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης εκτός των συνόρων τους: «Η αλληλεγγύη της Ε.Ε. στα καλύτερά της», έγραψε σε διαδικτυακή ανάρτησή του. Όμως ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της Ε.Ε. είναι μονάχα εθελοντικός: τα μέλη της Ε.Ε. μπορούν να επιλέξουν αν θα βοηθήσουν άλλα κράτη που έχουν ανάγκη και συχνά το κάνουν, δίχως όμως να υποχρεούνται να το πράξουν. Η Ε.Ε. δεν έχει νομικές εξουσίες να λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με την αντιμετώπιση των καταστροφών και χρειάζεται το πράσινο φως των κρατών-μελών για την αγορά εφεδρικών προμηθειών έκτακτης ανάγκης.

Μία σχετική αλλαγή θα απαιτούσε την επαναδιατύπωση των ιδρυτικών συνθηκών της Ένωσης, κάτι που οι εθνικές κυβερνήσεις τείνουν να αντιμετωπίζουν γενικά με επιφυλακτικότητα, φοβούμενες ότι θα παραδώσουν περαιτέερω εξουσίες στις Βρυξέλλες. Κατά τον Λέναρτσιτς, «όταν και αν υπάρξει απόφαση για αλλαγή της συνθήκης, θα πρέπει να συζητηθεί πώς θα ενισχυθεί η ικανότητα αντιμετώπισης καταστροφών, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας λήψης αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κάτι που δεν συμβαίνει τώρα».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς