To oρμητικό ποτάμι του Έβρου είναι το φυσικό σύνορο Ελλάδας-Τουρκίας. Όταν πέφτει ο ήλιος πυκνά σύννεφα καλύπτουν τα νερά του Έβρου, ενώ οι θερμοκρασίες είναι οριακά πάνω από το μηδέν. Το ειδυλλιακό χειμερινό τοπίο συμπλέκεται όμως με το δράμα των προσφύγων, οι οποίοι καταφθάνουν εδώ αθρόα, επιλέγοντας να διασχίσουν τα επικίνδυνα νερά του Έβρου από το να καταλήξουν σε ένα από τα διαβόητα hot-spot των νησιών, της Λέσβου, της Σάμου ή της Χίου. Πολλοί το πληρώνουν με τη ζωή τους. «Έχω μαζέψει δεκάδες πτώματα από τον Έβρο» αναφέρει στη DW ψαράς στο δέλτα του Έβρου, δείχνοντας μακάβριες εικόνες στο κινητό του. Πολλοί από εκείνους που καταφέρνουν να περάσουν το ποτάμι, πεθαίνουν στη συνέχεια από κρυοπαγήματα και από την πείνα, στην προσπάθεια τους να κρυφτούν από τη συνοριοφυλακή.

Η περιοχή γύρω από τον Έβρο αποτελεί αποκλεισμένη στρατιωτική ζώνη. Μόνο αγρότες της περιοχής έχουν πρόσβαση, για να πάνε στα χωράφια τους. «Στο ποτάμι δεν φτάνεις αν δεν έχεις αυτοκίνητο με ειδικές πινακίδες» αναφέρει αγρότης από το χωριό Νέα Βύσσα. Οι ντόπιοι ξέρουν καλά πώς είναι η ζωή στα σύνορα. Η διαρκής διαμάχη με την Τουρκία είναι πανταχού παρούσα. «Συχνά δεχόμαστε απειλές από Τούρκους συνοριοφύλακες, που ισχυρίζονται ότι μπαίνουμε στα νερά τους, αλλά αυτό δεν ισχύει», αναφέρει ο ίδιος ψαράς. Η ζωή στα σύνορα δεν συνοδεύεται μόνο από τις πολιτικές εντάσεις μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών. Τελευταία χαρακτηρίζεται και από την κλιμάκωση του προσφυγικού.

Η τοπική κοινωνία και οι πρόσφυγες

Από τον Πρώτο Πόλεμο του Περσικού Κόλπου το 1990 οι κάτοικοι του Έβρου συνήθισαν να ζουν με πρόσφυγες, οι οποίοι έφταναν εδώ. Οι ντόπιοι γνωρίζουν καλά ότι στα νερά του μεθοριακού ποταμού πεθαίνουν άνθρωποι. Όπως ανέφερε στη DW η Μαριάνθη Τασούλη από το χωριό Μικρό Δέρειο, οι ντόπιοι πάντα προσέφεραν βοήθεια, τρόφιμα και ρούχα στους πρόσφυγες. Ακόμη και σήμερα, παρά τον φόβο που στο μεταξύ νιώθουν κάποιοι. «Τέσσερις άνδρες απείλησαν τον γιο μου με μαχαίρι και του είπαν να τους μεταφέρει στο επόμενο χωριό» λέει η Μαριάνθη Τασούλη. Ωστόσο οι κάτοικοι από το Μικρό Δέρειο αλλά και το γειτονικό χωριό Ρούσσα δεν έχουν να αφηγηθούν μόνο αρνητικά περιστατικά, αλλά και θετικά. Όπως ο Δημήτρης Καζαντζής από τη Νέα Βύσσα, ιδιοκτήτης καφέ, ο οποίος ένα πρωί βρήκε έκπληκτος δέκα ευρώ από πρόσφυγες που είχαν πάρει ένα ξύλο από το μαγαζί του για το κάψουν και να ζεσταθούν.

Αλλά γιατί όλοι αυτοί οι άνθρωποι που περνούν τα σύνορα φοβούνται τόσο πολύ τις ελληνικές αρχές, που βάσει νόμου υποχρεούνται να εξετάζουν κάθε περίπτωση ασύλου; Ανεξάρτητες ΜΚΟ αναφέρουν ότι συχνά είναι τα φαινόμενα βίας αλλά και οι παράνομες επαναπροωθήσεις στην Τουρκία από την ελληνική αστυνομία. Κατά συνέπεια, εκτιμούν ότι οι πρόσφυγες εμποδίζονται να προχωρήσουν στην ελληνική επικράτεια. Κάνουν λόγο επίσης για αιτούντες άσυλο που είναι ήδη γνωστοί στην αστυνομία και οι οποίοι μέσα στη νύχτα εξαναγκάζονται να επιστρέψουν στην Τουρκία. Οι κάτοικοι της περιοχής θεωρούν ότι είναι μόνοι τους και σιωπούν για τη συμπεριφορά των αρχών, «Όλοι εδώ γνωρίζουν τα βαν χωρίς πινακίδες της αστυνομίας και όλοι γνωρίζουν ότι πρόσφυγες έχουν απελαθεί παράνομα» αναφέρει ιδιοκτήτης καφέ από το μεθοριακό χωριό Πραγγί. «Κατάφερα με την τέταρτη φορά να φτάσω στη Θεσσαλονίκη» ανέφερε από την πλευρά του στη DW ένας 19χρονος Αφγανός. «Τις πρώτες δύο φορές η τουρκική αστυνομία με εμπόδισε, την τρίτη φορά οι Έλληνες, με χτύπησαν, κατέστρεψαν το κινητό μου και με έστειλαν πίσω στην Τουρκία».

ΜΚΟ ζητούν απαντήσεις

Τον Δεκέμβριο το περιοδικό Der Spiegel είχε δημοσιεύσει υλικό που τεκμηρίωνε τα αποκαλούμενα «push-back» στην περιοχή του Έβρου. Υπάλληλος της Frontex που περιπολεί στα ελληνοτουρκικά σύνορα, σε άτυπη συνομιλία με τη DW, εκτιμά ότι το υλικό του Der Spiegel είναι αξιόπιστο. Η Σέλμα Μέσιτς από την Ομάδα «Μobile Info Team» της Θεσσαλονίκης ανέφερε στη DW ότι συχνά νεοαφιχθέντες οδηγούνται με βαν της αστυνομίας σε ένα μέρος, όπου ενίοτε κρατούνται 60 με 100 άτομα τη φορά. Η συγκεκριμένη οργάνωση έκανε συνεντεύξεις με πρόσφυγες και με τη βοήθεια  εθελοντών κατέγραψε παράνομες επαναπροωθήσεις. «Το βράδυ οδηγούνται στο ποτάμι. Οι πρόσφυγες μας είπαν ότι εκεί τους περίμεναν άνδρες με μάσκες, οι οποίοι τους έβαλαν σε βάρκες και τους έσπρωξαν στο ποτάμι», λέει η ίδια στη DW.

Και η οργάνωση «Βοrder Violence Monitoring Networks», που εξετάζει περιστατικά push-back κατά μήκος της Βαλκανικής οδού, αναφέρει ένα περιστατικό από τον Νοέμβριο του 2019. Δύο Μαροκινοί 25 με 26 ετών διέσχιζαν τον Έβρο με έναν ακόμη άνδρα. Έλληνες αξιωματούχοι φέρονται να έδεσαν με πλαστικά καλώδια χειροπόδαρα έναν εξ αυτών και έπειτα τον έριξαν στο ποτάμι. Ο άνδρας αυτός δεν είναι γνωστό αν ζει ή αν πέθανε, ενώ οι άλλοι δύο επαναπροωθήθηκαν στην Τουρκία. Η DW απηύθυνε ερώτηση στην ελληνική αστυνομία, ωστόσο αυτή δεν θέλησε να σχολιάσει τα περιστατικά. Η Σέλμα Μέσιτς ζητά την ανεξάρτητη διερεύνηση των υποθέσεων αυτών. Όπως επισημαίνει η ίδια ήδη υπάρχουν πολλά στοιχεία και δεδομένα από ανεξάρτητους οργανισμούς αλλά και θεσμικά όργανα της ΕΕ σχετικά με παράνομες απελάσεις. «Ο τρόπος με τον οποίο γίνονται αυτές οι ενέργειες σε όλες τις αφηγήσεις συμπίπτει», λέει η ίδια υπογραμμίζοντας ότι είναι απίθανο τόσοι πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι να περιγράφουν με παρόμοιο τρόπο παρόμοια περιστατικά.

Φλόριαν Σμιτς, Ευθύμης Αγγελούδης

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη