«Περισσότερα χρήματα, μεγαλύτερη ευελιξία, λιγότεροι κανόνες». Με αυτά τα λόγια περιγράφει τη λειτουργία του Ταμείου Ανάκαμψης η πρώτη επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO) Λάουρα Κοβέσι. Πρώην εισαγγελέας κατά της διαφθοράς στη Ρουμανία και από το 2013 επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας κατά της διαφθοράς, η Κοβέσι εκτιμά ότι η νέα Ευρωπαϊκή Εισαγγελία επωμίζεται ένα «τεράστιο έργο». Το σίγουρο είναι ότι με την προϋπηρεσία που διαθέτει, έχει αποκτήσει πολύτιμες εμπειρίες και προσλαμβάνουσες για τη νέα της αποστολή.

Σημείο αναφοράς στην καταπολέμηση της διαφθοράς

Ιδιαιίτερα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επέμενε, για πολλά χρόνια, στη σύσταση της νέας Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (European Public Prosecutors Office, EPPO). Η μέχρι πρότινος εμπειρία έδειχνε ότι η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Καταπολέμηση της Απάτης (OLAF) δεν επαρκούσε για να τιμωρηθούν οι υπεύθυνοι για διασπάθιση κοινοτικών πόρων, καθώς δεν διέθετε εισαγγελείς, οι οποίοι θα μπορούσαν να φέρουν πιθανές υποθέσεις απάτης στο δικαστήριο.

Η νέα Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έχει έδρα στο Λουξεμβούργο, αλλά η εύρυθμη λειτουργία της προϋποθέτει την αγαστή συνεργασία με τις αρμόδιες διωκτικές αρχές όλων των κρατών-μελών. Και εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Αρχικά ήταν η Μάλτα που είχε καθυστερήσει τον ορισμό αρμόδιου εισαγγελέα, σήμερα καθυστερεί ο Σλοβένος πρωθυπουργός Γιάνες Γιάνσα, ο οποίος μάλλον επιχειρεί να δυσχεράνει το έργο των Ευρωπαίων «αδιάφθορων». Ο ευρωβουλευτής των Γερμανών Φιλελευθέρων (FDP) Μόριτς Κέρνερ υποστηρίζει ότι «είναι σκάνδαλο αυτό που συμβαίνει στη Σλοβενία και αυτό φαίνεται από τη δραστηριότητα του Γιάνσα στο Twitter, που θυμίζει Ντόναλντ Τραμπ...» Κι όμως, παρά τις όποιες δυσκολίες, η νέα Ευρωπαϊκή Εισαγγελία θεωρείται σημείο αναφοράς στις προσπάθειες για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η γερμανίδα ευρωβουλευτής των Σοσιαλδημοκρατών (SPD) Καταρίνα Μπάρλεϊ, κάνει λόγο για ένα ευρύτερο πολιτικό στοίχημα: «Πάντοτε υπήρχε διαφθορά, αλλά τώρα βλέπουμε συγκεκριμένες δυνάμεις, οι οποίες επιχειρούν να υπονομεύσουν τις αξίες μας» λέει η πρώην υπουργός Δικαιοσύνης. Από αυτή την άποψη, επισημαίνει, η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας αποτελεί και μία προσπάθεια της Ευρώπης να υπερασπιστεί τον εαυτό της.

Υπερεθνική δικαστική έρευνα

Η ενεργός συμμετοχή όλων των κρατών-μελών αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για να ευοδωθεί το έργο της νέας διωκτικής αρχής. Η επικεφαλής Λάουρα Κοβέσι και ο αναπληρωτής της, ο Γερμανός Αντρές Ρίτερ, θα συνεργάζονται με ένα δίκτυο 23 εθνικών εισαγγελέων και θα κρίνουν από κοινού, εάν μία καταγγελία πρέπει να οδηγήσει σε δικαστική έρευνα. Έγκριτοι νομικοί σε κάθε κράτος-μέλος θα στηρίζουν το έργο τους, ενώ στο Λουξεμβούργο προβλέπεται να συνδράμει τις έρευνες ένα δίκτυο οικονομικών αναλυτών και άλλων ειδικών σε πιο εξειδικευμένα ζητήματα, για παράδειγμα στο διασυνοριακό ξέπλυμα βρώμικου χρήματος.

Σε περίπτωση που οι ειδικοί της EPPO κρίνουν ότι μία υπόθεση πρέπει να οδηγηθεί στα δικαστήρια, τη σκυτάλη θα πρέπει να πάρουν οι διωκτικές αρχές της χώρας εκείνης, στην οποία λαμβάνουν χώρα οι αδιαφανείς πρακτικές. Αλλά η συνεργασία των εθνικών κυβερνήσεων είναι εθελοντική δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έχει συσταθεί στη βάση της αποκαλούμενης «ενισχυμένης συνεργασίας», δηλαδή με διακρατική διαπραγμάτευση και όχι με ευρύτερη ευρωπαϊκή απόφαση. Η Ουγγαρία και η Πολωνία αρνούνται να συνδράμουν το έργο της νέας διωκτικής αρχής, ενώ απέχουν επίσης η Δανία, η Σουηδία και Ιρλανδία. Ειδικά στην Ουγγαρία έχουν ακουστεί πολλά για την τακτική του πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν να ανταμείβει συγγενείς και υποστηρικτές με κοινοτικά κονδύλια. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία θα μπορούσε να διαλευκάνει μία σειρά από αμφιλεγόμενες υποθέσεις, αλλά ο Όρμπαν αντικρούει σθεναρά κάθε προσπάθεια να συμμετάσχει η Ουγγαρία στον νέο θεσμό.

Υποψίες σκανδάλων και για την Ελλάδα

Ωστόσο, ο ευρωβουλευτής των Πρασίνων Σεργκέι Λαγκόντσκι δεν θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία θα είναι απλώς ένας «χάρτινος τίγρης» χωρίς ουσιαστικές αρμοδιότητες, ακόμη και αν κάποιες χώρες δεν συμμετέχουν. «Δεν μπορούν οι χώρες αυτές να αποφασίζουν για όλους», επισημαίνει. «Αλλά δεν μπορούν και να αδιαφορούν πλήρως. Αν μη τι άλλο το έργο της Εισαγγελίας ασκεί εύλογη πολιτική πίεση».

Σύμφωνα με τη «Διεθνή Διαφάνεια» πέντε κράτη-μέλη της ΕΕ βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο όσον αφορά στην αποτελεσματική δίωξη υποθέσεων διαφθοράς και κατάχρησης κοινοτικών κονδυλίων. Πρόκειται για την Ουγγαρία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, την Κροατία και την Ελλάδα. Και στις πέντε αυτές χώρες ο επικεφαλής της «Διεθνούς Διαφάνειας» Μίχιελ φαν Χούτεν βλέπει αρκετές υποθέσεις απάτης με ευρωπαϊκά κονδύλια, παραπέμποντας στην τελευταία ετήσια έκθεση της οργάνωσης.

Από την πλευρά της η εισαγγελέας Λάουρα Κοβέσι δεν θέλει να σχολιάσει το γεγονός ότι ορισμένα κράτη-μέλη δεν επιθυμούν συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία. Αποφεύγει τις πολιτικές δηλώσεις κάθε είδους, σε μία προσπάθεια να προστατεύσει το κύρος του θεσμού. Αλλά οι προσδοκίες των Ευρωπαίων είναι τεράστιες. Είναι ενδεικτικό ότι οι οικογένειες της Ντάφνε Καρουάνα Γκαλίσια και του Γιαν Κούτσιακ, δύο δημοσιογράφων που πλήρωσαν με τη ζωή τους την προσπάθειά τους να αποκαλύψουν υποθέσεις διαφθοράς, εκφράζουν την υποστήριξή τους για τη Λάουρα Κοβέσι, λέγοντας ότι είναι «η πιο θαρραλέα και η πιο κατάλληλη υποψήφια» γι αυτή τη δουλειά.

Μπάρμπαρα Βέζελ

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου