Η πολιτική πίεση είναι μέρος της καθημερινής ζωής στα μέσα ενημέρωσης στην Πολωνία. Στο εδώλιο βρίσκεται τώρα ο ιδιωτικός τηλεοπτικός σταθμός TVN, ο οποίος ενοχλεί την εθνικο-συντηρητική κυβέρνηση του κόμματος PiS (Νόμος και Δικαιοσύνη) εδώ και χρόνια. Σε ένα ντοκιμαντέρ του Σεπτεμβρίου 2022 το κανάλι αποκάλυψε μεθοδεύσεις του πρώην υπουργού Άμυνας Αντόνι Ματσερέβιτς (PiS) όταν προέδρευε της εξεταστικής επιτροπής για τη διερεύνηση της αεροπορικής καταστροφής του 2010 στο Σμολένσκ της Ρωσίας. Τότε ένα αεροπλάνο με 96 επιβαίνοντες συνετρίβη μέσα σε πυκνή ομίχλη καθώς πλησίαζε στον διάδρομο προσγείωσης. Όλοι οι επιβάτες, συμπεριλαμβανομένου του τότε Πολωνού προέδρου Λεχ Κατσίνσκι, της συζύγου του και υψηλόβαθμων πολιτικών και αξιωματούχων, έχασαν τη ζωή τους.

Εξ αρχής ο Ματσερέβιτς υποστήριξε τη θεωρία μιας ρωσικής απόπειρας δολοφονίας κατά της πολωνικής ελίτ. Και αυτό παρά το γεγονός ότι κυβερνητική έρευνα το καλοκαίρι του 2011 διαπίστωσε ότι η συντριβή οφειλόταν σε ανθρώπινο λάθος και κακές καιρικές συνθήκες και ότι δεν εμπλέκονταν «τρίτοι». Ωστόσο, ο Ματσερέβιτς θέλησε να αποδείξει το αντίθετο με την εξεταστική επιτροπή του κοινοβουλίου. Η θεωρία περί ρωσικής συνωμοσίας έχει γίνει δόγμα των υποστηρικτών της σημερινής κυβέρνησης. Ο πρόεδρος του PiS Γιαρόσουαφ Κατσίνσκι, ο δίδυμος αδερφός του προέδρου που πέθανε στο ατύχημα, επαναλαμβάνει συνεχώς την ίδια κατηγορία.

Στο ντοκιμαντέρ του για την υπόθεση ο ρεπόρτερ του TVN Πιότρ Σβίρτσεκ χρησιμοποίησε σημειώσεις, φωτογραφίες και διεθνείς εκθέσεις εμπειρογνωμόνων για την καταστροφή του Σμολένσκ. Αν και ανατέθηκαν από την ίδια την ερευνητική επιτροπή του Ματσερέβιτς, δεν συμπεριλήφθηκαν ποτέ στις εκθέσεις της, συμπεριλαμβανομένης και της τελικής έκθεσης. Αυτά τα στοιχεία όμως αποκλείουν εντελώς μια απόπειρα δολοφονίας. Ορισμένα μέλη της επιτροπής καταθέτουν επίσης στο ντοκιμαντέρ ότι η δική τους έρευνα χειραγωγήθηκε ή χρησιμοποιήθηκε επιλεκτικά για τις προκατασκευασμένες θέσεις του Ματσερέβιτς.

Χρόνια πίεσης στο TVN

Κατόπιν αιτήματος του Ματσερέβιτς, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης διερευνά τώρα εάν το ρεπορτάζ παραβίαζε τον πολωνικό νόμο για τα μέσα ενημέρωσης μέσω «πιθανής διάδοσης εσφαλμένων πληροφοριών και δραστηριοτήτων που αντιβαίνουν στα εθνικά συμφέροντα της Πολωνίας και θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια ασφάλεια». Η έρευνα θα μπορούσε να οδηγήσει σε βαριά πρόστιμα, ακόμη και στην ανάκληση της τηλεοπτικής άδειας του TVN, η οποία λήγει το 2024.

