Ήδη τους πρώτους μήνες της ρωσικής εισβολής, την άνοιξη του 2022, ο ουκρανικός πάροχος ενέργειας Energoatom κατηγορούσε τα ρωσικά στρατεύματα ότι έχουν ναρκοθετήσει την περιοχή γύρω από το πυρηνικό εργοστάσιο. Μετά την καταστροφή του φράγματος Καχόβκα τον Ιούνιο, κατά πάσα πιθανότητα μετά από ρωσική επίθεση, το Κίεβο ανακοίνωσε ότι οι Ρώσοι τοποθέτησαν νάρκες στη δεξαμενή ψύξης.Τώρα γίνεται λόγος ακόμη και για εκρηκτικούς μηχανισμούς στους ίδιους τους αντιδραστήρες.

Στα τέλη Ιουνίου η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) ανέφερε ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις για εκρηκτικούς μηχανισμούς. Ωστόσο, ο γενικός διευθυντής του οργανισμού Ραφαέλ Γκρόσι επισημαίνει ότι χρειάζεται ένας «πιο εμπεριστατωμένος έλεγχος».

Αντιδραστήρες εκτός λειτουργίας

Η Ουκρανή ειδικός σε θέματα πυρηνικής ασφάλειας Όλχα Κοσάμα προειδοποιεί ότι η ναρκοθέτηση κοντά στο σύστημα ψύξης συνιστά σοβαρό κίνδυνο. Το κρίσιμο στοιχείο, διευκρινίζει, είναι το νερό στη δεξαμενή ψύξης, όπου έχουν τοποθετηθεί οι ράβδοι ουρανίου. Από το περασμένο φθινόπωρο οι αντιδραστήρες στο πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια έχουν τεθεί εκτός λειτουργίας, αλλά όχι όλοι με τον ίδιο τρόπο. Σε πέντε αντιδραστήρες έχει επέλθει πλήρης διακοπή λειτουργίας (cold shutdown), με τη θερμοκρασία να μην υπερβαίνει τους 95 βαθμούς Κελσίου.

Αυτό σημαίνει, εξηγεί ο Ντμίτρο Χουμένιουκ, από το Κέντρο Πυρηνικής Ασφάλειας της Ουκρανίας, ότι οι ράβδοι ουρανίου συνεχίζουν να εκπέμπουν θερμότητα, αλλά και οι αντιδραστήρες εξακολουθούν να ψύχονται, ενώ οι θερμοκρασίες είναι τόσο χαμηλές, ώστε το νερό στη δεξαμενή δεν πρόκειται να εξατμιστεί. Σε περίπτωση όμως που καταστραφεί το σύστημα ψύξης, μπορεί να προκληθεί «αβαρία» μέσα σε οκτώ ημέρες.

Όσο για τον έκτο αντιδραστήρα, υφίσταται μία διαδικασία βαθμιαίας διακοπής λειτουργίας (hot shutdown). Αυτό σημαίνει ότι ο αντιδραστήρας παραμένει σε εφεδρεία και η θερμοκρασία στην εγκατάσταση κυμαίνεται γύρω στους 280 βαθμούς, κατά συνέπεια το νερό εύκολα εξατμίζεται. Σε αυτή την περίπτωση, εκτιμούν οι ειδικοί, απομένουν το πολύ 27 ώρες μέχρι να προκληθεί διαρροή ραδιενέργειας. 

«Νέα Φουκουσίμα» σε ουκρανικό έδαφος;

Πιθανή έκρηξη σε οποιοδήποτε κομμάτι του συστήματος ψύξης θα μπορούσε να προκαλέσει μία καταστροφή παρόμοια με εκείνη που σημειώθηκε στο πυρηνικό εργοστάσιο της Φουκουσίμα, στην Ιαπωνία, το 2011. Μετά από ισχυρό σεισμό και τσουνάμι στην περιοχή, διεκόπη η ψύξη σε τρεις πυρηνικούς αντιδραστήρες, με αποτέλεσμα να προκληθεί νέα τήξη και διαρροή ραδιενέργειας. «Οι Ιάπωνες δημιούργησαν μία 'ζώνη εκκένωσης' τριών χιλιομέτρων γύρω από το πυρηνικό εργοστάσιο», αναφέρει ο Μαρκ Ζελέζνιακ, καθηγητής στο Ινστιτούτο Ραδιενέργειας του Πανεπιστημίου της Φουκουσίμα. Ο ίδιος θεωρεί ότι ο κίνδυνος στη Ζαπορίζια είναι μικρότερος από τη Φουκουσίμα.

Από την πλευρά του πάντως, το Κέντρο για την Πυρηνική Ασφάλεια της Ουκρανίας έχει καταρτίσει δύο πιθανά «σενάρια αβαρίας» για τη Ζαπορίζια. Στην πρώτη περίπτωση το προστατευτικό κέλυφος από μπετόν, πάχους ενός μέτρου, δεν υφίσταται βλάβη και η διαρροή ραδιενέργειας περιορίζεται σε ακτίνα δυόμιση χιλιομέτρων γύρω από τον αντιδραστήρα. Στη χειρότερη περίπτωση όμως, εφόσον το κέλυφος υποστεί βλάβη, οι συνέπειες θα είναι χειρότερες και η διάδοση της ακτινοβολίας θα εξαρτηθεί κυρίως από τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατούν.

«Σε αυτή την περίπτωση», εκτιμά ο Ιβάν Κόβαλετς από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών της Ουκρανίας, «θα χρειαζόταν η άμεση εκκένωση της ευρύτερης περιοχής σε ακτίνα περίπου 20 χιλιομέτρων», ενώ προβλήματα υγείας θα παρουσιαστούν σε μία ευρύτερη γεωγραφική έκταση, ακόμη και σε απόσταση 550 χιλιομέτρων από το σημείο της διαρροής.

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου