Το πρόβλημα είναι τόσο παλαιό, όσο και οι προσπάθειες για την επίλυσή του. «Διπλής χρήσης» (dual use) αποκαλούνται τα προϊόντα που δεν θεωρούνται πολεμικό υλικό, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για οφέλιμους, όσο και για στρατιωτικούς ή απεχθείς σκοπούς. Σύνηθες παράδειγμα: το φορτηγό που με μικρές μετατροπές γίνεται όχημα μάχης. Αλλά όσο εξελίσσεται η τεχνολογία, ο κατάλογος των ειδών «διπλής χρήσης» μεγαλώνει, ενώ η διαφοροποίηση ανάμεσα στις χρήσεις γίνεται πιο δυσδιάκριτη. Όπως εξηγεί ο Μίλτος Κύρκος, ευρωβουλευτής με «Το Ποτάμι», πρόκειται κυρίως για υλικά νέας τεχνολογίας. «Μπορεί να είναι λογισμικά, εφαρμογές, μπορεί να είναι ηλεκτρονικό υλικό, τηλεπικοινωνίες, συστήματα ναυσιπλοίας. Μπορεί να έχουν ειρηνικές εφαρμογές και μπορεί να χρησιμοποιηθούν για πολεμικούς σκοπούς ή για τρομοκρατία».

Για την «Ευρώπη των αξιών», όπως θέλει να ονομάζεται η ΕΕ, αυτή η εξέλιξη θέτει σοβαρά ηθικά διλήμματα, που δεν ισοσκελίζονται με την επικερδή αύξηση των εξαγωγών της. Εκτός απροόπτου, το σχέδιο του κανονισμού εγκρίνεται με μεγάλη πλειοψηφία από το Κοινοβούλιο την Τετάρτη και απομένει τώρα η απόφαση του Συμβουλίου. Όπως επισημαίνει ο Βρετανός σοσιαλδημοκράτης Ντέιβιντ Μάρτιν «η ΕΕ καταδικάζει- και σωστά- το γεγονός ότι πολλές χώρες παραβιάζουν τα δικαιώματα αντιφρονούντων ή ακτιβιστών. Αλλά την ίδια στιγμή, ευρωπαϊκές χώρες και επιχειρήσεις συνεχίζουν να παρέχουν τον τεχνολογικό εξοπλισμό που απαιτείται για να γίνουν αυτές οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και αυτό οφείλεται σε νομικά κενά που εξακολουθούν να υφίστανται».

Πρόκληση και για τις ελληνικές επιχειρήσεις

Ευρωβουλευτές από όλες τις πολιτικές ομάδες προειδοποιούν ότι με το σημερινό νομικό καθεστώς η Ευρώπη ουσιαστικά παρέχει σε τρίτες χώρες τα μέσα, με τα οποία απειλούνται ακτιβιστές, δικηγόροι, διπλωμάτες ή δημοσιογράφοι, πολλοί από τους οποίους μπορεί να προέρχονται από την ίδια την Ευρώπη. Όπως λέει η ευρωβουλευτής της Αριστεράς Αν Μαρί Μινέρ «δεν μιλάμε για κάτι θεωρητικό, εδώ κινδυνεύουν ζωές. Υπάρχουν ΜΚΟ που απέδειξαν ότι στο Μπαχρέιν ακτιβιστές φυλακίστηκαν και υπέστησαν βασανιστήρια, αφότου οι αρχές, με ευρωπαϊκή τεχνολογία, είχαν παρακολουθήσει την ηλεκτρονική αλληλογραφία τους. Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έχουν διαθέσει ευαίσθητη τεχνολογία σε χώρες όπως το Βιετνάμ, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα».

Ο ευρωβουλευτής Μίλτος Κύρκος επισημαίνει ότι ο νέος κανονισμός αφορά και ελληνικές επιχειρήσεις με εξαγωγικές επιδόσεις. Άλλωστε, υπενθυμίζει, εταιρίες από την Ελλάδα συνεργάζονται ακόμη και με τη NASA σε εφαρμογές διαστημικής τεχνολογίας. «Είμαι πάρα πολύ χαρούμενος που ο κανονισμός αφορά και τη χώρα μας και εταιρείες που πουλάνε αυτά τα προϊόντα θα αναρωτηθούν, εάν εμπίπτουν σε αυτούς τους κανόνες ή όχι» λέει ο Έλληνας ευρωβουλευτής. «Γιατί αυτό σημαίνει ότι σε κάποιους τομείς η τεχνολογία στην Ελλάδα, με όλα τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζουν η καινοτομία και η επιχειρηματικότητα, πάει καλά. Μιλάμε για τους τομείς των ηλεκτρονικών, των επικοινωνιών, του λογισμικού. Αλλά βέβαια δεν είναι ένα ποσοστό του ΑΕΠ τόσο μεγάλο όπως στο Ισραήλ, ας πούμε».

Ζητείται διαφάνεια

Οι νομοθετικές αλλαγές δεν οφείλονται μόνο στα βασανιστικά ηθικά διλήμματα, αλλά και σε ανησυχία για τα στρατηγικά συμφέροντα της ΕΕ. Η Ευρώπη δεν θέλει να εξάγει σε τρίτες χώρες τεχνολογία αιχμής που μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον της. Ένα πρώτο βήμα προληπτικού ελέγχου θα είναι η καθιέρωση της υποχρεωτικής δημοσίευσης των αιτήσεων για εξαγωγές «ευαίσθητου» υλικού διπλής χρήσης, επισημαίνει ο Γερμανός ευρωβουλευτής των σοσιαλδημοκρατών Μπερντ Λάνγκε. «Θέλουμε διαφάνεια», υποστηρίζει. «Σήμερα κανείς δεν γνωρίζει ποιές εταιρίες έχουν υποβάλει αιτήσεις για εξαγωγή ευαίσθητου υλικού, ποιές αιτήσεις εγκρίνονται και ποιές απορρίπτονται. Κάποτε το μαθαίνουμε μετά από επερωτήσεις στη Βουλή, άλλες φορές από διαρροές. Το αλλάζουμε αυτό, λέμε ότι κάθε τρίμηνο θα δημοσιεύονται σχετικές πληροφορίες. Θεωρούμε ότι η υποχρεωτική δημοσίευση θα αλλάξει και την καθημερινή πρακτική».

Γιάννης Παπαδημητρίου, Στρασβούργο