Ο εμφύλιος πόλεμος μαίνεται ακόμη στη Συρία με αμείωτη ένταση. Η ανθρωπιστική κρίση είναι δίχως προηγούμενο, ενώ η μετακίνηση του συριακού πληθυσμού θεωρείται η μεγαλύτερη μετά το τέλος του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου. Στη σκιά αυτής της μεγάλης ανθρώπινης τραγωδίας μαίνεται και μία άλλη καταστροφή, η οποία αφορά τον αρχαιολογικό πλούτο της χώρας. Άλλωστε η περίπτωση της αρχαίας Παλμύρας, της «πέρλας της ερήμου», τράβηξε τα βλέμματα της διεθνούς κοινής γνώμης όταν έπεσε στα χέρια του Ισλαμικού Κράτους. Μέτα από μήνες ο συριακός στρατός με τη βοήθεια ρωσικών δυνάμεων την ανακατέλαβαν. Μέχρι σήμερα ωστόσο ο στρατός του Άσαντ καταλαμβάνει περίπου το 30% της συριακής επικράτειας, ενώ το υπόλοιπο 70% βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Ισλαμικού Κράτους ή άλλων μικρότερων ομάδων αντιπολιτευόμενων ανταρτών.

Υπό αυτές τις συνθήκες η διεθνής επιστημονική κοινότητα, αρχαιολόγοι, ιστορικοί, αρχιτέκτονες, σε συνεργασία με εθνικούς πολιτικούς φορείς και διεθνείς οργανισμούς, θέτει πλέον ανοιχτά επί τάπητος το ζήτημα της προστασίας των ανεκτίμητης αξίας μνημείων της Συρίας. Αυτές τις μέρες (2-4 Ioυνίου) βρέθηκαν στο Βερολίνο 240 ειδικοί από τη Συρία και πολλές άλλες χώρες στο πλαίσιο ειδικού συνεδρίου για τα μνημεία της Συρίας.

Η Παλμύρα, το Ισλαμικό Κράτος και οι ρώσοι «σωτήρες»

Το συνέδριο του Βερολίνου διεξήχθη υπό την αιγίδα της UNESCO, η οποία διαθέτει σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία. Κύριος στόχος του συνεδρίου η καταγραφή των μέχρι τώρα ζημιών, η ανταλλαγή πληροφοριών αλλά και ο συντονισμός των διεθνών προσπαθειών για την αποκατάστασή τους στο μέλλον. Κεντρικό θέμα του συνεδρίου ήταν, όπως αναμενόταν, η κατάσταση στην αρχαία Παλμύρα μετά την ανακατάληψή της από τις δυνάμεις του Άσαντ και ρωσικά στρατεύματα. Η ρωσική παρουσία στην περιοχή ήταν και αυτή που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και σχόλια, ως επί το πλείστον αντικρουόμενα, κυρίως στο περιθώριο του συνεδρίου. Στην διαδικασία αποκατάστασης του αρχαιολογικού χώρου «κανείς από τις εμπλεκόμενες πλευρές δεν θα πρέπει να διεκδικήσει ηγετικό ρόλο» ανέφερε στη DW o πρόεδρος του Ιδρύματος Πρωσικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς Χέρμαν Πάρτσινγκερ. Από την άλλη η ιστορικός Αμρ Αλ Αζάμ, από το Πανεπιστήμιο Shawnee του Οχάιο, εκτιμά ότι «η Ρωσία επιδίδεται σε μια προπαγάνδα», καταγγέλοντας ότι τα ρωσικά στρατεύματα που βρίσκονται στην περιοχή φέρουν μερίδιο της ευθύνης για την καταστροφή των μνημείων.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η κριτική της ιστορικού Ανί Σαρτρ Φοριά, η οποία σε συνέντευξή της στη DW ασκεί επίσης σκληρή κριτική στα ρωσικά κίνητρα αναφορικά με την αναστύλωση των κατεστραμμένων μνημείων της Παλμύρας. Μάλιστα η ίδια υποστήριξε ότι η Ρωσία έχει στήσει ένα ολόκληρο ρωσικό στρατόπεδο δίπλα αρκιβώς στα αρχαιολογικά μνημεία της Παλμύρας. Από την πλευρά του ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής της UNESCO Φραντσέσκο Μπανταρίν, σε συνέντευξη – απάντηση στις αιτιάσεις της γαλλίδας ιστορικού που παραχώρησε επίσης στη DW, δηλώνει άγνοια για κάτι τέτοιο. «Πρέπει να ψάξουμε περαιτέρω το ζήτημα αυτό. Μας εξέπληξε κάπως, δεν γνωρίζαμε κάτι τέτοιο. Από την άλλη είναι πολύ δύσκολο να πούμε εμείς σε έναν στρατό τι να κάνει. Από την πληροφόρηση που έχουμε δεν πρόκειται για μια στρατιωτική βάση με στρατιωτικό εξοπλισμό αλλά και για ένα απλό στρατιωτικό κατάλυμα. Εμείς πάντως πιστεύουμε ότι σε κάθε περίπτωση κάτι τέτοιο δεν θα πρέπει να βρίσκεται στην περιοχή». Για την UNESCO, όπως επισημαίνει ο Μπανταρίν, ο ρόλος της Ρωσίας στην Παλμύρα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να εκληφθεί ως ηγετικός αλλά ως υποστηρικτικός των δυνάμεων του Άσαντ.

Η επόμενη μέρα

Όπως επισημαίνει ο αν. γενικός διευθυντής της UNESCO «η Συρία είναι κατακερματισμένη χώρα. Άλλες περιοχές βρίσκονται υπό τον έλεγχο της συριακής κυβέρνησης, άλλες των Κούρδων, κι άλλες σε ομάδες της αντιπολίτευσης. Αλλά σε ό,τι έχει να κάνει με την UNESCO η δουλειά της είναι άλλη: η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς». Υπό αυτό το πρίσμα είναι σημαντική για την UNESCO η συνεργασία και οι επικοινωνία με όλους τους αρμόδιους φορείς, εντός και εκτός Συρίας. Ένας τέτοιος φορέας είναι η Υπηρεσία Αρχαιοτήτων της Συρίας, η οποία προσφέρει σημαντική βοήθεια στη δράση της UNESCO στην περιοχή. Σε κάθε περίπτωση πάντως στόχος τόσο της UNESCO όσο και των επιστημονικών ομάδων που ασχολούνται με την αρχαία Παλμύρα είναι η προσεκτική αποκατάσταση των ζημιών χωρίς υπερβολικές σύγχρονες παρεμβάσεις στα αρχαία. «Δεν θέλουμε να κάνουμε την Παλμύρα μια αρχαιολογικού ενδιαφέροντος Disneyland», υπογραμμίζει χαρακτηριστικά ο Φρ. Μπανταρίν.

Γκέρο Σλις, Ελίζαμπεθ Γκρενιέρ / Δήμητρα Κυρανούδη