Για τον Χάινριχ Χίμλερ, επικεφαλής των SS και έμπιστο συνεργάτη του Χίτλερ, ήταν το απόλυτο πρότυπο για όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Από το 1936 μέχρι το 1945 περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι, από όλη την Ευρώπη, αιχμαλωτίστηκαν, βασανίστηκαν ή και εξοντώθηκαν στο Ζάξενχαουζεν, κοντά στο Βερολίνο. Εκεί είχε μεταφέρει το ναζιστικό καθεστώς την κεντρική διοίκηση όλων των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Σήμερα το στρατόπεδο αποτελεί χώρο ιστορικής μνήμης και δέχεται επισκέπτες από όλον τον κόσμο. Ο ιστορικός Γκύντερ Μορς, διευθυντής των εγκαταστάσεων και του μουσείου Ζάξενχαουζεν, επισημαίνει μάλιστα ότι πολλές φορές οι ξένοι επισκέπτες έχουν διαφορετικά ενδιαφέροντα και θέτουν διαφορετικά ερωτήματα από τους Γερμανούς.  

«Αυτό βέβαια συμβαίνει γιατί, μέσα από την ιστορική μνήμη του Ζάξενχαουζεν, επιχειρούν να προσεγγίσουν τη δική τους ιστορία» επισημαίνει ο Μορς στην Deutsche Welle. «Για παράδειγμα οι Ισπανοί, που είναι και η μεγαλύτερη ομάδα ξένων επισκεπτών, θέλουν να μάθουν με ποιόν τρόπο επεξεργάζονται σήμερα οι Γερμανοί τα βιώματα της εποχής εκείνης. Στην ίδια την Ισπανία ο εμφύλιος πόλεμος ήταν ταμπού για μεγάλο χρονικό διάστημα, την εποχή του (σοσιαλιστή πρωθυπουργού) Θαπατέρο είχε συζητηθεί πολύ έντονα, σήμερα καταλαγιάζει και πάλι η συζήτηση…»

Πορείες θανάτου μέχρι το τέλος

Λίγοι επέζησαν μέχρι την ημέρα της απελευθέρωσης. Ακόμη και λίγες εβδομάδες πριν από την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερμανίας, ακόμη και τη στιγμή που πλησίαζαν στο Ζάξενχαουζεν ρώσοι και πολωνοί στρατιώτες, πολλοί κρατούμενοι οδηγούνταν σε «πορείες θανάτου» με προφανή στόχο την εξόντωσή τους. Ήταν και αυτό ένα δείγμα για την κτηνωδία του καθεστώτος. Σήμερα πολλοί επισκέπτες ρωτούν πώς ήταν δυνατόν να συμβεί κάτι τέτοιο και αν υπάρχει πιθανότητα να επαναληφθεί κάποτε μία τέτοια θηριωδία. Ο Γκύντερ Μορς δεν μπορεί παρά να παραπέμψει σε γενικότερα ερωτήματα για τη φύση του ανθρώπου. «Το μόνο που μπορούμε να απαντήσουμε είναι ότι ναι, θα ήταν δυνατόν» λέει. «Το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς έδειξε με τον πιο ακραίο τρόπο τί είναι ικανός να διαπράξει ο άνθρωπος. Ακολούθησε μία συστηματική πολιτική εξόντωσης, η οποία δεν περιοριζόταν καν στο Ολοκαύτωμα, αλλά εστίαζε συνεχώς σε όλο και περισσότερες ομάδες και κατηγορίες πολιτών…»

Αυτή την ιστορική μνήμη θέλουν να αναδείξουν ο Γκύντερ Μορς και το επιτελείο του ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Η αποστολή τους γίνεται ακόμη πιο σημαντική, καθώς εκλείπουν πλέον οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος και οι αυτόπτες μάρτυρες. Τον Αύγουστο εγκαινιάζεται ο νέος χώρος του μουσείου, όπου θα εκτίθενται πίνακες που είχαν φιλοτεχνήσει κρατούμενοι, είτε κατά την παραμονή τους στο Ζάξενχαουζεν, είτε μετά τον πόλεμο. Πρόκειται για ένα μικρό μόνο μέρος της συλλογής με καλλιτεχνικές δημιουργίες ή προσωπικά κειμήλια των κρατουμένων, που έχει στην κατοχή του το ίδρυμα Brandenburgische Gedenkstätten για τη διαχείριση της ιστορικής κληρονομιάς. Η πρωτοβουλία αυτή ξεκίνησε το 1993 στο Βραδεμβούργο και αποτέλεσε πρότυπο για αντίστοιχα ιδρύματα στη Βαυαρία και στην Κάτω Σαξονία.

Αναγκαία η «θωράκιση της  δημοκρατίας»

«Νομίζω πως όλοι αντιλαμβάνονται πλέον», εξηγεί ο Γκύντερ Μορς, «ότι ένας χώρος ιστορικής μνήμης όπως αυτός αποτελεί πολύτιμο συμπλήρωμα του εκπαιδευτικού προγράμματος, αλλά και ουσιαστικό βοήθημα για την ενίσχυση και θωράκιση της δημοκρατίας. Είναι κάτι που μας χρειάζεται ακόμα περισσότερο σήμερα, σε μία εποχή που στα μέσα ενημέρωσης, στο Κοινοβούλιο, αλλά και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες πληθαίνουν φωνές, που μοιραία θυμίζουν εκείνη την εποχή και μας προκαλούν φόβο…»

Μαρσέλ Φίρστεναου, Γιάννης Παπαδημητρίου