Εξακολουθεί η Τουρκία να είναι ακόμη εταίρος της ΕΕ; Εισβολή τουρκικών στρατευμάτων στη Βόρεια Συρία, ένταση στα σύνορα με την Ελλάδα, παρέμβαση με όπλα και στρατεύματα στη Λιβύη, γεωτρήσεις στα ανοιχτά της Κύπρου, επέκταση των θαλάσσιων συνόρων εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου, ένταση στις σχέσεις με την ΕΕ, το ΝΑΤΟ αλλά και με τη Ρωσία. Σε τι αποβλέπει ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν; «Όλα αυτά εκφράζουν την πολιτική φιλοδοξία της Τουρκίας να γίνει μια περιφερειακή, ηγεμονική δύναμη στη Μέση Ανατολή», εκτιμά η Γκιουλιστάν Γκιουρμπέη, ειδικός σε θέματα της Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών Otto Suhr του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βερολίνου.

Όλα αυτά αποτελούν φιλοδοξίες, αλλά διαθέτει η Άγκυρα τους υλικούς πόρους να τις υλοποιήσει; Η πορεία της οικονομίας είναι άσχημη, η ανεργία παραμένει υψηλή, η τουρκική λίρα χάνει αξία. Μέχρι στιγμής ο πρόεδρος Ερντογάν μπόρεσε να «διαχειριστεί» το θέμα της κατοχής της βόρειας Συρίας, εκτιμά η κ. Γκιουρμπέη. Την «απαραίτητη αποδοχή» από τον τουρκικό πληθυσμό την πετυχαίνει με μια εθνικιστική ρητορική αλλά και συνδέοντας την εισβολή με την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, όπως και την απειλή για το τουρκικό έθνος και κράτος. Πέραν αυτού, δεν είναι πλέον καθόλου εύκολο για την Τουρκία να αποτραβήξει τις δυνάμεις της από τη Συρία. «Δεδομένου ότι έχει μια ισχυρή πολιτική και στρατιωτική παρουσία η αποχώρηση συνδέεται άμεσα με το ζήτημα της απώλειας κύρους», εξηγεί η Γκιουλιστάν Γκιουρμπέη. «Ως εκ τούτου, η Τουρκία θα προσπαθήσει να παραμείνει στις περιοχές που ελέγχει όσο το δυνατόν περισσότερο.»

Δεν πρόκειται να υπάρξει κουρδική αυτονομία

Κεντρικός στόχος της τουρκικής επέμβασης είναι η παρεμπόδιση της δημιουργίας μιας κουρδικής αυτόνομης περιοχής στη Συρία με την προοπτική να αποκτήσει κρατική οντότητα. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο στη βόρεια Συρία υπήρξαν από το 2016 τρεις στρατιωτικές εισβολές – «κατά παραβίαση του διεθνούς δικαίου» τονίζει η κ. Γκιουρμπέη. «Δεν πρόκειται για μεμονωμένες δράσει. Πραγματοποιήθηκαν στη βάση ενός καλά προετοιμασμένου στρατηγικού σχεδίου. Και οι τρεις επεμβάσεις αποτελούν μέρος ενός συνόλου, η μια προϋποθέτει την άλλη και αλληλοσυμπληρώνονται.

Η Άγκυρα αξιοποίησε με έξυπνο τρόπο τις συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή για να αποκτήσει περιθώρια ελιγμών. Τώρα προσπαθεί να δημιουργήσει τετελεσμένα γεγονότα στη βόρεια Συρία.» Αυτό σημαίνει πάνω απ' όλα την αλλαγή της σύνθεσης του πληθυσμού μέσω της εκτόπισης των ντόπιων Κούρδων και την εποίκηση φιλοτουρκικών αραβικών πολιτοφυλακών αλλά και των προσφύγων από τη Συρία που έχουν καταφύγει στην Τουρκία. Η κ. Γκιουρμπέη θεωρεί βέβαιο ότι η Άγκυρα θα χρησιμοποιήσει τις κατεχόμενες περιοχές ως διαπραγματευτικό όπλο σε μελλοντικές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. «Ωστόσο, μπορεί να ειπωθεί ότι η Τουρκία έχει επιτύχει το στόχο της να παρεμποδίσει κουρδική αυτονομία ή ακόμη ένα κουρδικό κράτος.»

Θερμό επεισόδιο στο Αγαίο;

Σε μια πρώτη ανάγνωση το άνοιγμα των τουρκικών συνόρων προς την Ελλάδα φαίνεται αντιφατική. Ο τούρκος πρόεδρος Ερντογάν ανοίγει τα χερσαία σύνορα στον Έβρο, αλλά όχι στα θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο. Οι ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας είναι σε θέση να ελέγξουν τα χερσαία σύνορα. Αυτό δεν θα ήταν δυνατό στο Αιγαίο. Ποιος είναι ο υπολογισμός πίσω από αυτή την κίνηση; «Ο Ερντογάν γνωρίζει πολύ καλά», επισημαίνει η Γκιουλιστάν Γκιουρμπέη, «πως με την εργαλειοποίηση των προσφύγων μπορεί να ασκήσει πίεση στην ΕΕ, πράγμα που το κάνει επιδέξια όταν το κρίνει αναγκαίο. Στόχος του ανοίγματος των χερσαίων συνόρων με την Ελλάδα ήταν ακριβώς να δημιουργηθούν αυτές οι φοβερές εικόνες, οι οποίες στη συνέχεια έκαναν το γύρω του κόσμου. Ο Ερντογάν πέτυχε έτσι τον στόχο του να ασκήσει έντονη πίεση σε ολόκληρη την ΕΕ.» Η κ. Γκιουρμπέη αμφιβάλει για τη βασιμότητα των ελληνικών φόβων ότι ο τούρκος πρόεδρος σκοπεύει να προκαλέσει θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο. «Δεν το θεωρώ ρεαλιστικό η Τουρκία να δράσει με στρατιωτικά μέσα ενάντια σε κράτος μέλος της ΕΕ. Δεν έχω καμία ένδειξη για αυτό.»

Στην προσεχή Σύνοδο Κορυφής οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ προτίθενται να συζητήσουν τη σχέση με την Τουρκία. Η Γκιουλιστάν Γκιουρμπέη δεν αναμένει αποφάσεις, που θα είναι αρνητικές για την Άγκυρα. «Για όσο διάστημα η Τουρκία θα θεωρείται στο προσφυγικό θυρωρός της Ευρώπης η ΕΕ θα την στηρίζει.» Ανεξάρτητα όμως από αυτό και παρά τις διαφορές που υπάρχουν σε πολλά θέματα, «η Τουρκία είναι για την ΕΕ απαραίτητος στρατηγικός εταίρος. Ως εκ τούτου οι ευκαιρίες να ασκηθούν πιέσεις σε αυτήν για να αλλάξει τις πολιτικές της είναι περιορισμένες. Αυτό το ξέρει και ο Ερντογάν.» Συνεπώς συμπεραίνει η κ. Γκιουρμπέη η ΕΕ θα χορηγήσει στην Τουρκία πρόσθετη οικονομική βοήθεια για τους πρόσφυγες. Κατά τη γνώμη της τα χρήματα θα έπρεπε να συνδέονται με όρους όπως η τήρηση δημοκρατικών στάνταρτ στη χώρα ή ακόμη ο τερματισμός της επιθετικής πολιτικής στη Συρία, την ανατολική Μεσόγειο και ούτω καθεξής. «Μιλώντας όμως ρεαλιστικά, αμφιβάλλω ότι αυτό θα συμβεί.»

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο