«Όργανο για την στρατιωτική, πολιτική και οικονομική επέκταση της Δύσης προς Ανατολάς» έχει γίνει το Συμβούλιο της Ευρώπης σύμφωνα με τη Ρωσία. Η Μόσχα κατηγορεί τα θεσμικά όργανα του Συμβουλίου ότι «χρησιμοποιούνται συστηματικά για να ασκήσουν πίεση στη Ρωσία και να αναμειχθούν στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας». Για τον Χένινγκ Χοφ, αναλυτή της Γερμανικής Εταιρείας για την Εξωτερική Πολιτική (DGAP), η αποχώρηση της Ρωσίας έχει πρόδηλη συμβολική σημασία: «Αποδεικνύει ότι η Ρωσία του Βλάντιμιρ Πούτιν απομακρύνεται από ο,τιδήποτε συνδέει τους Ευρωπαίους μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την Πτώση του Τείχους και ιδιαίτερα από τα ιδανικά της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις δημοκρατικές αρχές».

Υποστολή σημαίας στο Στρασβούργο

Παρά την οικειοθελή αποχώρηση η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης ακολούθησε τη διαδικασία που προβλέπεται για την απομπομπή μίας χώρας και, την Τετάρτη, κατέβασε τη ρωσική σημαία από την έδρα του Συμβουλίου στο Στρασβούργο. Ήδη στις 25 Φεβρουαρίου, την επόμενη ημέρα της εισβολής στην Ουκρανία, το Συμβούλιο της Ευρώπης είχε αναστείλει τη συμμετοχή της Ρωσίας. Εκτός από την ίδια τη Ρωσία μόνο η Αρμενία είχε ψηφίσει εναντίον της απόφασης αυτής. Η Τουρκία δήλωσε αποχή, ενώ ο εκπρόσωπος του Αζερμπαϊτζάν απουσίαζε από τη ψηφοφορία. Στην αιτιολόγηση της απόφασης αναφέρεται ότι ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας απέναντι σε μία ανεξάρτητη χώρα, όπως η Ουκρανία, αποτελεί πρωτοφανές πλήγμα για την ειρήνη και ότι η Ρωσία είναι «υπεύθηνη για τα δεινά του ουκρανικού πληθυσμού».

Στόχος του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά την ίδρυσή του στις 5 Μαίου 1949 ήταν «να διαφυλαχθεί η κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά» και να αποκατασταθεί η ειρήνη, η δημοκρατία και η σταθερότητα στην Ευρώπη μετά την οδύνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σήμερα η πιο σημαντική αποστολή του είναι η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για τον σκοπό αυτό ιδρύθηκε το 1959 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με έδρα επίσης το Στρασβούργο, που εξετάζει ενδεχόμενες παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Προβλήματα εδώ και δεκαετίες

Μέχρι την αποχώρηση της Ρωσίας το Συμβούλιο της Ευρώπης είχε 47 μέλη. Στην Ευρώπη υπάρχουν μόνο τρεις χώρες που δεν έχουν ενταχθεί ακόμη στον διεθνή οργανισμό. Πρόκειται για το Βατικανό, που έχει καθεστώς παρατηρητή, τη Λευκορωσία, που είχε χαρακτηριστεί «υποψήφια χώρα» το 1993 αλλά η υποψηφιότητά της ανεστάλη το 1997 λόγω της κατάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα, καθώς και το Κόσοβο, που ακόμη δεν έχει αναγνωριστεί διεθνώς από πολλές χώρες.

Από την ένταξή της στο Συμβούλιο της Ευρώπης το 1996 η Ρωσία έχει προκαλέσει αρκετά προβλήματα. Το 2014, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, της είχε αφαιρεθεί το δικαίωμα ψήφου. Η αντίδραση της Μόσχας ήταν να αναστείλει, από το 2017, τη συνδρομή της προς το Συμβούλιο της Ευρώπης που ανέρχεται σε 30 εκ. ευρώ ετησίως, γεγονός που προκάλεσε σημαντικό οικονομικό πρόβλημα. Το 2019, μετά από σχετική ψηφοφορία, η Ρωσία απέκτησε και πάλι δικαίωμα ψήφου. Ήδη την εποχή εκείνη κάποιοι έκαναν λόγο για «υποχώρηση» απέναντι σε μία «απόπειρα εκβιασμού» της Ρωσίας.

Οι συνέπειες για τους ρώσους πολίτες

Αλλά ποια δυνατότητα απομένει για τους Ευρωπαίους να διατηρήσουν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τη Ρωσία, όταν εκλείπει η ανταλλαγή απόψεων στο Συμβούλιο της Ευρώπης; Ο αναλυτής Χένινγκ Χοφ πιστεύει ότι «ακόμη και ο ΟΑΣΕ, στον οποίο η Ρωσία είναι ιδρυτικό μέλος, δεν φαίνεται πια να ταιριάζει στην εθνικιστική λογική της σύγκρουσης που καλλιεργεί η Ρωσία του Βλάντιμιρ Πούτιν». Ο ίδιος επισημαίνει ότι ποτέ δεν έλειψαν οι χειρονομίες καλής θέλησης προς τη Μόσχα. Ωστόσο «το κύριο πρόβλημα είναι ότι ο Πούτιν θέλει να επιστρέψει σε έναν κόσμο, στον οποίο κυριαρχούν οι υπερδυνάμεις και οι σφαίρες επιρροής τους, ενώ παράλληλα επιδιώκει έναν ηγεμονικό ρόλο για τη Ρωσία στην Ευρώπη. Αλλά οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι προφανώς δεν επιθυμούν κάτι τέτοιο».

Με την αποπομπή της Ρωσίας τις συνέπειες υφίστανται και οι ίδιοι οι Rώσοι πολίτες, καθώς δεν θα έχουν πλέον τη δυνατότητα προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τον Ιανουάριο του 2022 οι προσφυγές από τη Ρωσία αποτελούσαν το 24% των 70.000 υποθέσεων που ακόμη εκκρεμούν στο δικαστήριο. Επιπλέον, η αποχώρηση της Ρωσίας θα μπορούσε να έχει ως συνέπεια την επαναφορά της θανατικής ποινής στη χώρα. Η κατάργησή της αποτελεί βασική υποχρέωση των χωρών που θέλουν να ενταχθούν στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Αυτό είχε κάνει και η Ρωσία το 1996. Όμως ο πρώην πρωθυπουργός και νυν αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, ήδη κάνει λόγο για επαναφορά της θανατικής ποινής, σε περίπτωση αποπομπής τη Ρωσίας.

Τατιάνα Σβάιτσερ

Επιμέλεια: Γιαννης Παπαδημητρίου