Μετά την οδυνηρή εμπειρία της πανδημίας η Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης είναι και πάλι εδώ. Από την Τρίτη μέχρι την Κυριακή εκδότες, λογοτέχνες, μεταφραστές και αναγνώστες συναντώνται πάλι διά ζώσης - αν υποθέσουμε ότι είναι εύκολη μία συνάντηση στον γοητευτικό λαβύρινθο της Διεθνούς Έκθεσης, με τους επισκέπτες να φτάνουν τους 300.000 στις παλιές, καλές εποχές. Παραδοσιακοί αναγνώστες, φίλοι του ηλεκτρονικού βιβλίου (e-book), φανατικοί των κόμικς και των ιαπωνικών manga, επώνυμοι, κυνηγοί αυτογράφων, νοσταλγοί της βιβλιοδεσίας, επίδοξοι συγγραφείς, όλοι κάτι αναζητούν στη Φρανκφούρτη. «Πρεμιέρα» στη φετινή έκθεση γιορτάζει η πλατφόρμα TikTok με το hashtag #BookTok. 

Για τον απλό επισκέπτη ένα επιπλέον κίνητρο είναι οι πολυάριθμες εκδηλώσεις εκδοτικών οίκων και τηλεοπτικών δικτύων με επώνυμους καλεσμένους. Από την Αμερικανίδα συγγραφέα Ντόνα Λεόν -ένα από τα πιο εμπορικά «ονόματα» της φετινής διοργάνωσης- μέχρι την ηθοποιό Ντιάνε Κρούγκερ, τον πρώην ποδοσφαιριστή Φίλιπ Λαμ και τους εκπροσώπους του κινήματος Fridays for Future. Στη φετινή έκθεση συμμετέχουν 95 χώρες, με τους διοργανωτές να δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στη λογοτεχνία της Ουκρανίας. Ωστόσο, τιμώμενη χώρα είναι η Ισπανία. Στα επίσημα εγκαίνια της έκθεσης παρέστησαν ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Φρανκ Βάλτερ Στάινμαϊερ και ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος, ο οποίος αναφέρθηκε στις μεγάλες αλλαγές που συντελέστηκαν στη δημοκρατική Ισπανία τις περασμένες δεκαετίες.

Λογοτεχνία και κλισέ

«Η σημερινή Ισπανία δεν έχει σχέση με το παρελθόν» επισημαίνει ο Ισπανός μονάρχης. «Ο μετασχηματισμός της χώρας, ιδιαίτερα μετά την ένταξη στην ΕΕ το 1986, έχει προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στην κοινωνία, την οικονομία, τον πολιτισμό. Σήμερα η Ισπανία πρεσβεύει την ελευθερία, την ισότητα, την ανεκτικότητα, τη δικαιοσύνη». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο συγγραφέας Αντόνιο Μούνιοζ Μολίνα επισημαίνει ότι η σύγχρονη ισπανική λογοτεχνία «είναι ανοιχτή στην πολυφωνία, στη διαφορετικότητα, με μεγαλύτερη και πιο ουσιαστικη συμμετοχή των γυναικών».

Ας μην ξεχνάμε ότι η ισπανική γλώσσα ομιλείται σήμερα από 500 εκατομμύρια ανθρώπους, ενώ η Ισπανία παραμένει από τους δημοφιλέστερους ταξιδιωτικούς προορισμούς παγκοσμίως. Κι όμως, η ισπανική λογοτεχνία δεν έχει βρει ακόμη τη θέση που της αξίζει.

Αυτό μπορεί να οφείλεται στα γνωστά κλισέ, εκτιμά ο Πατρίσιο Προν, Αργεντίνος συγγραφέας και συνεργάτης της ισπανικής εφημερίδας El País. Σήμερα ζει στη Μαδρίτη, μετά από πέντε χρόνια σπουδών στο πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν. Μιλώντας στην εφημερίδα Die Welt ο Προν στιγματίζει τα κλισέ που επικρατούν για τους Ισπανούς, ότι δηλαδή «είναι άνθρωποι του πάθους, ζουν σε πολύχρωμα σπίτια, φτωχοί αλλά αισθηματίες, ρομαντικοί και πανευτυχείς και ασφαλώς επιδέξιοι χορευτές. Αυτά τα κλισέ δεν προκύπτουν από το πουθενά, προέρχονται από ταινίες και βιβλία που δυστυχώς γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία- και στη Γερμανία».

Όσο για τα εκατομμύρια των γερμανών παραθεριστών, που κατακλύζουν κάθε χρόνο τη Μαγιόρκα, ο Προν δηλώνει διπλωματικά ότι «όποιος κάνει διακοπές στη Μαγιόρκα, μάλλον δεν ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως για βιβλία». Τελικά από που θα προκύψει η νέα δημιουργική δύναμη που φαίνεται ότι έχει ανάγκη η ισπανική λογοτεχνία; Μάλλον από τους μετανάστες. Οι ίδιοι οι Ισπανοί πάντοτε μετανάστευαν και συνεχίζουν να μεταναστεύουν στο εξωτερικό, αναζητώντας μία καλύτερη ζωή. Σήμερα όμως γίνονται και οι ίδιοι χώρα υποδοχής μεταναστών, οι οποίοι αποτελούν πλέον το 14% του συνολικού πληθυσμού. Ο συγγραφέας Αντόνιο Μούνιοζ Μολίνα λέει ότι «αυτή η σημαντική αλλαγή αρχίζει ήδη να αντανακλάται στη λογοτεχνία μας. Ως συγγραφέας, αλλά και ως αναγνώστης, θεωρώ και ελπίζω ότι η επόμενη γενιά, οι γιοι και οι κόρες αυτών των ανθρώπων, είναι εκείνοι που θα δώσουν το έναυσμα για μία νέα εποχή στην ισπανική λογοτεχνία».

Το ελληνικό περίπτερο στη Φρανκφούρτη

Όταν μία μεγάλη χώρα όπως η Ισπανία δυσκολεύεται να αφήσει το αποτύπωμά της στην παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή, για μία μικρή χώρα όπως η Ελλάδα τα πράγματα είναι ασφαλώς πολύ πιο δύσκολα. Πάντως η προσπάθεια συνεχίζεται. Για μία ακόμη χρονιά το ελληνικό περίπτερο δίνει το παρών στη Φρανκφούρτη, ενώ Έλληνες συγγραφείς μεταφράζονται στα γερμανικά. Ξεχωρίζει ασφαλώς το «Κίνημα Αυτοκτονίας» του Πέτρου Μάρκαρη, που δίνει για μία ακόμη χρονιά ραντεβού με το γερμανόφωνο κοινό μέσω του ελβετικού εκδοτικού οίκου Diogenes.

Γιάννης Παπαδημητρίου (ARD, DPA, Die Welt)