Αρχές Δεκεμβρίου στο Novi Beograd, τη σύγχρονη συνοικία του Βελιγραδίου με τις πλατιές λεωφόρους και τα μεταπολεμικά φουτουριστικά κτίρια. Εκατοντάδες λεωφορεία συρρέουν μπροστά από τη φημισμένη «Αρένα», ένα από τα μεγαλύτερα κλειστά γήπεδα της Ευρώπης. Τα πλήθη παίρνουν θέση στις κερκίδες. Δεν πρόκειται να χειροκροτήσουν τα μεγάλα αστέρια του μπάσκετ, αλλά τον πρόεδρο της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς, που θα πάρει τον λόγο στην κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του κόμματός του, του «Σερβικού Προοδευτικού Κόμματος» (SNS).

«Ο κοινοτάρχης μας έχει οργανώσει το ταξίδι στο Βελιγράδι» λέει ένας άνδρας που κάθεται στο παγκάκι, πίνοντας μπύρα. Έχει έρθει από ένα χωριό της βόρειας Σερβίας και δηλώνει υποστηρικτής του Βούτσιτς, γιατί, όπως λέει, «έχει δώσει λεφτά σε όλους μας. Πρόσφατα έδωσε άλλα 10.000 δηνάρια για όσους δικαιούνται επιδόματα κοινωνικής βοήθειας».

Τέτοια «δωράκια» συνηθίζονται στη Σερβία ενόψει εκλογών. Για μία ακόμη φορά ο Βούτσιτς ανοίγει τον κρατικό κουμπαρά και μοιράζει χρήματα. Τα προεκλογικά δώρα κυμαίνονται γύρω στα 10.000 δηνάρια (περίπου 85 ευρώ), άλλοτε λιγότερα, άλλοτε περισσότερα. Πολλοί Σέρβοι χρειάζονται τα χρήματα αυτά για να επιβιώσουν, καθώς ο μέσος μισθός δεν ξεπερνά τα 725 ευρώ, καθαρά, ενώ οι συνταξιούχοι ζουν με 330 ευρώ μηνιαίως, κατά μέσο όρο.

Ο Βούτσιτς υπόσχεται αυξήσεις για τους συνταξιούχους, αλλά φυσικά μόνο σε περίπτωση που το κόμμα του κερδίσει τις βουλευτικές εκλογές. Παράλληλα γίνονται τοπικές εκλογές για την ανάδειξη δημάρχων σε περισσότερες από 60 πόλεις της Σερβίας.Ο ίδιος ο Βούτσιτς έχει εξασφαλίσει μία δεύτερη προεδρική θητεία και εξυπακούεται ότι δεν είναι υποψήφιος στις βουλευτικές εκλογές της Κυριακής. Κι όμως, είναι πανταχού παρών στις πολιτικές συγκεντρώσεις και στις προεκλογικές αφίσες, ενώ το όνομά του αναφέρεται σε όλα τα ψηφοδέλτια, ακόμη και στο πιο απομακρυσμένο χωριό της Σερβίας.

Σοβαρές κατηγορίες κατά του προέδρου

Με σκωπτική διάθεση το περιοδικό Vreme αποκαλεί τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς «βασιλιά των ζητιάνων». Λέει ότι ο πρόεδρος της Σερβίας αυτοπροβάλλεται ως ένας απλός άνθρωπος του λαού που ανήλθε στην εξουσία για να μοιράζει χρήματα, να κατασκευάζει δρόμους και σιδηροδρομικές γραμμές, να δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Από την πλευρά της η αντιπολίτευση κατηγορεί τον Βούτσιτς για αυταρχική διακυβέρνηση, αλλά και για ασαφείς διπλωματικούς ελιγμούς μεταξύ Ευρώπης, Ρωσίας και Κίνας. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το «καθεστώς Βούτσιτς» έχει σχέσεις με τη Μαφία. Όμως ο ίδιος ο πρόεδρος εμφανίζεται σχεδόν καθημερινά στη σερβική τηλεόραση για να περάσει στην αντεπίθεση, λέγοντας ότι οι επικριτές του είναι «προδότες» και «κλέφτες» που απλώς εποφθαλμιούν την εξουσία. 

