Στις 13 Ιανουαρίου του 1945 o εκφωνητής του προπαγανδιστικού ραδιοφώνου του Γ' Ράιχ ανακοίνωνε σε ψυχρό τόνο την είσοδο των σοβιετικών στρατευμάτων στα γερμανικά σύνορα. Σαν να επρόκειτο για άλλο ένα στρατιωτικό γεγονός ήσσονος σημασίας, το οποίο ο ναζιστικός στρατός θα έφερνε εις πέρας με επιτυχία: «Σήμερα, κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της 13ης Ιανουαρίου του 1945, ο σοβιετικός στρατός πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη ως τώρα εισβολή στα ανατολικά σύνορα, από τη Βαλτική Θάλασσα μέχρι τα Καρπάθια Όρη». Επρόκειτο για την αρχή του τέλους.

Η απελευθέρωση από τους Ρώσους

Μετά την εισβολή του Κόκκινου Στρατού, χρειάστηκαν δύο εβδομάδες για να φτάσουν οι Ρώσοι στο Άουσβιτς. Το απόγευμα του Σαββάτου της 27ης Ιανουαρίου έφτασαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, απελευθερώνοντας τους τελευταίους επιζώντες κρατούμενους. Οι γερμανικές δυνάμεις που είχαν απομείνει προέβαλαν αντίσταση, ενώ δόθηκε μάχη για την απελευθέρωση του στρατοπέδου. 213 ρώσοι στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ οι περίπου 7.500 επιζώντες έμοιαζαν με ζωντανούς νεκρούς.

Οι πρώτες πληροφορίες, εικόνες και μαρτυρίες για το τι συνάντησε ο ρωσικός στρατός κατά την εισβολή του στο Άουσβιτς δεν δημοσιοποιήθηκαν αμέσως. Η πρώτη επίσημη έκθεση για το Άουσβιτς δόθηκε στη δημοσιότητα από τη γερμανική υπηρεσία του BBC στα μέσα Απριλίου του 1945. Μία από τις πρώτες μαρτυρίες που ακούστηκαν στο βρετανικό ραδιόφωνο ήταν αυτή της Ανίτα Λάσκερ: «Αμέσως μετά την αποβίβασή μας στις αποβάθρες του Άουσβιτς μας υποδέχονταν ένας διοικητής και ένας γιατρός των SS. Έδειχναν εξαρχής τις προθέσεις τους απροκάλυπτα. Οι νεοφερμένοι είχαν πλήρη άγνοια, δεν ήξεραν ότι έτσι υπέγραφαν συμβόλαιο με τον θάνατο. Μας ρωτούσαν την ηλικία μας και στοιχεία για την κατάσταση της υγείας μας. Αμέσως ξεχώριζαν τους ηλικιωμένους από τα παιδιά. Δεξιά-αριστερά, δεξιά-αριστερά. Δεξιά για όσους θα ζήσουν, αριστερά για όσους θα πεθάνουν».

Ο «αρχιτέκτονας» του Ολοκαυτώματος

Το Άουσβιτς ήταν το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης, κυρίως Εβραίων. Εκεί υλοποιήθηκε με κάθε γραφειοκρατική ψυχρότητα και αποτρόπαια τελειότητα το ναζιστικό σχέδιο εθνοκάθαρσης. Ενορχηστρωτής του σχεδίου για την επονομαζόμενη «τελική λύση του εβραϊκού ζητήματος» (Endlösung) ήταν ο συνταγματάρχης των SS Άντολφ Άιχμαν, ο οποίος διετέλεσε επικεφαλής του Κεντρικού Γραφείου Ασφαλείας του Ράιχ -του βασικού εκτελεστικού οργάνου των σχεδίων εθνοκάθαρσης-, με βασική αρμοδιότητα τη γενική επίβλεψη και κατεύθυνση των «εβραϊκών υποθέσεων». Μετά το τέλος του πολέμου, ο Άιχμαν διέφυγε στην Αργεντινή με τη βοήθεια του Βατικανού.