Ήδη από το 2021, ο ραδιοτηλεοπτικός σταθμός απειλήθηκε με ανάκληση της άδειάς του, όταν το PiS ήθελε να μειώσει το ξένο κεφάλαιο στα πολωνικά μέσα ενημέρωσης με νέο νόμο. Τελικά τα πράγματα δεν έφθασαν ως εκεί, και επειδή η κυβέρνηση της Πολωνίας δεν ήθελε να τα βάλει με τον σύμμαχό της, τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ήδη από το 2018, η τότε πρέσβης των ΗΠΑ στη Βαρσοβία ενεπλάκη στη συζήτηση και εξέφρασε την ανησυχία της για τη σχεδιαζόμενη «επαναπολωνοποίηση» των μέσων ενημέρωσης από το PiS.

Τα ΜΜΕ ως στόχος στην προεκλογική εκστρατεία

Εν τω μεταξύ, στο πλαίσιο της «επαναπολωνοποίησης» των ΜΜΕ, η εταιρεία πετρελαίου Orlen αγόρασε τον τοπικό εκδοτικό οίκο μέσων ενημέρωσης «Polska Press» από τη γερμανική «Verlagsgruppe Passau». Το πολωνικό κράτος είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος στην Orlen. Αυτό έδωσε στην κυβέρνηση τον έλεγχο σε 20 από τις 24 τοπικές εφημερίδες, 120 περιφερειακά εβδομαδιαία περιοδικά και 500 διαδικτυακές πύλες. Για τα μέσα που δεν μπορούν να «επαναπολωνιστούν», επειδή δεν έχουν ξένους ιδιοκτήτες, το PiS έχει άλλες μεθόδους. Οι δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμοί δεν επιτρέπεται να βάζουν διαφημίσεις τους σ' αυτές τις εφημερίδες, με σοβαρές οικονομικές συνέπειες, ιδίως για τα τοπικά μέσα ενημέρωσης.

Ενόψει των εκλογών του φθινοπώρου μάλιστα, στις οποίες το PiS θέλει να διασφαλίσει και τρίτη κυβερνητική θητεία, πυκνώνουν και τα νομικά μέτρα σε βάρος των ανεξάρτητων μίντια. Η φιλελεύθερη Γκαζέτα Βιμπόρτσα έχει δεχθεί μέχρι στιγμής περισσότερες από εκατό αγωγές σε διάφορα δικαστήρια, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν κατατεθεί από κυβερνητικούς πολιτικούς και μέλη κρατικών εταιρειών. «Τις περισσότερες φορές υπάρχουν εντελώς αβάσιμοι ισχυρισμοί κατά των άρθρων μας. Οι καταγγελίες γίνονται ακόμη και αν δεν έχουν καμία πιθανότητα επιτυχίας», δήλωσε στη DW ο Μπάρτος Βιελίνσκι, αναπληρωτής αρχισυντάκτης της Γκαζέτα Βιμπόρτσα.

Οι απόπειρες εκφοβισμού γίνονται όλο και πιο συχνές

«Για παράδειγμα, εάν γράψετε ένα άρθρο για τον επικεφαλής της πετρελαϊκής εταιρείας Orlen που συνδέεται με το PiS, μπορείτε αμέσως να υποθέσετε ότι σύντομα θα καταφτάσουν επιστολές από τους δικηγόρους της εταιρίας», λέει ο δημοσιογράφος. Πρώτα θα έρθουν οι απειλές και οι προδικαστικές κλήσεις. «Και αν τα αγνοήσετε και δεν λάβετε υπόψη τις συχνά παράλογες και εντελώς ψευδείς ενστάσεις για το κείμενό σας, τότε λαμβάνετε τόνους εγγράφων από το δικηγορικό γραφείο που πρέπει να αντιμετωπίσετε».

Όμως και ο κρατικός τηλεοπτικός σταθμός TVP εντάσσεται στην εκστρατεία συκοφαντικής δυσφήμισης κατά των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης. Ο Μπάρτος Βιελίνσκι δέχθηκε επίσης προσωπική επίθεση. Δύο παρουσιαστές του TVP τον αποκάλεσαν «Γερμανό χωρίς γερμανικό διαβατήριο», υπονοώντας ότι επιτελεί αντεθνικό έργο!

Μόνικα Σιράτσκα

Επιμέλεια: Ευθύμης Αγγελούδης