Πριν από είκοσι ακριβώς χρόνια τιμώμενη χώρα στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης ήταν η Ελλάδα και η λογοτεχνία της. Ήταν μια αξιόλογη διοργάνωση με συγγραφείς, κοινό, βιβλία. Διότι παραδοσιακά οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι του γερμανόφωνου χώρου μεταφράζουν και κυκλοφορούν βιβλία από τη γλωσσική επικράτεια της τιμώμενης χώρας. Έτσι αρκετοί Έλληνες συγγραφείς εκδόθηκαν τότε από εκλεκτούς οίκους όπως ο Suhrkamp, ο Hanser ή ο Piper. Το πρόβλημα είναι ότι οι μεγάλοι οίκοι δεν αστειεύονται, όταν τα βιβλία τους δεν πετύχουν εμπορικά. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο οι περισσότεροι δεν επέμειναν μετά το 2001 στους Έλληνες συγγραφείς που είχαν λανσάρει. Εξαίρεση αποτελεί ο ελβετικός οίκος Diogenes που επιμένει στα αστυνομικά του Πέτρου Μάρκαρη, ένα συγγραφέα τον οποίο σημειωτέον είχε ανακαλύψει ήδη πριν από το 2001.

Το ράβε ξήλωνε της πολιτείας

Στην εικοσαετία που πέρασε έκτοτε εκδίδονται κάθε τόσο από κάποιους οίκους έργα Ελλήνων συγγραφέων, αλλά είτε το θέλουμε είτε όχι η Ελλάδα έχει περιορισμένο μερίδιο στον διεθνή καταμερισμό της λογοτεχνικής εργασίας. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν και καλοί συγγραφείς και καλά βιβλία, και για ένα ξένο κοινό. Αλλά ποιος θα προωθήσει αυτά τα προϊόντα στο εξωτερικό; Θαύματα από την ελληνική πολιτεία δεν χρειάζεται να περιμένει κανείς, οι φιλόσοφοι δεν έχουν αναλάβει ακόμα την εξουσία, τα πλατωνικά όνειρα δεν ευοδώθηκαν. Έναν καλό θεσμό είχε δημιουργήσει η ελληνική πολιτεία για το βιβλίο, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου ΕΚΕΒΙ, και αιφνιδιαστικά το διέλυσε. Ένα πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων ονόματι ΦΡΑΣΙΣ κατέστρωσε, αλλά το άφησε να μαραζώσει χωρίς προίκα. Υπήρξε μάλιστα μια περίοδος, κατά την οποία ξένοι οίκοι υπέβαλλαν αίτηση για επιδότηση και δεν έπαιρναν απάντηση, ή έπαιρναν απάντηση αλλά όχι και την επιδότηση.

Οι χειρώνακτες του βιβλίου

Και να που αίφνης εμφανίζονται στο προσκήνιο ως αξιόλογοι παίκτες στη διακίνηση του βιβλίου στο εξωτερικό οι ίδιοι οι μεταφραστές του. Αν δεν υπήρχε η άοκνη Μιχαέλα Πρίντσινγκερ, δεν θα κυκλοφορούσε ποτέ στα γερμανικά το βιβλίο της Μαργαρίτας Λυμπεράκη «Ψάθινα καπέλα» από τον οίκο Arche. Χωρίς την Ντόρις Βίλε δεν θα κυκλοφορούσε ποτέ από τον Converso το δοκίμιο της Κατερίνας Σχινά «Καλή και ανάποδη. Ο πολιτισμός του πλεκτού». Άλλοι αξιόλογοι μεταφραστές αξιοποίησαν αυτή τη χρονιά έκτακτα κονδύλια του επιχορηγούμενου από τη γερμανική κυβέρνηση Μεταφραστικού Ταμείου. Έχουμε και λέμε: η Αντρέα Σέλινγκερ μεταφράζει έξη διηγήματα του Παπαδιαμάντη για τις εκδόσεις Elfenbein, η Έλενα Παλλαντζά την «Αθανασία των σκύλων» του Κώστα Μαυρουδή για τον Reinecke & Voß, η Ιωάννα Κωστοπούλου την «Υψικάμινο» του Εμπειρίκου για τον Turia + Kant, ενώ ο Άντριαν Κάσνιτς και η Βασιλική Κνιθάκη στίχους του Γιάζρα Χάλεντ για τον οίκο Parasitenpresse. Με δυο λόγια: αυτόν τον καιρό βρίσκεται σε εξέλιξη μια σημαντική διασπορά καλών ελληνικών βιβλίων σε ποιοτικούς γερμανικούς οίκους, ανεξαρτήτως του μεγέθους τους. Γίνεται δηλαδή το επίπονο έργο που κανονικά θα ήταν η προϋπόθεση της πρωθύστερης φαντασμαγορίας του 2001.

Σπύρος Μοσκόβου