Το Μάιο του 1960 συνελήφθη από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες και μεταφέρθηκε στο Ισραήλ για να δικαστεί ως «πρωταίτιος» του Ολοκαυτώματος. Κατά την απολογία του κατέθεσε τα εξής: «Μετανιώνω και καταδικάζω το οργανωμένο από τις τότε κρατικές αρχές σχέδιο εξόντωσης των Εβραίων (...). Εγώ ήμουν απλώς ένα εργαλείο στα χέρια ανώτερων και ισχυρότερων δυνάμεων καθώς και μίας ανεξήγητης μοίρας». Ο Άιχμαν προσπάθησε με κάθε τρόπο να του αναγνωριστούν ελαφρυντικά. Το δικαστήριο ωστόσο έμεινε απαθές, επιβάλλοντάς του θανατική ποινή δι' απαγχονισμού.

Το τέλος της λογικής

Το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς βρισκόταν λίγα χιλιόμετρα έξω από την Κρακοβία. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε στις αρχές του 1940 κι από τότε άρχισε να δέχεται τα πρώτα τρένα μελλοθανάτων από όλη την Ευρώπη. Η εξόντωση των Εβραίων αλλά και των Ρομά και Σίντι που κρατούνταν εκεί γινόταν κατά βάση στους θαλάμους αερίων. Το αέριο με την κωδική ονομασία «Zyclon B» ήταν ένα δηλητηριώδες εντομοκτόνο που χρησιμοποιήθηκε για την θανάτωση εκατομμυρίων θυμάτων στα κρεματόρια του στρατοπέδου.

Το σχέδιο εξόντωσης δεν περιελάμβανε μόνο τους θαλάμους αερίων. Μία άλλη φρικιαστική πτυχή του Άουσβιτς ήταν τα πειράματα πάνω σε ανθρώπους. Ο γιατρός των SS Γιόζεφ Μένγκελε, γνωστός και ως «Άγγελος του θανάτου», διηύθηνε στο διαβόητο «Μπλοκ 10» πειράματα ευγονικής σε Εβραίους, Ρομά και Σίντι, θανατώνοντάς τους κατόπιν με ενέσεις φαινόλης. Σύμφωνα με τη μαρτυρία της Ανίτα Λάσκερ, «τα πειράματά του στις γυναίκες προκαλούσαν στείρωση. Έκανε σε ανθρώπους πειράματα που γίνονται στα ινδικά χοιρίδια. Αλλά θεωρούσε πως καταλληλότεροι γι' αυτά ήταν οι Εβραίοι. Επίσης έκανε πειράματα και σε δίδυμα παιδιά, σκίζοντας τις μύτες και τις γλώσσες τους στα δύο». Περά από αυτά ένας μεγάλος αριθμός των κρατούμενων πέθαναν από την απάνθρωπη καταναγκαστική εργασία ως απόρροια των αδιανόητα σκληρών συνθηκών, του υποσιτισμού, τα βασανιστηρίων, του κρύου.

Ημέρα μνήμης

Πάνω από ένα εκατομμύριο Εβραίοι έχασαν τη ζωή τους στο Άουσβιτς. Για να εξαλείψουν τα τελευταία σημάδια των φρικαλεοτήτων, λίγο πριν την έλευση του ρωσικού στρατού, οι δυνάμεις των SS άρχισαν να εκκενώνουν το στρατόπεδο συγκέντρωσης, καταστρέφοντας του θαλάμους αερίων. Πολλοί κρατούμενοι κατάφεραν να δραπετεύσουν τότε προς δυσμάς. Η Ανίτα Λάσκερ, για παράδειγμα, δραπέτευσε στο Μπέργκεν-Μπέλσεν της Κάτω Σαξονίας, όπου διέμεινε μέχρι την απελευθέρωσή της από βρετανούς στρατιώτες τον Απρίλιο του 1945.

Αυτή η «ανεξήγητη μοίρα», όπως χαρακτήρισε ο Άντολφ Άιχμαν την συμμετοχή του στο Ολοκαύτωμα, κόστισε τη ζωή σε πάνω από έξι εκατομμύρια ανθρώπους: πάνω από πεντέμισι εκατομμύρια Εβραίοι, σχεδόν μισό εκατομμύριο Σίντι και Ρομά, ενώ συστηματική ήταν η καταδίωξη και θανάτωση ομοφυλόφιλων, ανθρώπων με σωματικές και ψυχικές αναπηρίες, ηλικιωμένων και παιδιών. Μεταξύ των νεκρών συγκαταλέγονται ενάμιση εκατομμύριο παιδιά. Από το 1996, η 27η Ιανουαρίου γιορτάζεται στη Γερμανία ως ημέρα μνήμης για τα θύματα του ναζισμού.

Birgit Görtz / Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ. σύνταξης: Κώστας Συμεωνίδης