«Η Σερβία είναι μία από τις ελάχιστες χώρες της Ευρώπης που ακολουθούν μία ανεξάρτητη πολιτική» λέει ο Βούτσιτς, μιλώντας στην «Αρένα» του Βελιγραδίου υπό τις επευφημίες των οπαδών του. Φαίνεται όμως ότι δεν ήρθαν όλοι με τη θέλησή τους για να χειροκροτήσουν. Ένας νεαρός εξηγεί πώς δουλεύει το σύστημα. Λέει ότι εργάζεται σε ένα επαρχιακό νοσοκομείο και, προκειμένου να αποφύγει την απόλυση, είναι αναγκασμένος όχι μόνο να συμμετάσχει στη συγκέντρωση του Βελιγραδίου, αλλά και να ψηφίσει το κυβερνών κόμμα SNS στις εκλογές της Κυριακής. «Είναι καταστροφικό αυτό που συμβαίνει, αλλά δεν έχω άλλη επιλογή», υποστηρίζει.

«Εκτός ατζέντας» η ένταξη στην ΕΕ

Οι δημοσκοπήσεις βλέπουν το SNS στην πρώτη θέση με προβάδισμα που δεν προμηνύει εντυπωσιακή νίκη, αλλά μάλλον θα είναι αρκετό για τη συνέχιση του σημερινού κυβερνητικού συνασπισμού. Στη δεύτερη θέση αναμένεται να βρεθεί η φιλο-ευρωπαϊκή πλατφόρμα της ενωμένης αντιπολίτευσης «Σερβία κατά της βίας». Η ονομασία δεν είναι τυχαία. Πρόκειται για μία πολιτική παράταξη που ιδρύθηκε τον Μάιο του 2023, στον απόηχο μαζικών διαδηλώσεων και δύο τραγικών δολοφονικών επιθέσεων. Η μία έγινε σε σχολείο του Βελιγραδίου με δράστη έναν 14χρονο και απολογισμό δέκα νεκρούς. Τώρα η αντιπολίτευση κατηγορεί τον Βούτσιτς ότι υποδαυλίζει και ο ίδιος μία κουλτούρα βίας και ατιμωρησίας, όχι μόνο γιατί καθυβρίζει τους πολιτικούς αντιπάλους του, αλλά και γιατί ανέχεται την προβολή ανεκδιήγητων «προγραμμάτων ριάλιτι» στη σερβική τηλεόραση.

Όπως τονίζει ο πολιτικός επιστήμων Σρνταν Τσβίγιτς, η καταπολέμηση της βίας και η κατάχρηση εξουσίας παραμένουν κυρίαρχα θέματα στην προεκλογική ατζέντα μέχρι την τελευταία στιγμή. Αντιθέτως, με την ευρωπαϊκή προοπτική της Σερβίας ουδείς ασχολείται πλέον, ακόμη και η αντιπολίτευση αποφεύγει να θίξει το ζήτημα. «Κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με πολιτική αυτοκτονία» λέει ο Τσβίγιτς. «Όλα τα μέσα ενημέρωσης, που είναι πιστά στο καθεστώς, επιδίδονται σε αντιδυτική προπαγάνδα. Τί θα κέρδιζε η αντιπολίτευση, αν την καθύβριζαν και γι αυτό το θέμα, μαζί με όλα τα υπόλοιπα;»

Νέες κόντρες για το Κόσοβο

Το Κόσοβο είναι ένας ακόμη λόγος, για τον οποίο η ΕΕ δεν συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά δημοφιλίας. Βρυξέλλες και Βερολίνο απαιτούν μία «ντε φάκτο» διεθνή αναγνώριση, κάτι που αρνείται η Σερβία. Η αποκαλούμενη «συμφωνία των Βρυξελλών» θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν πρώτο συμβιβασμό, με το Βελιγράδι να αναγνωρίζει τα κρατικά έγγραφα του Κοσόβου επιτρέποντας την ένταξη του στον ΟΗΕ και την Πρίστινα να εγκρίνει τη δημιουργία ενός συνδέσμου σερβικών δήμων και κοινοτήτων στο έδαφος του Κοσόβου.

Τα υπερσυντηρητικά και εθνικιστικά κόμματα της Σερβίας, που αθροιστικά λογίζονται ως η τρίτη πολιτική δύναμη της χώρας, κάνουν προεκλογικό αγώνα αποκλειστικά με το συγκεκριμένο θέμα. Κατηγορούν τον Βούτσιτς ότι ουσιαστικά έχει «παραδώσει» το Κόσοβο, υποχωρώντας απέναντι στις απαιτήσεις της Δύσης.

Στη διεθνή σκακιέρα πάντως, εκτιμά ο ιστορικός Στέφαν Ραντόικοβιτς, ο Βούτσιτς κινδυνεύει περισσότερο από τις εξελίξεις στην Ουκρανία. Κατά πρώτον, γιατί αυξάνονται διαρκώς οι τιμές της ενέργειας, με αποτέλεσμα η Σερβία να έχει σήμερα ένα από τα υψηλότερα ποσοστά πληθωρισμού σε όλη την Ευρώπη, κάτι που ασφαλώς επισκιάζει το αφήγημα του Βούτσιτς για τα «οικονομικά επιτεύγματα» της χώρας. Κατά δεύτερον, με δεδομένα τα όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία, ΕΕ και ΗΠΑ θέλουν αν μη τι άλλο να διατηρήσουν υπό έλεγχο την κατάσταση στην Ευρώπη και γι αυτόν τον λόγο πιέζουν τη Σερβία να αποδεχθεί έναν οριστικό συμβιβασμό με το Κόσοβο.

Πρωτοβουλία για τη Δημοκρατία

Σε γενικές γραμμές ο προεκλογικός αγώνας στο Βελιγράδι ολοκληρώθηκε σε μάλλον χαμηλούς τόνους. Ίσως αυτό οφείλεται στο ότι μόνο το κυβερνών κόμμα SNS διαθέτει χρήματα για τηλεοπτική διαφήμιση. Αίσθηση προκάλεσε όμως μία γραπτή αναφορά με την ονομασία «ProGlas», την οποία στηρίζουν δεκάδες διανοούμενοι, καλλιτέχνες, αλλά και αστέρες του αθλητισμού, καλώντας τους Σέρβους πολίτες να προσέλθουν στις κάλπες, αλλά όχι για να ψηφίσουν τον Βούτσιτς. Όπως εξηγεί ένας από τους υπογράφοντες, ο καθηγητής Βλάντιτσα Τσβέτκοβιτς, «στη Σερβία δεν υπάρχει σοβαρό κράτος. Μας λείπουν η Δημοκρατία, η Δικαιοσύνη και η Ισότητα. Και μόνο με την ψήφο μας μπορούμε να αλλάξουμε την κατάσταση…»

Περίπου 170.000 πολίτες έχουν ήδη εκφράσει την υποστήριξή τους στην πρωτοβουλία ProGlas. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η αντιπολίτευση μπορεί να κερδίσει την πρωτιά στο Βελιγράδι. Εάν συμβεί αυτό, οι επικριτές του Βούτσιτς θα το γιορτάσουν ως μία τεράστια νίκη. Άλλωστε πολλοί δεν ξεχνούν τις τελευταίες ημέρες του άλλοτε πανίσχυρου Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο οποίος το 1996 έχασε το Βελιγράδι και άλλες μεγάλες πόλεις της Σερβίας, πριν αναγκαστεί να παραιτηθεί το 2000, υπό την πίεση μαζικών διαδηλώσεων. Ούτε ξεχνούν ότι ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς ήταν ο τελευταίος υπουργός Εσωτερικών στο καθεστώς Μιλόσεβιτς.

(Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου)